[zaloguj się]
[pdf]

POBUDKA (135) sb f i [m]

-d- (119), -t- (16).

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N pobudka pobudki
G pobudki pobudek, pobutek
D pobudce pobudk(o)m
A pobudkę pobudki
I pobudką pobudkami
L pobudce
V pobudko

sg N pobudka (29). ◊ G pobudki (4). ◊ D pobudce (2). ◊ A pobudkę (39). ◊ I pobudką (31). ◊ L pobudce (2). ◊ V pobudko (1). ◊ pl N pobudki (12). ◊ G pobudek (7), pobutek (1). ◊ [D pobudk(o)m.] ◊ A pobudki (5). ◊ I pobudkami (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

I. f (135):
1. To, co skłania kogoś do podjęcia jakiegoś działania (131):
a. Bodziec, zachęta, podnieta; pokusa; irritamentum Modrz, Calep, Cn; calcar, incitamentum, stimulus Modrz, Cn; illecebra Calep, Cn; perlecebra Calep; concitamentum, fax, fomes, illicium, incentivum, incitabulum, irritamen, lituum, pabulum, suscitabulum Cn (103): KuczbKat 280; CzechRozm 201; Iáko dáleko więcey vrząd Krześćijáńſki ma ſię ſrożyć ná tych/ ktorzi ſproſnym málowániem/ wirſzámi nieucżćiwemi/ poſtáwámi/ [...] y inſzemi pobudkámi wſzytkich do Wenuſá wpráwuią ModrzBaz 53v; SkarŻyw 114; CzechEp 81; CzechEpPOrz *; Irritamentum – Pobutka, drąznięnie. Calep 564a, [504]a; Przetóż nie widzę/ coby im w bitwie pobudką bydź miáło/ okróm tego iż ſie boią. OrzJan 45; grzeſzącego/ [Chrystus] cżęſto y rozmáićie od błędow y grzechow odwodził/ bądź vpominánim wnętrznym/ bądź pobudką zwirezchnią [!]/ iáko kazániem y náuką/ dobrodzieyſtwy y fortunnym powodem LatHar 674, 77, 199 [2 r.], 205, 288; JanNKar A2v; SarnStat 863; Przykład zły po rodźicách/ rad gęſto wyzywa. Dobry w cnoty vbiéra/ y dla nich oſtrogi/ Ná pobudkę tym więtſzą/ kłádźie im ná nogi. GosłCast 35.

pobudka czego [= do czego] (8): Zywoty ony [świętych] były im pobudką nabożeńſtwá/ vmocnieniem wiáry/ podporą nádzieie SkarŻyw A2; StryjKron A; iáko ten ktory ſię nienawiśćią/ gniewem/ álbo inſzym áffektem poruſzyć bárziey chce/ z vważánia lekkośći/ krzywdy/ y inſzych tákich rzecży/ zápálcżywośći ſwoiey znácżną pobudkę bierze LatHar 663; Vpadki y niepráwośći przeſzłe/ przedziwną mocą ſwą w lepſze twoie obroćił/ iednáiącći z nich pobudkę y pokory/ y miłośći BOżey więtſzey LatHar 676, 50, 263, 662; WysKaz 46.

pobudka czego [= co jest pobudzane] (1): LatHar 323 cf W przen.

pobudka do czego (42): Ták wiele śideł y pobutek do niecżyſtośći podawáią młodym ludźiom ModrzBaz 53v, 65v, 108, 141v; A gdzieſz tych białych głow krnąbrność/ ktore/ iedney okráſy z głowy/ ktorą ſię bliżni gorſzy y do złego pobutkę bierze/ ziąć niechcą? SkarŻyw 16; To ſię przypomina dla tego/ áby do chowánia y pilney ſtrażey cżyſtośći zwłaſzcżá Chryſtuſowi poſlubioney pobutká więtſza byłá: poniewaſz te świętę [!] Pánienki drożey ią ſobie niſzli vrodę ćieleſną/ zdrowie/ y żywot ważyły. SkarŻyw 162, A2, A3v, A4 marg, 36, 97 (12); CzechEp 135; KochFr 87; ReszPrz 88; Percelebra – Pobudka do roskoſzi. prziłudzenie. Calep [784]a; Phil B4; Pſalm S. Dawidá 94. piękną pobudkę do oddawánia chwały Pánu Bogu/ w ſobie záwieráiący. LatHar 15; dla tego vgadzáiąc wſzyſtkich nabożeńſtwu/ á rozlicżnych do tego nabożeńſtwá pobudek ſzukáiąc/ mamy kroćiuchny ten Zołtarz álbo Pſałterz LatHar 507, +3v, 61, 77, 110 marg, 116 (19); SarnStat 1207; VotSzl A4v.

