[zaloguj się]
[pdf]

POWIATOWY (127) ai

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg
mNpowiatowy fN nNpowiatowé
Gpowiatowégo Gpowiatowéj G
Dpowiatow(e)mu D D
Apowiatowy A A
Ipowiatowym I I
Lpowiatowym L L
pl
N m pers powiatowi
subst powiatowé
G powiatowych
D powiatowym
L powiatowych
inne formy
pl A subst m - powiatowé; pl I m i f - powiatowymi

sg m N powiatowy (14). ◊ G powiatowégo (7); -égo (4), -(e)go (3). ◊ D powiatow(e)mu (1). ◊ A powiatowy (7). ◊ I powiatowym (1). ◊ L powiatowym (7). ◊ f G powiatowéj (1). ◊ n N powiatowé (1). ◊ pl N m pers powiatowi (8). subst powiatowé (15); -é (12), -(e) (3). ◊ G powiatowych (18). ◊ D powiatowym (1). ◊ A subst m powiatowé (20); -é (15), -(e) (5). ◊ I m i f powiatowymi (2). ◊ L powiatowych (23), skrót (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.

Przymiotnik od „powiat” (127):
1. Od znacz. ‘okręg sądowy jurysdykcji sądu ziemskiego lub grodzkiego oraz obszar działania samorządu szlacheckiego’; provincialis JanStat, Cn; municipalis Modrz; districtus (G), terrestris JanStat; diocesanus Cn (114):
Wyrażenia: »dygnitarz (a. dignitas) powiatowy« (2): A to ſie rozumié y o dignitates powiátowych, że máią bydź ośiedli SarnStat 74, 234.

»księgi powiatowe« (1): Ich mość Pánowie vrzędnicy powiátowi ſpiſzą/ tego co pierwſzą wypráwę będźie cżynił w przod nápiſawſzy/ y do kśiąg to powiátowych w piſáć dádzą GrabPospR M2v.

»poborca powiatowy« (1): do ktorychby [do starszych w skarbie] cyrográfy weſpołek z pieniądzmi wybránemi Poborce powiátowi [a municipalibus quaestoribus] odnośić mieli ModrzBaz 125.

»prawa powiatowe« (1): TRZECIA TABLICA PRAW Powiátowych, z ſtrony rządu, obrony, y zywnośći po Woiewództwiéch, co zową Iura Municipalia. SarnStat 230.

»rząd (a. porządek) powiatowy« (3): (nagł) TRZECI VRZĄD WOIEWODZY. (-) Rząd w Woiewodztwie ſwym powiátowy záwodźić: Do czego té tytuły z ich włáſnémi Státuty tu należą: bo Woiewodá iest principałem porządków. SarnStat 268, 230, 305.

»starosta powiatowy« (1): Z ktorym ſláchćicem mieſzczánie żadnego práwá vczynić niemáią okrom Stároſty onego miáſtá álbo Stároſty powiátowego UstPraw F4.

»urzędnik powiatowy« [szyk 2:1] (3): Nieznośna ieſt niektorych Powiátowych vrzędnikow [praefectorum ... municipalium] ſwawola/ że ſrodze vbogie ludźi łupią/ á przyſtępu iym do Krolá bronią ModrzBaz 20v; Ich mość Pánowie vrzędnicy powiátowi w powiátách ſwych przy táxie/ álbo ná Seymie wielkim/ Ich mość Pánowie Senatorowie/ wſzyſtko pomoderowáć mogą GrabPospR Nv, M2v.

»ziemia powiatowa« = powiat (1): Iáko wiele z káżdégo Woiewództwá y źiemie Powiátowéy ma bywáć Poſłów, znaydźieſz o tym niżéy w kśięgách 12. Tribunálſkich SarnStat 44.

