[zaloguj się]
[pdf]

PODNOSIĆ (339) vb impf

Oba o jasne.

Fleksja
inf podnosić
indicativus
praes
sg pl
1 podnoszę podnosimy, podnosi(e)my
2 podnosisz podnosicie
3 podnosi podnoszą
praet
sg pl
1 m podnosiłem, -m podnosił m pers -smy podnosili
2 m -ś podnosił m pers
3 m podnosił m pers podnosili
fut
sg pl
1 m podnosić będę, będę podnosił m pers będziem podnosić
2 m będziesz podnosił m pers będziecie podnosić
3 m będzie podnosić, podnosić będzie, będzie podnosił m pers
imperativus
sg pl
1 podn(o)śmy
2 podnóś, podnosi podn(o)ście
3 niechåj podnosi
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy podnosili
2 m by podnosił m pers byście podnosili
3 m by podnosił m pers by podnosili
impersonalis
praet podnosz(o)no
participia
part praes act podnosząc, podnosząc

inf podnosić (48). ◊ praes 1 sg podnoszę (36). ◊ 2 sg podnosisz (6). ◊ 3 sg podnosi (61). ◊ 1 pl podnosimy (7), podnosi(e)my (2) GórnRozm, CzahTr. ◊ 2 pl podnosicie (7). ◊ 3 pl podnoszą (26). ◊ praet 1 sg m podnosiłem, -m podnosił (6). ◊ 2 sg m -ś podnosił (1). ◊ 3 sg m podnosił (15). ◊ 1 pl m pers -smy podnosili (1). ◊ 3 pl m pers podnosili (19). ◊ fut 1 sg m podnosić będę (1) BudBib, będę podnosił (1) KochPs. ◊ 2 sg m będziesz podnosił (2). ◊ 3 sg m będzie podnosić (1) BibRadz, podnosić będzie (1) BudBib, będzie podnosił (1) WyprPl. ◊ 1 pl m pers będziem podnosić (1). ◊ 2 pl m pers będziecie podnosić (1). ◊ imp 2 sg podnóś (7), podnosi Goski (2); -óś (1), -(o)ś (6). ◊ 3 sg niechåj podnosi (1). ◊ 1 pl podn(o)śmy (4). ◊ 2 pl podn(o)ście (12). ◊ con 2 sg m by podnosił (1) BiałKat. ◊ 3 sg m by podnosił (8). ◊ 1 pl m pers bychmy podnosili (3). ◊ 2 pl m pers byście podnosili (2). ◊ 3 pl m pers by podnosili (7). ◊ impers praet podnosz(o)no (1). ◊ part praes act podnosząc (46), podnosząc (1) BibRadz.

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przemieszczać w górę; levare HistAl, Vulg, PolAnt, Calep, Cn; elevare Vulg, PolAnt, Cn; erigere Mącz, PolAnt, Cn; sublevare, tollere Mącz, Calep, Cn; allevare, sublimare Mącz, Cn; attollere Calep, Cn; ascendere facere, ferre PolAnt; agitare, movere, quatere, superferre, tractare, vibrare Calep; arrigere, extollere, inaltare, promovere, relevare, subducere, subrigere (surrigere), sustollere Cn [w tym: kogo, co (95), czego (3)] (116): ROżana wodka [...] cżłonki wſzytki przednieyſze poſila á ſtrzeże gich vpadku/ vpadłe podnoſi FalZioł II 11a, ‡5c, I 47c, 124d, II 9b, III 27b; GlabGad A8v, E3; RejPs 194; Mącz 41a, 190b, 194a, 350c, 457c; BudBib Ier 10/20; Calep 112a, 594b, 1031b, 1072a; Młynarz gdy iuż roſtop przyydźie/ tedy ma obrębowáć v vpuſty pale/ áby lod tego nie podnośił/ gdy wodá przyydźie. GostGosp 60.

podnosić czego (1): pátrzayże ieſli po ónéy Linijéy [w przyrządzie do ważenia wody] wodá równo ſtoi/ vźrzyſzli/ ieſli nie równo/ káż podnośić kóńcá áże wodá ſtánie w miárę. Strum C2v.

