[zaloguj się]
[pdf]

POCHOP (54) sb m

-p (48), -b (6).

Pierwsze o jasne; -op (11), -óp (3); -op Mącz (9); -óp KochPam; -op : -óp Oczko (2:2); -op-.

Fleksja
sg
N pochop
G pochopu
A pochop
I pochop(e)m

sg N pochop (9). ◊ G pochopu (3). ◊ A pochop (38). ◊ I pochop(e)m (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Impuls, podnieta, bodziec, zachęta; ansa, occasio Mącz; conatus, impetus, incitatio Cn (33):

pochop czego [= do czego] (2): Scribes ad me ut mihi nascatur epistolae argumentum, Piſz ku mnie ábym ya też miał ku tobie nieco piſáć/ áby mi ztąd vrósł pochop piſánia do ciebie. Mącz 241b. Cf »pochop wziąć«.

pochop do czego (11): ábyś ſtąd ſnádnieyſzy pochop miał [...] do ſłuſznieyſzego wywiádowánia ſwoich powinnośći cnotliwych. RejWiz A8; GostGosp 40; Zakon iáko był pochopem do grzechow WujNT 541 marg [idem] Cccccc4v. Cf Zwroty.

pochop od czego (1): Ale mali yeden á zgodny rząd być y trwáć/ muśi yeden nawyſſſſy vrząd być/ od ktorego by wſſyſtkye ine pochop myáły KromRozm III F8.

pochop ku czemu (5): bo ludzye ynſzy yſz ſyą rodzą w grzechu przyymuyą naturą ſkazoną a ſtego pochop ku grzechu mayą PatKaz III 110v; KromRozm III A7v; ku cżemu [nienaruszonemu życiu] áby [dziatki] myáły pochop/ rodzicy nyemáyą ſie przed nimi żadnym nyerządnym/ áni żadnym nyeuććiwym ſlowem okázowáć. GliczKsiąż Ev; Mącz 381a. Cf »pochop dać«.

W połączeniu szeregowym (1): ták iż rozumy ich ku vznányu bogá y woley yego ſtęmpyáły/ á pochop/ chuć/ y możnoſć ku wypełnyányu woley yego/ á oſlawyenyu chwały yego/ yeſli nye dokońcá vſtáłá/ tedy wżdy bárzo obćyęzáłá. KromRozm III A7v.

W charakterystycznych połączeniach: pochop pisania, uczynienia [czego]; pochop do dobrego, do grzechow (2), do jadania [czego], do pobożności, do rozpusty, do słow plugawych, do tańcow, do uczynkow wstydliwych, do uważania [czego], do wszytkiego, do wywiadowania [czego]; pochop ku chwale, ku grzechu, ku osławieniu chwały, ku wypełnianiu wolej bożej, ku złemu.

Zwroty: »pochop dać (a. podawać)« = aperire fenestram a. fores a. ianuam Mącz [w tym: do czego (1), ku czemu (1), aby (1)] [szyk zmienny] (4): Bo coż inſſego yeſt dzyecyę zgorſſyć/ yedno mu s ſiebye zły przykłád á pochob dać/ áby też tego náſládowáło/ coby v nas álbo vſlyſſáło/ álbo vyrzáło. GliczKsiąż D7v; Mącz 120c, 278d; Oczko 3.

»pochop [do czego] odnosić« (1): Co gdy drugim powiádał: niewymowny pochop przykłádem onym do więtſzey pobożnośći odnośili. SkarŻyw 14.

»pochop (u)czynić« [w tym: do czego (1), aby (1)] = incitare, provocare Cn (2): GliczKsiąż C7v; Napisanie wm dał doniego respons taki oiaki meś wm naraził od kładaiąc, na obietnice, do ktorey pochopu nievczynił ActReg 128.

»pochop wziąć, brać« [w tym: do czego (4), z kogo, z czego (4), czego od czego (1)] = arripere ansam, proficere Mącz; aedificari Vulg; impetum capere a. sumere Cn [szyk zmienny] (9:3): Arrepta occasione ex sermone alterius, Wziąwſzy pochop z rzeczi drugiego Mącz 258a, 116a, 346b; RejZwierc 13v; CzechRozm 118; tám możeli być muzyká álbo myśl dobra/ niechay będźie: bo tą/ kto ſye kiedy zepſował? okróm ówych co do tańców á inſzéy roſpuſty pochóp biorą. Oczko 28; SkarŻyw A5; ActReg 8; izali ſumnienie iego/ będąc mdłe [...]/ nie weźmie pochopu do iadánia rzeczy báłwanom ofiárowánych? WujNT 1.Cor 8/10, s. 545 marg [2 r.]; Bo oni ná Krolá Iego M. Páná náſzego/ ná W.M. patres patriae pátrzą: z W.M. przykład (że nie rzekę pochop) do wſzytkiego biorą. VotSzl A2.

