[zaloguj się]
[pdf]

POWYSZAĆ (17) vb impf

powyszać (7), powyszszać (5), powyższać (3), powysszać (2); powyszać OpecŻyw (2), RejJóz, Leop (2), Mącz (2); powyszszać HistAl, GroicPorz, RejPos (2); powyższać LatHar, WujNT, powysszać BielŻyw (2); powyszszać : powyższać HistRzym (1:1).

-ſſ- (5), -ſz- (2); -ſzſz- (5); -żſz- (3); -ſſz- (2).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf powyszać
indicativus
praes
sg pl
1 powyszåm powyszszåmy
2 powyszåsz
3 powyszszå
praet
sg
1 m -m powyszszåł, ja powyszåł
3 f powyszała
imperativus
sg pl
2 powyższåj powyszåjcie

inf powyszać (2). ◊ praes 1 sg powyszåm (2). ◊ 2 sg powyszåsz (1). ◊ 3 sg powyszszå (7). ◊ 1 pl powyszszåmy (1). ◊ praet 1 sg m -m powyszszåł (1), [ja powyszåł]. ◊ [3 sg f powyszała.] ◊ imp 2 sg powyższåj (1). ◊ 2 pl powyszåjcie (1). ◊ part praes act powyszając (1).

Sł stp: powyszać, powyszszać, Cn, Linde brak.

1. Nadawać większe znaczenie, wyższą pozycję, wywyższać; exaltare HistAl, Vulg, Mącz; sublimare Mącz [w tym: kogo, co (11)] (15): Mącz 7b, 194a; Zbawże lud twoy/ Pánie/ y rácż błogoſłáwić dźiedźictwu twemu: A rządź ie y powyżſzay ie áż ná wieki. LatHar 574; [ſama ſiebie nygdy nÿepowÿſzala: Alie yą pan Bug ku thaky chwale powyſzil ArgWykład 40/118].

W przeciwstawieniach: »lżyć a niszczyć, poniżać, potłumić na głębokość, składać z stolca, uniżyć, zrzucać ... powyszać« (6): OpecŻyw 19; Tego to Chilona pytał [...] Ezop poeta, czoby poſtanowił Iupiter na niebie, odpowiedział, wyſſokie rzecży poniża, á niſkie powyſſza. BielŻyw 10; kthorego cżłowieká [Bóg] powyſzſza może potłumić ná głębokoſć. HistAl G2; Pan Bog cżęſtokroć pyſzne zrzuca/ pokorne powyſzſza. HistRzym 41; RejPos 14, 201v.

Zwroty: »niskie powysszać« (2): [gdy pytali Solona, dlaczego nie chciałby być pod panowaniem Pizystrata] odpowiedział, Bowiem on niſkie powyſſza. BielŻyw 5, 10.

»powyszać pokorne, niskie« [aluzje do Vulg Luc 1/52] [szyk zmienny] (3:1): Ciebie ſciſká powoynik/ ien rozdzierzgáſs grzeſſné/ iaſlki cie vniżyly ien powyſſaſs niſkié. OpecŻyw 19; HistRzym 41; RejPos 14; Pokorne Pan Bog powyżſza [exoltavit humiles]. Luk:1.52. WujNT Bbbbbb.

»wysoko powyszać« (1): Zdrowa bądz láſki pełna/ pán ſtobą/ ciebie wyſoko powyſſaiątz nie zmiernie weſelątz ij chwálątz/ nad wſſytki kory naſſe prowadzątz. OpecŻyw 184.

Szereg: »powyszać a rozmnażać« (1): ſnadz thakież pan Bog ſtan WKM y ſlawę/ choynie [!] powiſſzacz a rozmazać [lege: rozmnażać] będzie racżył/ ieſli iemu vpełną wiarę chowaiąc/ dufać a porucżać ſie będzieſz. RejJóz A2v.
W przen (3):
Zwroty: »powyszać duszę« = być pysznym (1): Gdziem nie pokornie rozumiał: álem powyſſał duſſę moię [Si non humiliter sentiebam, sed exaltavi animam meam]. Leop Ps 130/2.

»aż do nieba powyższać« (1): iáko roſá pokrapia złotá/ táko słodka łáſkáwość krolewſka áż do niebá powyżſza. HistRzym 100.

»powyszszać serce pokorne« (1): Gdyż on záwżdy obiecuie lżyć á niſzcżyć myſli á ſercá powyzſzone/ á powyſzſzáć pokorne. RejPos 201v.

2. Wychwalać, wysławiać [kogo] (1): [On ſwe/ ia też ſwe powyſſał/ On wychwala ſwoie Niemce Ya Polaki ieſſcze więcey. KorczRozm L2.]
a. W odniesieniu do Boga: wielbić (1): zboiáźnią y ze drżeniem wyznawayćie ſie iemu [Bogu] á krolá wſſech wiekow powyſſayćie w ſkutkách wáſſych [exaltare in operibus vestris] Leop Tob 13/6.
3. [Zwiększać, pomnażać [co]: Odtądze Cesarz już się opiekuje i służbę jem dawa. Stądże wybiera na swoj dwor, ktorzy są wyćwiczeni a służby jem powysza [podwysszy P]. Młodszy starszemu służyć musi, a ktorzy przychadzają g [k KP] latom a ku męstwu, ty dawa na grody (PA ku strażej) PamJancz 129.]
4. praw. Zwrot: »powyszszać prawo [czyje]« = uniewinniać kogoś (1): Przeto thego.N. przywracamy ku Práwu ſwemu/ y powyſzſzamy Práwo iego/ bierzemy go z rąk nieprzyiaćioł iego/ y dáiemy go przyiaćielom iego. GroicPorz o2.

Synonimy: 1. podnosić; 2. chwalić, sławić, wychwalać, wynosić; a. czcić, wielbić; 3. pomnażać, przysparzać, rozszerzać.

Formacje współrdzenne cf WYSSZYĆ.

Cf POWYSSZAJĄCY, POWYSZANIE, POWYŻSZANY

LW