podnosić komu, czemu (żywotne) (2): A nákoniec gdy iuż w ſtárośći ſwey nie mogł ku Pánu Bogu ręku ſwych podnośić tedy mu ie kápłani oni ſtárego zakonu podnośili. RejZwierc 125; BielSpr 13v.

podnosić za co (2): FalZioł IV 17b; Okręty [...] Archimedes [...] iedny z muru ćiſnąc ku dołu zátapiał/ drugié zá przodek podnoſząc/ drugim kóńcem w wodę zánurzał GrzepGeom Bv.

podnosić czym (4): FalZioł IV 17b; BielSpr 74v; A chceſzli obáczyć ieſli wagá ſpráwiedliwa/ Léy wodę w ón żłobek/ podnóśże ſzróbámi że wodá w obu kóńcu równo ſtánie Strum C3v, C3v.

W przeciwstawieniach: »podnosić... spuszczać (a. upuszczać) (2), zanurzać« (3): GrzepGeom Bv; z tych [dział] według okazánia wagi ná to vcżynioney/ ſtrzeláią y wagą podnoſzą ku mierze y ſpuſzcżáią áby tam tráfił gdźie chceſz BielSpr 74v; Strum C3.

W charakterystycznych połączeniach: członki upadłe podnosić, instrument, język (języczek) upadły (4), końca (G), macicę upadłą, nogę, opony, serce, snopki, włosy.

Zwroty: »podnosić bałwany, nawałności« (1:1): KochPs 40; Zefir ná cichym morzu podnośi báłwány KochProp 14.

»podnosić ku gorze« (1): naprzeciw vpadnieniu macicze/ vſty brany dym [z terpentyny]/ podnoſi ią ku gorze. FalZioł III 29c.

Przen (2): Takac wiara nadewſziſtko nam ieſt potrzebna [...]/ á niezadna yna rzec/ naſze ſąmnięnie zatroſkane á zaſmuczonę podnoſſy SeklKat V.
Zwrot: »wzgorę podnosić« (1): Przetoż náſzey ſpolnośći z Kryſtuſem ieſt związek wiárá/ ktora nas wzgorę podnośi WujJudConf 260.
a. Wykonywać ruch w górę czymś trzymanym w ręku (25): Ieſztze ten kiy podnośićie/ y thák podnoſząc mowićie. O krzyzu bądz pozdrowion KrowObr 93v; RejZwierz 106v; Calep 1120b.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem nie Kryſthuſá/ ále Duſzne nieprzyiaćielá w poſtáwie Kryſtuſowey tám chwalićie/ y iemu na ten tzas tześć dawaćie/ kiedy thy drwá podnoſićie/ vkázuiećie/ pozdrawiaćie/ y przed nimi klękaćie. KrowObr 94v.

Zwrot: »podnosić wzgorę« (1): viąwſzy Byká álbo Kozłá zá rogi/ wiodą go do gumná/ y podnoſzą go wſzyſcy chłopi wzgorę StryjKron 161.
Przen (9):
Zwroty: »broń, zbroje, miecz, miecza podnosić« [w tym: przekomu (4), na kogo (1)] = występować zbrojnie [szyk zmienny] (2:2:1:1): á zá nie wiecie iż Tebanowie przećiw nam zbroie podnoſili [arma levantes] HistAl D7; BielKron 226; CzechRozm 112; StryjKron 647; ponieważ wáſzá Kró: M. baczy/ że [Turczyn] zewſząd mieczá podnośi/ y ná wáſzę Kró: M. ſzturmuie? OrzJan 113, 91.

