Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. POMIESZANIE

Następne hasło: [POMIESZAWAĆ] »

POMIESZANY (53) part praet pass pf

o jasne; -é- (2), -e- (2); -é- GosłCast; -e- Mącz; -é- : -e- SarnStat (1:1); w formach złożonych a jasne, w formie niezłożonej pochylone.

[comp pomiészańszy.]

Fleksja

sg
m	N	pomiészany, pomiészańszy, pomiészån	f	N	pomiészanå	n	N	pomiészan(e)
	G			G	pomiészan(e)j		G	pomiészan(e)go
	D	pomiészanému		D			D
	A			A	pomiészaną		A
	I			I	pomiészaną		I	pomiészanym
	L	pomiészanym		L			L

pl
N	m pers	pomieszani
N	subst	pomiészan(e)
G		pomiészanych
A	m pers	pomieszanych
A	subst	pomiészané
L		pomiészanych

sg m N pomiészany (13), [pomiészańszy], pomiészån (1); ~ (attrib) -any (5); ~ (praed) -any (2) CzechEp, ReszPrz, -ån (1) GórnDworz. ◊ D pomiészanému (1). ◊ L pomiészanym (3). ◊ f N pomiészanå (6). ◊ G pomiészan(e)j (3). ◊ A pomiészaną (4). ◊ I pomiészaną (1). ◊ n N pomiészan(e) (3). ◊ G pomiészan(e)go (2). ◊ I pomiészanym (2). ◊ pl N m pers pomieszani (1). subst pomiészan(e) (6). ◊ G pomiészanych (2). ◊ A m pers pomieszanych (2). subst pomiészané (3); -é (1), -(e) (2). ◊ L pomiészanych (1).

Sł stp s.v. pomieszać, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. pomieszać.

Znaczenia

1. Złożony z różnych elementów; połączony, zmieszany, wymieszany; włączony; niejednorodny (32)
- W przen (13)
- a. O ludziach: Niepochodzący z jednego rodu (3)
- b. O zwierzętach: Skrzyżowany (1)
2. Zagmatwany, poplątany, chaotyczny, zawikłany; trudny do odróżnienia (13)
- W przen (1)
- a. O tekście: Nieporządny, nieuporządkowany (1)
3. Wypaczony, skażony (3)
- W przen (1)
4. O szyku wojskowym: Załamany utratą ustalonego porządku (3)
- a. W funkcji rzeczownika (2)
5. Zakłócony (2)

1. Złożony z różnych elementów; połączony, zmieszany, wymieszany; włączony; niejednorodny; confusus Calep, Cn; epicoenum, miscellaneus Calep; commistus, incompositus Cn (32): BibRadz I 1a marg; Tákież máiąc iedność nátury Boſkiey z Oycem/ Ieden nie ieſt z nim/ áni piſmo thego vcży/ gdyż trzech być prawdźiwie/ áni pomieſzánych/ áni zgniećionych/ áby ieden był/ nie pokázuie. GrzegRóżn K4v; Epicoenum – Pomieſzanij. Calep 366b, 240a, 665a; Kupę rożnych kámieni názbieráią: to wielkie/ to máłe/ to okrągłe/ to grániſte/ to długie: y zda ſię ſzpetna y pomieſzána gromádá. [...] Lecz gdy mularz oćieſzywáiąc/ kámień pięknie ná kámieniu położy/ piękna ſię śćiáná vczyni. SkarKazSej 676a; [słowo Ebreyſkie Merachephes niektorzi przekładaią naśiedział (incubabat) to ieſt mocy dodawał. Albo przenaſzał ſie/ albo ruſzał ſie. to ieſt/ (iako w Brzeſkich Bibliach wykłádaią) záchowywał onę pomieſzáną materią. BudArt Ybv].

pomieszany z kim, z czym (13): Argentosus, Ut, Aurum argentosum, Złoto s ſrebrem pomie[ſz]áne. Mącz 15d; Kámmá to widząc/ y ráduiąc ſie/ iż dowiodłá nacż ſie byłá náſádziłá/ (bo ten napoy s trućizną pomieſzan był) przed obrázem Diany klęcżąc/ ták iełá mowić. GórnDworz Y6v, Ii2v; RejPos 124v; CzechEp *3v; ReszPrz 23; GórnRozm A3; Medicatus — Z liekarſtwi pomieſzani. Calep 645b; GrabowSet M3v; Roſkazał y w zakonie ſtárym Pan Bog/ áby y Aaronowey Biſkupiey ſzáty dzwonkow z pomágránaty pomieſzánych brzęk ſłyſzány był/ nie tylko gdy wchodźił do świątnice/ ále y gdy z niey wychodźił. LatHar 254, 275; SkarKaz 6b; Kiedyż tedyż ná wierzchu ſpráwiedliwość bywa: Iák oliwá z vkropem pomieſzána wſpływa KlonWor 73.

