Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NIEWAŻNO]

Następne hasło: NIEWĄSKI »

NIEWAŻNY (45) ai

W pisowni rozłącznej (26), w łącznej (19).

e jasne, a pochylone.

Fleksja

sg
m	N	niewåżny	f	N	niewåżna, niewåżn(a)	n	N	niewåżné, nieważno
	G			G	niewåżnéj		G

pl
N	subst	niewåżné
G		niewåżnych
A	subst	niewåżné
I	f	niewåżnymi

sg m N niewåżny (6). ◊ f N niewåżna (4), niewåżn(a) (1). ◊ G niewåżnéj (4); -éj (3), -(e)j (1). ◊ n N (praed) niewåżné (6), nieważno (6); -e CzechRozm, OrzJan (2); -o SarnUzn, SkarJedn, KochWr, PaprUp, KmitaSpit; -e :-o SarnStat (3:1); ~ -é (5), -(e) (1). ◊ pl N subst niewåżné (13); -é (3), -(e) (10). ◊ G niewåżnych(2). ◊ A subst niewåżné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I f niewåżnymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Niemający znaczenia, bez wartości, błahy (18)
- a. W funkcji rzeczownika »nieważna« (1)
2. Niemający obowiązującej mocy, pozbawiony skutków prawnych, nieprawny (22)
3. Nieposiadający odpowiedniej wagi; niewłaściwej próby (5)

1. Niemający znaczenia, bez wartości, błahy; vilis Mącz (18): Vilis, Podły/ proſty/ pośledni/ nieważny. Mącz 496b, 171d; obacżyć możeſz/ iż ten pierwſzy wywod twoy/ ieſt bárzo nieważny: to ieſt/ żeby dla tego Chriſtus krolowáć niemiał/ iż to mocy iákiey znácżney [...] nie pokázuie CzechRozm 185, 13, 144v; Bodayże bych był ráczéy kolebkę kołyſał/ Y z drugiemi nieważné mamkom pieśni piſał KochTr 4; Wiárá oprocz kośćiołá nie ważna. WujNT 253 marg; SzarzRyt D2v.

nieważny u kogo (4): że moie poſługi V téy pániéy nie ważné KochFr 64; PaprUp F3v, Iv; KmitaSpit C4.

nieważny przed kim, przed czym (2): Pan Bog nie pátrzy na vcżynki/ niedba o nie/ nie ważne ſą przed oblicżnośćią iego/ zgołá mu ſię niepodobáią ReszList 154; WujNT Aaaaaa2v.

W przeciwstawieniu: »ważen... nieważen« (1): Iákokolwiek/ rzecz pewna/ że to tám było nápiſano/ ważnoli to ma być/ álbo nieważno/ nieśmiém ſie na żadną ſtrónę ſkłonić KochWr 40.

W charakterystycznych połączeniach: ciężkość nieważna(-y), pieśń, posługa, rzecz (2), uczynek, upominek, wymowka, wywod (3).

Szeregi: »maluczki i nieważny« (1): ábyśćie obacżyli iáko dáleko rzecży z miáry ſwey wyſtąpiły/ od tákich przodkow pocżąwſzy/ ktore ſię ná pierwſzym wierzeniu málucżkimi y nie ważnymi zdáły ReszPrz 75.

»niepożyteczny a nieważny« (1): Apinae [...] Niepożytecżne á nie ważne rzeczy. Mącz 12b.

a. W funkcji rzeczownika »nieważna« (1): Odpowiedział Krol ale się [papież] dotego niezna, A Sobocki zatym. O nieważna to wtym domu Apostolskim ano tez Piotr w zywe oczy przysięgał ze Pana nieznał ActReg 143.