Szereg: »zamkowy i powiatowy« (1): Ieſliby tákiey pilnośći nieprzyłożono/ dochody rocżne bárzo by śię łácno rozlázły/ y przyſzłoby potym do oddalenia y záſtáwiánia dochodow Zamkowych y Powiátowych [arcium municipiorumque] ModrzBaz 22.
a. Od znacz. ‘szlachta osiadła w powiecie, podlegająca jego jurysdykcji oraz obowiązkowi rycerskiemu’ (100): Mącz 464b; ODpráwiwſzy opiſánié Woiewodze y ſpół vrzędników, y obywátelów powiátowych Woiewództw: káżdégo vrząd iego, będę wiliczał SarnStat 240; [postanawiamy] Iż káżda ſpráwá rzeczy oſądzonéy wedle niego [Artykułu 67] iśdź ma: popráwuiąc to w nim/ iż co przedtym zá wſkazániém rzeczy oſądzonéy ná niepoſłuſznégo Powiátowé ruſzenié bywáło/ to teraz ták poſtánawiamy: iż [...] SarnStat 874, 1013 marg.
Wyrażenia: »sejm, sejmik powiatowy« = conventio particularis JanStat, JanPrzyw; comitium particulare, conventio terrestris, conventus particularis a. provincialis JanStat [szyk 76:15] (47:44): [postanowiono] Poborce aby w powieciech byli obierani i przeto proszą, aby KJM raczył sejmiki powiatowe złożyć dla obierania poborcow Diar 80; Liczby czynienie od poborcow z tego poboru ma być na sejmikoch powiatowych Diar 81, 28, 30, 42, 82, 91 [2 r.], 94; Jakoż na powiatowych sejmiech posłowie obrani być mają DiarDop 111, 114; Przed ruſzeniem woiennym máią być Seymy powiátowe ná mieyſcách zwykłych/ y w ſtároſtwách opiſánych. UstPraw D2, C, Cv, D2v, D3; WierKróc A4v; Viná vſtáwiona ná Biſkupy, Woiewody y Káſztelany: którzy ná Séymy Powiátowé nieprzyiezdzáią. SarnStat 29; vſtáwuiemy ſéymik Powiátowy w Háliczu: áby tám obyczáiem innych Powiátowych ſéymików Káſztelan z ſzláchtą Poſły obiérał SarnStat 32; SEymik Powiátowy w Woiewództwie Ráwſkim bydź ma w Ráwie. SarnStat 32; Vrzędnicy ſądowni niech będą ná Powiátowych Seymikach obiéráni SarnStat 555; w kożdéy Ziemi obywátele onéy Ziemie/ gdźie Piſárzá nie będźie/ ná Powiátowym Séymie będą miánowáć cztéry oſoby ná ten vrząd godné SarnStat 911, 29 [2 r.], 30 [2 r.], 31 [4 r.], 31 żp, 32 [8 r.] (67); SkarKazSej 694a marg. Cf Szereg.

»zjazd powiatowy« (1): Nuż ieśli kto w onem powiećie ieſt/ co z cudzych máiętnośći pożytek ma/ naiemnych zaſtáwnych/ dożywotnych/ [...] z Iurisdikciey/ [...] mytá/ ktore ſámiż pánowie co ie komu dáią/ będą powinni ná z ieźdźie powiátowym opowiedźieć GrabPospR L4v.

Szereg: »sejm walny (a. głowny) (także) i (jako) powiatowy« = generalis et (aut) particularis JanStat, JanPrzyw (6): Vſtáwiliſmy/ iż kiedyby kto Rádę náſzę/ ktoregokolwiek ſtanu/ álbo też Poſły náſze Zyemſkie/ będącym ná Seymie/ álbo też iádącym ná Syem ná wálny iáko powiátowi/ náſzedłby gwałtownie/ á vczyniłby ktoremu gwałt [...]: Tedy tákowy ma być ſądzon iákoby obráźił Máieſtat Krolewſki. UstPraw B2; O CZASIE Y MIEYSCV Séymóm Głównym y Powiátowym. SarnStat 30; ABy zá ſczęſnégo pánowánia náſzégo ſpráwy poſpolité rządnie ſzły/ Séymy Wálné tákże y Powiátowé/ wedle czáſu y mieyſcá ſtátutem opiſánégo/ ſkłádáć będźiemy. SarnStat 31, 123, 299, 945.
α. Od znacz. ‘pospolite ruszenie’ (4):
Wyrażenia: »powiatowa chorągiew« (1): Był potym pogrzeb odpráwowan z wielką á Krolewſką Pompą/ z Chorągwiámi zbroynych Chorążow/ z ziemſkimi y powiátowymi Chorągwiámi/ y z inſzymi Ceremoniámi/ iáko ieſt obyczay w Polſzce Krolow chowáć. StryjKron 762.