pobudka ku czemu (11): LubPs R5v marg, gg marg; KrowObr 230v; Gdyż bogáctwá ktorych tu ludzie nábywáią/ Są pobudką ku złoſciam HistLan E4; KuczbKat 140; RejPosWstaw [413]; SkarŻyw A4v, 201; iż mi ſłowá y nápominánia W.M. z pámięći nie wychodziły: y kśięgi dárowáne ku temuż pobudką były CzechEpPOrz *2v; LatHar 676; Y ſobie dobrze śćielem/ y drugim iáſnością Y z pobudką ku cnoćie świéćim pobożnośćią. GosłCast 44.

pobudka przeciw komu (1): Bo któraż inſza rzecz onému kiedyś Céſárzowi Zygmuntowi przećiw Turkowi pobudką byłá? OrzJan 41.

pobudka czyja [w tym: G ai (3), pron poss (3), G pron (1)] (7): LubPs O4v marg, O5v marg; A nie tylo ná pobutke [!] náſzę dáie Pan Bog tákie wyſokie przykłady: ále y ná ſtrach náſz. SkarŻyw 32; ieden [był] ná gromienie niedbałych y wyſtępnych/ á drugi ná pociechę y pobudkę boiázliwych y ſtroſkanych/ ſwych darow vżywał. SkarŻyw 298, A4v; CzechEp 271; LatHar 198.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby, żeby (5), że (2)] (7): Pobutká wiernego áby ſie cieſzył obroną Páná ſwego. LubPs O4v marg, O5v marg; yeſliby ſnadź zayrzał iż go inſſy przechodzą/ weźmye s tego otuchę y pobudkę że ſie też w náuki wda GliczKsiąż K6; KuczbKat 385; WujNT 2.Cor 5 arg; owym co lepiéy vmieią y lepſzè rozumieią pobudkę dáć, áby ſkárbu ſwègo do źiemie nie kopáli JanNKar D3; SarnStat *3v.

W połączeniu szeregowym (1): poniewaſz oná [historia] ieſt [...] ſwiádkiem nadowodnieyſzym/ pochodnią/ pobudką/ oſnem y oſtrogą cnoty StryjKron A.

W porównaniach (3):

~ Jako comparatum (2): Bo te pochwały piſzą żywym á przytomnym/ o ktorych dowćipiech dobrze trzymamy: áby mieli pewną drogę ktoreyby ſię trzymáli/ ábo pobudkę iáko oſtrogę do cnoty pobudzáiącą. ModrzBaz 61v, 42.

Jako comparandum (1): Ztądże Proceſsie/ triumphy máłe y wielkie/ [...] á były iákoby pobudki pobudzáiące drugich ku bronieniu Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 118v. ~

Zwroty: »pobudkę brać, wziąć« [szyk zmienny] (6:1): GliczKsiąż K6; SkarŻyw 16, 201; z ktorych [świętych] możeſz wzory wybieráć/ náukę odnośić/ y pobudkę ku wſzelkiey pobożnośći cżęſtą y wielką bráć. LatHar 676, 50, 662, 663.

»pobudkę (po)da(wa)ć« = irritamentum obicere stimulare, stimulum addere Modrz [szyk zmienny] (14): KuczbKat 385; wſzákże krzywdy ludźiom náſzym vcżynione/ á chęć bronienia Rzecżypoſpolitey náſzey/ ma wielkie pobudki dáwáć do woyny ModrzBaz 108, 10v, 53v; SkarŻyw A2, 36; NiemObr 23, 26; OrzJan 70; [św, Jan Krzciciel] dał przykład y pobudkę ludziom onym świętym/ ktorzy ná puſtych mieſcách y w klaſztorách żyiąc/ czynili godne owoce pokuty WujNT 15, 631; JanNKar D3; SarnStat *3v; VotSzl A4v.

»pobudkę (u)czynić« [szyk zmienny] (4): GliczKsiąż C7v; KrowObr 230v; nápráwił białe głowy/ áby tám gdzie iego bráćia widzieć mogli/ igráły/ do złych myſli pobudkę im cżyniąc. SkarŻyw 250, 305.

Wyrażenie: »pobudka pobudzająca« = calcar excitans a. exstimulans Modrz (3): Zwyćięſtwá też y triumphy náſze domowe/ ſą wzorem y pobudką pobudzáiącą nas do náśládowánia zacnych ſpraw przodkow náſzych. ModrzBaz 42, 61v, 118v.
Szeregi: »ochota i pobudka« (1): Do cżego [spisania żywotów świętych] mi też oſobną dał ochotę/ y pobudkę Oświecony Pan Mikołay Chryſztof Rádziwił SkarŻyw A2.