Szeregi: »pochop i pobudka« (1): Ten wzor ktory mamy álbo máyą rodzicy wybyeráć z obycżayu pogáńſkyego/ ma záprawdę pochop y pobuthkę cżynić oycowi káżdemu z mátką/ aby pánu Bogu [...] dzyękował GliczKsiąż 7v.

»przyczyna i (a) pochop« (3): Seges ac materia gloriae, Metaph. Prziczyná á pochop ku chwale. Mącz 381a, 120c; iż Prorok choć od Bábilońſkiey niewoley ćieleſney przycżynę y pochob wźiąwſzy/ wyżſzey wſtępuie/ y niewolą iákąś inſzą ciężſzą/ niż oná byłá opiſuie CzechRozm 118.

»przykład a (i) pochop« (2): GliczKsiąż D7v; niełácno wziąć dobry y táki iáko trzebá [...] przykład y pochop do dobrego SkarŻyw A5.

Wyrażenie przyimkowe: »z swego pochopu« = samoistnie, bez niczyjego udziału (1): Bo źięmia/ ſama s ſwégo pochopu owoc przynośi [Spontanea enim terra fructum fert] MurzNT Mar 4/28.
Przen (3):
Zwrot: »pochop [z czego] brać« (1): [Nawa] Poſzłá potym przezdźięki/ ryiąc morſkié wáły/ A żagle roſtoczoné pochóp z wiátru bráły. KochPam 85.
a) Ten, kto zachęca, daje impuls [do czego] (2): bo dziſieyſzych cżáſow rzadko ſie thákowi znaydą/ kthorzyby nierácżey przy vcżtach y bieſiádach wſzelákich ſámi pochopem byli do ſłow plugáwych/ y vcżynkow ocżom nienákáżonym brzydliwych Phil M; GrabowSet C.
2. Początek, źródło, pochodzenie, przyczyna (6):

pochop czego (2): Idea, Latine forma, species prima et inchoata Intelligentia, Pochop/ początek xtałtu álbo formy álbo wyobráżenia yákiego. Mącz 164b, 108d.

W połączeniu szeregowym (1): Etymologia, Veriloquium Práwy Pewny á iſty wykład/ álbo povód/ Pochop/ Początek/ álbo Rodzay niektórego słowa. Mącz 108d.

Zwrot: »pochop wziąć, brać« [w tym: z czego (2), od kogo (1), skąd (1)] (3:1): A to ya vkázuyę ápoſtolſkye poſtánowyenye/ ktore przez tylo ſet lat nye odmyennye trwało y trwa po wſſyſtkim krzeſciyańſtwye/ á od ſámego páná Kryſtuſá pochop wźyęło KromRozm III I5; OCeanus morze/ wſzytkich wod ná świećie Oćiec y goſpodarz: ábowiem wſzytkę źiemię w koło okrążył/ [...] y cokolwiek ieſt inych morz miedzy źiemiámi ſniego wſzytki pochop biorą BielKron 461; Oczko 19, [41]v.
3. Gotowość, chęć, skłonność, gorliwość (5): iákoż to v ſiebie poſtánawiáć śmieſz/ iż pochop dzyećinny lepiey tobie wiádomy á znáiomſzy ieſt/ niżli Pánu Bogu/ ktory cie y ony ſtworzyć raczył? RejPosWstaw [413].

pochop ku czemu (4): Po krzćie nie mieſzka/ grzech w ćiele náſzym/ ále pochop ku grzechowi. WujJud 77 marg, 102v marg, Mmv [2 r.].

[W połączeniu szeregowym: ábowiem [dwornik] táko od wiela złych rzecży cżeladź powśćiągnie/ iteż ná to ią przywiedźie/ iże wſzytko z pilnośćią/ y z wiernośćią/ z pochopem y z życżenim będźie dobrze zrobiono. Cresc 1571 37 (Linde).]

4. Postęp, rozwój (10):
Zwrot: »pochop brać, wziąć« [w tym: w czym (9), z czego (1)] [szyk zmienny] (6:4): Gdzie gdy rok przemieſzkał á z przykłádow onych ś. ktorzy tám byli/ wielki pochop w doſkonáłośći duchowney wziął: zá przymuſzenim Grzegorzá Papieżá/ muśiał ſię zaśię ná Biſkupſtwo wroćić. SkarŻyw 291; To miłoſierdzie bárzo miedzy ludzmi potrzebne/ wielki potym pochop wzięło/ ták iſz zniego o ſześćſet domow goſpodárſkich pomoc miewa. SkarŻyw 413, 13,46, 178, 200, [237] (10); [Czwarty [wiek] ma wyraz Słoneczny/ á ten iuż śrzedni/ gdźie iuż rozum pochop bierze/ ſtátek náſtępuie JanWróż 21].

Synonimy: 1. pobidka, pobudka, podniata; 2. początek, źrzodło; 3. chęć, chuć, gotowość, ochota, skwapliwość.

Cf POCHOPNOŚĆ

MP