[zaloguj się]
[pdf]

PONĘTA (13) sb f

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a jasne.

Fleksja
sg pl
N ponęta
G ponęty
A ponętę
I ponętą ponętami

sg N ponęta (3). ◊ G ponęty (2). ◊ A ponętę (3). ◊ I ponętą (5). ◊ [pl I ponętami.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVIII – XIX w.

1. Przynęta, pokarm wkładany do sideł lub nakładany na wędkę w celu zwabienia zwierząt (10): Inesco – Ponętę daię, oſſukuię Calep 530; Ineſcare ieſt to ſłowo ptáſznicże. Ineſcare aues: Ponętę ſypáć ptakom żeby ie łátwiey połowić. KlonWor ded **3; Dźiwuyże ſię tu ptakom z inſzymi źwierzęty/ Ze cżęſto gárdło dáią dla márney ponęty. KlonWor 27, 55; [A ieſzcże lepiey gdy ptakom daſz ponętę tu y owdźie po iednym źiarnku ſypiąc áże do klatki Cresc 1571 636].

W porównaniach (3): mnima cżłowiek/ áby tákowe złe ludzi náturá/ náſchwał dla tego przyiemne ſtworzyłá/ żeby łatwiey głádką twarzą/ iáko myſliwcy ponętą ptaki/ zdradzáć mogli. GórnDworz L14v; CzechEpPOrz **4; Ktorego [lichwiarza] dobrodźieyſtwo ieſt iáko ponętá: Bo tą vbogie ludźi połowi do ſzcżętá: Iáko ptaſznik Cietrzewie/ cżubáte cżecżotki Iáko Sárny myśliwiec/ y rybołow płotki. KlonWor 75.

W charakterystycznych połączeniach: marna ponęta; ponętę dawać, sypać; obracać się za ponętą.

Przen (3): Druga [posługa = żart] ieſt/ kiedy ktho nágotowawſzy śidło/ ponętą przywiedzie kniemu/ iż ſie ſam cżłowiek vłowi. GórnDworz S4.
a) To co kusi, nęci (2): Ieden [puścił się w rzekę wpław] dla zysku y dla márnych groſzy/ Drugi też k woli krádźioney roſkoſzy/ Gdy záyźrzał okiem prętką chucią zięty/ Wdźięcżney ponęty. KlonFlis C3; A ponętá nie inſza ieſt/ iedno chytrość/ twarzycżká y mowká łágodna/ vgadzánie y ćierpliwość/ zálecenie towáru choćia złego KlonWor ded **3.

[W porównaniu: á iáko rybá pod naſtrogą wędę/ tháky [lege: tak i] mizerny ſwiát pod tymi łákociámi y ponętámi zátrácenie bierze y połyka.GrzegŻarnPos 1597 3/707 (Linde).]

2. Zachęta (3):

ponęta do czego (2): Komiegić nam to y ſzkuty ſpráwiły Y nas w ták márne vrtáty wpráwiły/ Ták nam dodały do złego ponęty Morſkie okręty. KlonFlis C4v; KlonWor 41.

Szereg: »podżoga, ponęta« (1): Zle wychowáne dzieći/ zuchwáłe chłopiętá; Podżogá do niecnoty/ do złego ponętá. KlonWor 41.
Wyrażenie przyimkowe: »za ponętą [czyją]« (1): bo się ſpodziewa, że nie w ſwą ſamę nadzieję, ale ſnadź za ponętą czyją Iflanci tego ſię ważyć mieli Diar 22.

Synonimy: 1. wab; 2. pobidka, pobudka, pobudzenie, podniata, podżoga.

LW