»pochop i pobudka« (1): Ten wzor który mamy álbo máyą rodzicy wybyeráć z obycżayu pogáńſkyego/ ma záprawdę pochop y pobuthkę cżynić oycowi káżdemu z mátką GliczKsiąż C7v.

»pobudka a podpała« (1): iże ći kthorzy wielkie bogáctwá dzyeciom ſwym zgromadzáią/ nic inſzego im nie zoſtáwuią/ iedno pobutkę ku rozmáitym zbytkom/ á podpalę przeklęctwá Bożego RejPosWstaw [413].

»pobudka i przyczyna« [szyk 2:1] (3): KuczbKat 140, 385; Pobudek y przycżyn do niecżyſtośći vmyślne ſzukánie ábo dawánie. LatHar 116.

»przykład i (a) pobudka« = exemplum, calcar Modrz (4): ModrzBaz 42; A iſz w piśmie S. wiele ieſt żywotow S. z ktorych więtſze niſzli ztych innych/ ktore kłádziem/ przykłády y pobudki do dobrego bráć ſię mogą SkarŻyw 257, A4v; WujNT 15.

»wzor i pobudka« (1): ModrzBaz 42 cf Wyrażenie.

W przen (2): Przycżyny záſię poſtánowienia świąt wybránych Bożych/ zwłaſzcżá męcżennikow/ trzy dáie Auguſtyn święty [...]. Naprzod pobudkę ſerc ludzkich/ do naśládowania ſług wiernych P. Chryſtuſowych. LatHar 323; Boiaźń o przyſzłey śmierći/ vmyſł cżłowiecży koniecżnie zátrwożyć muśi/ á iáko góźdź przebiiáiący ćiáło/ wſzyſtkie pobudki pychy/ do drzewá krzyżowego przybiia. WysKaz 46.
Przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »za pobudką [czego = czyją]« (1): pierwſza moiá z Lęczyckiey Ziemie byłá do Litwy/ á zá pobudką Conſtellaciey Marſzowey ná vkráynę Moſkiewſką iázda StryjKron A3v.
b. Zachęcanie, namowa; kuszenie; incitatio Calag, Calep, Cn; instigatio Calag, Cn; impulsus Calep, Cn; cohortatio Calag; concitamentum, illectus, illex Calep; exhortatio, impulsio, instigatus, instinctus, invitatio, invitatus, motus, stimulatio Cn (21): Anreitzung. Pobudká. Instigatio, incitatio, cohortatio Calag 26a; Illectus – wąbienie, pobudka. Calep [504]b, 231b, [504]b, 510a, 520b.

pobudka do czego (4): Pobudká S. Auguſtyná/ do ochotney y ſzcżerey ſpowiedźi. LatHar 137; Pobudká ſámego śiebie/ do Adwentowego nabożeńſtwá/ z modlitwą złącżona. LatHar 393, +++2, 323.

pobudka ku czemu (1): CzechRozm 43v cf Szereg.

Szereg: »napominanie i pobudka« (1): Y poważnieyſze by było iego nápominánie y pobudká ku gośćinnośći/ od ſyná Bożego Słowá Bogá wźięte/ niźli od Aniołow CzechRozm 43v.
Wyrażenie przyimkowe: »za pobudką [czyją, czego]« (7): KuczbKat 435; SkarŻyw 368; CzechEp 5, 103, 128 marg, 378; Potym zá pobudką Zydow Páwłá kámionuią/ y zá vmárłego zoſtáwuią. WujNT Act 14 arg.
W przen (1): Gdy on Heretyk krolowi ſpráwę dał: iáko był od ſyná iego odpráwiony/ zápobudką heretyckiego ięzyká: rozgniewał ſię ſrodze oćiec SkarŻyw 368.
Przen: Ten, kto pobudza, zachęca (3):

pobudka czego [= do czego] (1): A oná dopiero mowić iáwnie [do młodzieńca] pocżęłá: Odſtąp odemnie pobudko grzechu/ podmiato niecżyſtośći/ potráwo śmierći wiecżney SkarŻyw 68.

pobudka komu (1): [HistTroj G4] cf W połączeniach szeregowych. Cf pobudka ku czemu komu.

pobudka ku czemu komu (1): Chcąc też ieſzcże na oſtátek być tym więczſzą ku pilnośći pobudką Krześćiáńſkiemu cżytelnikowi/ ſpráwilichmy ku końcowi Reieſtr BibRadz *6.

pobudka czyja [= kto jest pobudzany] (1): Páweł pobudká Pogáńſtwá. SkarŻyw 595.