W charakterystycznych połączeniach: pomieszany(-a, -e) fundament (3), glina (4), gromada, krolestwa, materyja, napoj, oliwa, sol, wiatr, wino, wspaniałość, zło, złoto, źli, żelazo; pomieszany z biotem, z dobrym, z gliną, z ludzkością, z wielkością złego; pomieszany dziwnie (2), marnie, niezgodnie.

Wyrażenie: »w jedno pomieszany« (1): y ſtánęłá przy iedney ſtronie/ máiąc trzy kły w páſzcżece miedzy inemi zębámi [Dan 7/5] (marg) Ty ſłowa znáczą Kroleſtwo Medſkie y Perſkie y Bábilońſkie ktore były w iedno pomieſzane. (–) BibRadz I 451a.

W przen (13): GórnDworz Ii2v; Gdyś niechciał być wierną ſolą Páná ſwego/ bądźże oną nędzną á márną ſolą/ ktora ma być we błoto wtłocżona/ á márnie z nim pomieſzána. RejPos 124v; y glinę tę dźiwnie pomieſzáną/ to ieſt fundáment od Antychriſtá záłożony/ precż wyrzuca. CzechEp 224; Gdy ſię dáley nabożeńſtwu Papieſkiemu przypátruię/ y tym więcey w Piſárze iego wglądam/ tym więcey rożnośći/ y pomięſzáney gliny fundámentu ich náyduię. CzechEp 230, *3v, 224 [2 r.], 229, 235; ReszPrz 23; [przyrodzenie dało nam ciało ku naszej skazie] ktorego roſkoſzy kroćiuchne y ſkryte ſą/ á z wielkośćią złego pomieſzáne/ á boleśći záśię gorzkie ſą/ á długie z máluczkiem odpoczynkiem. GórnRozm A3.

Wyrażenie: »tak i owak pomieszany« (1): gdy ſię [ksiądz Powodowski] tym ná potym bronić nie będźie mogł [...] żeby ſię ná iednym fundámenćie dobrym budował. Gdyż go nie ma/ oprocż gliny ták y owák pomieſzáney/ ktorą przodkowie iego/ á on też tego im ieſzcże dopomaga/ vſuli CzechEp 252.

Szereg: »pomieszany i usuty« (1): Teraz iuż dáley poſtąpię/ áby ſię fundáment ten/ z rozmáitey gliny y iłu pomieſzány y vſuty/ tym lepiey obacżyć mogł/ iż ieſt nie iednoſtáyny y nie pewny. CzechEp 228.

a. O ludziach: Niepochodzący z jednego rodu (3): Pokolenia y domy nie były pomieſzáne: z ktorych Meſyaſz wyniść miał: ktore iż ſie iuż Meſyaſz národził/ ſą teraz pomieſzáne. CzechEp 79.

Wyrażenie: »miedzy sobą pomieszany« (1): Prorokow iuż żadnych áni odpowiedánia Bożego niemáſz. [...] Pokolenia miedzy ſobą pomieſzáne/ że teraz trudno żyd ktory może to zá pewne wiedźieć/ y to iáſnie pokáźáć z ktoregoby był pokolenia. CzechRozm 165.

b. O zwierzętach: Skrzyżowany [z czym] (1): Świnie Niemieckie z Polſkimi pomieſzáne nalepſze do chowánia GostGosp 120.

2. Zagmatwany, poplątany, chaotyczny, zawikłany; trudny do odróżnienia; indigestus, inextricabilis, perplexus Calep (13): [syn mówi do Świata] Szcżęſciem ſwoim nierowno ſzáfuieſz/ W pomieſzánych ſpráwach ſie nie cżuieſz. BielKom D5v; zawrot/ á nieſtworność w głowie/ [...] cżuią ludzie niepowſcięgliwi: [...] iż chcą woli/ á żądzy ſwey bezecney cżynić we wſzythkim doſyć/ więc muſzą mieć pomieſzáne/ á nád zwycżay dziwne/ y przykre myſli w ſwym ciele GórnDworz Gg5v; Inextricabilis – Nie wimotani, trudni do wi kładu, pomieſzani. Calep 531a, 527a, 788a; Wiele ſię w nim [Piśmie Św.] rzeczy vdáią iákoby ſobie przećiwne/ wiele wątpliwey wymowy y właſnośćią Zydowſkie^go ięzyká zátrudnioney/ wiele pomieſzáney powieśći/ co miáło być naprzod/ to ſię ná oſtátku námienia/ wiele figur rozmáitych/ gdźie ſię inſze ná wierzchu w ſłowiech / á inſze w rozumieniu zámyka. SkarKaz 81b; [Powiedaią [trójczacy]/ że iſtność Boſká niemniey ſynowi one^mv wiecżnemu/ iedno iako y Oycu należy [...] Ieſli to nie Bawel/ niewiem ktoryby miał być więtſzy á pomieſzáńſzy. BudArt T8].

W połączeniu szeregowym (1): GrzegRóżn Hv cf W przen.