»hetman powiatowy« (1): ponieważ Woiedowie [!] wedle ſtárodawnych vſtaw ſą Hetmány powiátowymi [municipiorum duces] ná woynie. ModrzBaz 120.

»kasztelan powiatowy« = castellanus districtus JanStat (2): Caſtellanowie powiatowy napierwy ſię ruſſą na mieiſcze wſwoyęm powiaczie ktoremu naznaczą, aby ſię ſlyachta kniemu ſcziągala. ConPiotr 32; SarnStat 129.

Szereg: »ziemski i powiatowy« (1): StryjKron 762 cf »powiatowa chorągiew«.
2. Od znacz. ‘instytucja sądu ziemskiego lub grodzkiego’; sprawujący jurysdykcję w powiecie (5):
Wyrażenie: »sędzia powiatowy« = municipalis a. municipii iudex Modrz; iudex provincialis JanStat [szyk 3:2] (5): Co ieſi ſię dźieie vporem ſtron/ ábo powiátowych ſędźiow winą/ nietrzebá o tem teraz mowić. ModrzBaz 138v, 137v, 138; Abowiém vmyślnie zwykli ćiągnąć rzeczy/ ták iż nietylko Sędźiowie powiátowi/ ále téż Król Iego M. z Aſseſsory ſwémi nie w ten czás kiedy chćieli/ ále kiedy Prokuratoróm ſie podobáło ſądźili. SarnStat 571, 788.
3. Od znacz. ‘obszar stanowiący część jakiegoś niepolskiego terytorium’ (7):
Wyrażenie: »starosta powiatowy« = hyparchus, praeses Calep (2): Praeses – Staroſta powiatowi. Calep 839b, 494a.
a. Od znacz. ‘obwód administracji kościelnej, jego organizacji terytorialnej’; provincialis Cn (5): Przetoż káżdy koſcioł powiátowy/ názywan bywa zgromádzeniem wiernych/ ktory ku iednośći á ſpołecżnośći należy onego powſzechnego Koſciołá/ [...] ták iáko tu ná tym mieyſcu/ Ierozolimſki koſcioł był koſcioł powiátowy. RejPosWstaw [1432]v, [1432]v marg.

W przeciwstawieniu: »powszechny ... powiatowy« (1): Kthory Koſcioł gdyż tylko ieſt iedyny/ wſzákże roznym względem/ álbo powſzechnym/ álbo powiátowym názywan bywa. RejPosWstaw [1432]v.

Wyrażenie: »powiatowy (arcy)biskup« (1): gdyby ſię to nabożeńſtwo Pánu Bogu [...] nie podobáło: [...] nigdyby też [...] Kośćiołá wſzyſtkiego páſterze/ álbo bractw Wianká Pánny Máryey nie potwierdźili/ álbo odpuſty [...] ich nie zbogáćili. iáko Innocencyus oſmy/ Syxtus cżwarty [...]. okrom cżternaſtu przynamniey inſzych powiátowych Arcybiſkupow ybiſkupow/ ktorzy toż vcżynili. LatHar 513.
4. Związany z terenami z dala od centrum, prowincjonalny, drugorzędny (1): tedy było tych tám Wikáriow á Kánonikow tego Báála ſwiętego zábito o połpiętá ſtá/ á thych drobnieyſzych powiáthowych o trzy ſtá [cf zbierz do mnie [...] pułpiętá ſtá prorokow Báálowych/ przytym cztery ſthá prorokow gáiowych [lucorum] BibRadz 3.Reg 18/19] RejAp 30.

Synonimy: 3.a. niepowszechny, prowincyjalny, prowincyjalski; 4. błahy, lekki, maluczki, mały, nieważny, podły.

Cf POWIETNY, SPOŁPOWIATOWY

SBu