W połączeniach szeregowych (1): SkarŻyw 68; [Z oſobná záś káżdego Páná Greckiego prośił/ nápominał/ áby káżdy dobrym wodzem á powodem y pobudką ſwym ſługom był HistTroj G4].

c. Pragnienie, chęć; popęd (7):

pobudka czego [= do czego] (1): á pokoy twoy ozdob cnotámi rozlicżnemi: każ vſtąpić wſzelkiey oźiębłośći/ wypądź pobudki wſzelkiey niepráwośći. LatHar 32.

pobudka do czego (2): Tá wolnie ſobie żyiąc/ á pobudki do roſkoſzy/ doſtátek y páńſtwo y dochody wielkie máiąc/ [...] żądzey ſwey niecżyſtey ſłużyłá. SkarŻyw 440, 249.

W połączeniach szeregowych (2): A toć ieſt właſnie Ewánielya/ to ieſt/ dobre/ miłe/ y wdziętzne poſelſtwo/ ktore P. Bog podáie wſzytkim wiernym/ nie dla iákich przyprawek/ zamiánek/ pobudek/ vtzynkow/ álbo zaſlug przeſſlych/ álbo przyſſlych náſzych. Ale tylko ſſtzerego y niewymownego miłośierdzia ſwego KrowObr 44; KuczbKat 425.

Zwrot: »pobudkę uczuć« (1): Iednego dniá [...] gdy go [nieprzyjaciela tj. czarta] krzyżem S. odegnał/ táką w ćiele ſwym pobudkę do nierządnośći vczuł/ iákiey nigdy niemiał. SkarŻyw 249.
Wyrażenia: »pobudki cielesne« = namiętności, popędy (1): Ani pobudki ćieleſne w człowiecze ſpráwiedliwym/ nie mogą namniey pomázáć y ſplugáwić vczynkow duchá iego WujNT 547.

»pobudki nieczyste« (1): Gdy go zá cżaſu młodośći iego zápalenie ćieleſne/ y pobudki niecżyſte bárzo gábáły: pokuſy ony y niebeśpiecżeńſtwá vcżyniły go w modlitwie gorącym y pilnym. SkarŻyw 211.

Szereg: »zapalenie i pobudki« (1): SkarŻyw 211 cf »pobudki nieczyste«.
2. Poruszenie, wzburzenie psychiczne (1): Concitatio – Pobudka. Calep 231b.
3. Sygnał, hasło, komenda wydawana za pomocą instrumentu (3):
a. Do boju (2):

pobudka do czego (1): Bellicum – Lerma do bitwy, pobutka do potkąnią. Calep 127a.

Zwroty: »pobudkę trąbić« (1): Gwiazdy z niebá y chmury z niebá poſpądzáły/ Godźiny złotowłoſe iuż dźień pocżynáły. Pobudkę trąbić pocżął trębácż ich ná koźie KmitaSpit B2.

[»uderzyć na pobudkę«: A potem uderzono ná pobudkę: w tym ze Gdańſká wyſzło na świtániu że [!] trzy ſtá cżłowieká BielKron 1597 748.]

[Wyrażenie: »cicha pobudka«: Aby każdy, kto nie umie, nauł się rozeznawać trąbienie, [...] gdy cicha pobudka, gdy na trwoę UstWojsk 1593/348.]
b. Do rytmicznego wiosłowania [czyja] (1): Celeusma – Zwołanie, pobutka fliſsowską. Calep 177b.
4. [Straż nocna mająca za zadanie nie pozwalać zasnąć stojącym na warcie: A draby [lege: drabi] mają wartować z gotowymi rozpalonymi knoty, a pobudkę albo rycerską tedy mają towarzysze dzierżeć, to jest pobudzać. A ktoby na warcie usnął a rycerskiemu albo temu kto pobudza zarazem się nie ozwał, tedy ma być z muru zrzucon. UstWojsk 1559/81.]
II. [m Strażnik, stróż: Item pobudka sive custos nocturnus et diurnus ad vices due persone due per gr. 20 facit flor. 1 gr. 10. [...] Item pobudkom 2 per gr. 24 facit flor. 1 gr. 18. InwŻup 317.]

Synonimy: 1.1.a. pobidka, pochop, podniata; b. namowa, namawianie, napominanie, wabienie; c. pokusa, pokuszenie; 2. wzruszenie; 3.a. larma; b. zawołanie, zwołanie; 4. straż; II. strażnik, stroż.

Cf POBUDEK, POBUDZACZ, POBUDZANIE, POBUDZENIE, POBUDŹCA

TG, SBu