W porównaniu (1): Ale rozumieiąc temu ſtárzy ſprawce/ ktorym ſie tego wiele przygadzáło w potrzebie woienney/ iż gdy ſie woyſká pocżną potykáć/ bywa ſpráwá pomieſzáną iako záwichrzoná ku ſzkodzie niemáłey/ z niedoſtátku znákow. BielSpr 13.

W charakterystycznych połączeniach: pomieszane(-a) myśli, powieść, sprawa, wszystko; pomieszany nieporządnie.

Wyrażenie: »pomieszany porządek« [szyk 1:1] (2): NiemObr 66; Tákże też y ći którzy przywykli byli porządkowi onému pomieſzánému/ y mieſzkáli iákoby w leśie: nie máią tym tego zayźrzéć co ſie z láſá wyrwáli SarnStat 1306.

Szeregi: »pomieszany i powiszowany« (1): A ták co v ſtarego wykłádácżá nie porządnie pomieſzane y powiſzowane było/ tedychmy to ná ſwe mieyſcá porządnie wſtáwili/ thák iż wſzytki ſtárego teſtámentu kſięgi zdawná od kośćiołá przyięte ná iednochmy mieyſce znieſli BibRadz *5v.

»pomieszany ani wyrozumiany« (1): bráćia [...] opuśćmy Bábilon/ gdźie wſzytko pomieſzáne ieſt/ áni wyrozumiáne/ á mieſzkaymy w Domu Bogá żywiącego GrzegRóżn I3v.

W przen (1): Ale iáko Pan Bog pomieſzał ich ięzyki / łácwie iuż obacżyć wſzem ludźiam/ Abowiem z oney proſtey iednoſtáyney wiáry Apoſtholſkiey [...] przepáść iákąś pomieſzáną/ vpſtrzoną/ nie wywichłáną/ y ſámę ſiebie obaláiącą (w kthorey ſię przepáśći ábo mieſzáninie/ y ſámi Miſtrzowie nie rozumieią) ſámi ſobie zbudowáli iáko oto tu widźiſz. GrzegRóżn Hv.

a. O tekście: Nieporządny, nieuporządkowany (1): Inordinata Citatio ma ſie rozumieć, która bywa pomiéſzáną, że nieznáć początku áni śrzodku. SarnStat 751.

3. Wypaczony, skażony (3): Bo pátrzay záſię/ iáko Pan Bog wielbił á błogoſłáwił ony ſwięte krole/ ktorzy záſię nápráwowáli pomieſzáną ſwiętą wolą iego/ y chwałę iego. RejZwierc 42v.

Wyrażenie: »pomieszane nabożeństwo« = obelż. o wyznaniu przeciwników religijnych (1): Roſkazano nam ábyſmy z Bábilonu vćiekáli/ to ieſt od pomieſzánego nabożeńſtwá/ ieſli chcemy gniewu Páńſkiego y karánia zbáwieni być. WujJudConf 137.

Szereg: »zawiedziony i pomieszany« (1): NiemObr 180 cf W przen.

W przen (1): rádniey ſobie obieráć vtrapienie z wiernymi Chriſtuſowymi: niżli Sodomſkie roſkoſzy/ y Egiptſkie przyſmáki/ w tym záwiedźionym/ y pomieſzánym Bábilonie NiemObr 180.

4. O szyku wojskowym: Załamany utratą ustalonego porządku; turbatus Modrz (3): [trzeba uczyć się] iáko huſfy ábo ſtoiące powroćić/ ábo pomieſzáne ſpráwić á záſtánowić ModrzBaz 111.

a. W funkcji rzeczownika (2): poczęły ſię vſy Koributowe trwożyć/ mieſzáć/ y z plácu vſtępowáć/ á Witołd tym ſmieley z Litwą nącieráiąc pomieſzánych rozerwał/ y rozgromił StryjKron 497, 642.

5. Zakłócony (2): [Biskupi Bogu mili] áby ſię do tego przycżyną ſwą przyłożyli/ żeby náuká zbáwienna/ ktorą opowiádáli/ w ſercách wáſzych nie ginęłá/ kośćioł który zákłádáli nie był roſtárgány/ iedność do ktorey ludźie zgromadzáli/ nie byłá rozerwána/ pokoy o ktory ſię ſtáráli/ nie był pomieſzány ReszPrz 112.

pomieszany czym (1): Co ieſt/ co zemną będźie? nocy pożądánéy/ Obroki ſnu ſłodkiégo chćiałem bráć ſtroſkány: Brałem/ áno nie ſporo/ ſtrách otwiéra oczy/ Sny ſtráchy pomiéſzáné/ zá trzy dni noc toczy. GosłCast 19.

Synonimy: 2. pogmatwany, powikłany, powiszowany, zawikłany; 3. pokażony, popsowany, skażony, uszkodzony, zepsowany, zniszczony.

Cf NIEPOMIESZANY, POMIESZAĆ