2. Niemający obowiązującej mocy, pozbawiony skutków prawnych, nieprawny; irritus JanStat, Cn; nullius momenti JanStat; procitus Cn (22): Drugie [pieczęci] nie ważne/ kthore żadney rzeczy wieczney potwierdzać niemogą/ iáko ſą pieczęći oſobliwych Perſon. GroicPorz y3v; gdyby kto był okrzcżon w Turcech ábo v Zydow/ choćby thy ſłowá nád nim mowiono/ tedyby to nieważno było/ y muſiałby ſie táki krzćić z nowu. SarnUzn H5v; BiałKat 251; Iáko bes Krolá/ Książęćiá/ ofiáry (bes ktorey nie ważny ieſt ſzábát) CzechRozm 72; ná Conciliach nic nie ważno/ ná co Rzymſki Biſkup nie zezwolił. SkarJedn D4; OrzJan 101, 122; LatHar 130; nieſłuſzná przyśięgá nikogo nie obwięzuie. (marg) Przyśięgá nieważna. (–) WujNT 60, 533 marg, 493 marg, Bbbbbb 3, Cccccc2v; tedy piérwſzégo zapiſu ſummá y przezyſki máią bydź ważnieyſzé [...] wyiąwſzy gdyby [...] de iure práwo iego nálázło ſie bydź nieważné. SarnStat 689 [idem] 760, 910 marg.

nieważny komu przed kim (1): A ták ſpoſob ten wtory vſpráwiedliwienia/ iáko cżłowiekowi przed Bogiem nie ważny/ puśćiwſzy imo ſie/ okaſz ieſli maſz ktory inſzy. CzechRozm 217v.

nieważny ku czemu (1): Ale iż ono błogoſłáwieńſtwo Anielſkie nie ważne ku żywotney ſpráwiedliwośći było/ przeto ſie ná obiecáne naſienie Abráhámowe ſpuſzcżáli/ y onego ocżekawáli CzechRozm 45v.

nieważny w czym (1): A ty záś názwáne od nich Apokryfá: dla tego iż ie mamy mieć zá piſmá poſpolite y nie ważne w kośćiele BibRadz I 481.

W charakterystycznych połączeniach: chrzest nieważny(-a, -e), list, pieczęć, pismo, prawo (2), przymierze (2), przysięga (2), spowiedź, szabat.

Szeregi: »nieważno i nadaremno« (1): ieſliby kto nád Artykuły cztérzy/ álbo w inny czás/ álbo ná micyſcách niezwykłych ſądźił: to wſzyſtko nie ważno y ná dáremno [irritum et inane; dáremno y nikczemné JanStat 431] bydź chcemy y ſkázniemy. SarnStat 528.

»nikczemny, (i) nieważny« (2): Abowiém tákowé liſty ku tákiému dowodowi/ áby kto z poddánych náſzych miał bydź w máiętnośćiách ruſzan/ ſkázuiemy bydź nikczemné y nieważné [nullius roboris et momenti esse JanStat 288]. SarnStat 329; tedy tákowé w Lenno dánié/ chcemy y ſkázuiemy bydź nikczemné/ nieważné/ y nigdy nie ma mieć żadnéy mocy [cassam et irritam nec ullum unquam posse obtinere robur JanStat 88] SarnStat 979.

3. Nieposiadający odpowiedniej wagi; niewłaściwej próby; infectus Cn (5): IZ wiele ſie wnioſło do Korony nie ważnéy monety cudzoźiemſkiéy/ z wielką ſzkodą R. P. vſtáwiamy: áby przerzeczona myńcá drobna nieważna/ iáko Sląſka/ Brándeburſka/ Sáſka/ y inſzá wſzeláka [...] więcéy do Korony wnoſzoná nie byłá SarnStat 410, 410 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: moneta (3) nieważna(-y), myńca, taler.

Szereg: »zły a nieważny« (1): A co ſie tycze Talerów złych á nieważnych/ których ſie tu témi czáſy do Korony wiele wnioſło [...] poſtánawiamy SarnStat 410.

Synonimy: 1. błahy, lekki, maluczki, mały, podły; 2. daremny, nikczemny; 3. zły.

Cf WAŻNY