»podnosić chorągwie« = stawać do walki (2): W tym Pieniu prorok prorokuie iako pogani y Kacerze [...] mieli podnoſić chorągwie ſwe/ iako mieli wyrębować vlicżki miaſth krzeſcianskich/ koſcioły palić. WróbŻołt Z3v; RejPs 108v.

a) O Bogu wobec ludzi (1):
Zwrot: »[komu] podnosić laskę [na co]« (1): á then Pan á zbáwiciel náſz/ ácż podnioſł ná pomſthę niewiernikom ſwoim laſkę krolewſką ſwoię: ále wiernym ſwoim podnośi ią ná miłoſierdzye ſwoie. RejPos 232.
α. O Sakramencie Ołtarza (10): Kyedi boze cyalo podnoſ[ſ]ᾳ Modlytwa. BierRaj 19v; KrowObr 93v, 169v, 170, Tt4; OrzList bv, f2v; CzechEp 192.
Szereg: »nosić i (albo) podnosić« (2): Przed Sákrámentem też iáko to ieſt przed ćiáłem Páńſkim/ gdy go noſzono/ álbo podnoſzono/ Sbiſzek Kárdynał vpadał OrzList e2; CzechEp 191.
b. Stawiać na nogi tego, kto upadł albo leżak; stare facere Cn (11): Sublevo, Podpomagam/ zámagam/ też Podnoſzę. Mącz 190b; páni młoda mdleie/ Iedna ſtyłu podnośi/ druga ná nię wieie. BielSat D2v [idem BielRozm]; BudBib Deut 22/4; BielRozm 27; Calep 1017b.
Zwroty: »za włosy podnosić« (2): Gdy vpádl na onéy drodze/ [...] tedy go za wloſy gwáltem podnoſili. OpecŻyw [123], 117.

»z ziemie podnosić« [szyk zmienny] (3): FalZioł I 107d; Y ieſzcże modlitwy/ ná twarz leżąc/ nie ſkońcżyłá/ á owo Angioł ią podnośić z ziemie pocżął SkarŻyw 69, 510.

Przen:

Zmuszać do wstania (1): PLeſzki [= pchły] (błazen powiáda) to mię podnośićie/ Ale ia świécę zgáſzę/ że mię nie vyźrzyćie. KochFr 119.

c. Brać do ręki, chwytać (6): iż Kowal/ thákież Płátnerz/ álbo Sloſarz/ ćieſlá [...] zwycżáili ſie ćięſzkie nacżynie podnośić/ iáko ieſt młot/ koſsá/ drzewo/ topor/ cepy/ piłá BielSpr 2v.

podnosić na co (1): Tedy zbudował Iehoſzua ołtarz [...]/ ołtarz z kamieni niećioſánich ná ktore nikt nie podnoſił żelaza BudBib Ios 8/31.

podnosić czym (2): Chelonium etiam vel chelonia, Naczinie nieyákie/ którym nieco cięſzkiego podnoſzą Mącz 51c, 81d.

α. Coś nisko leżącego (2): Cżym znáć dał że wiele ieſth ludzi chćiwych ná bogáctwá/ w ktorych on ták nie korzyſtał/ że y nálezionych nie podnośił. Phil R.
Przen (1):
Zwrot: »[na kogo] kamień podnosić« (1): á dobrze iż ná tego Páná kámienia nie podnośimy z inemi Licemierniki RejPos 10.
d. Wznosić w powietrze (3):

podnosić z czego (1): Ktory głoſem ſwym [...] podnośi mgły z kráiow ziemie BudBib Ier 10/13.

Zwrot: »od ziemie podnosić« (1): Non ſic impij non ſic ſed tanque puluis quem proijcit ventus a facie terrae. Nie tako grzeſznici nietak/ ale będą iako proch ktory wiatr od ziemie podnoſi. WróbŻołt 1/4.
Przen (1):
Zwrot: »podnosić na wiatr« (1): Podnoſiſz mię ná wiátr [Elevasti me super ventum] y woziſz mię (ná nim/) BudBib Iob 30/22.
e. Wznosić wraz z poziomem wody (1):
Zwrot: »ku górze podnosić« (1): Lecz oná wodá [...] záchowáłá te ktorzy w korabiu byli: to ieſt/ korab ku gorze podnoſząc. WujNT 804.
f. Podchylać, odchylać (4): ſkoro ſuknią ná nim podnoſić pocżął/ on vmárły nogą/ ták bárzo w twarz iego vderzył/ iſz dáleko odſtrzelić/ á záraz ſkonáć muśiał. SkarŻyw 455.

podnosić komu (3): A drudzy chuſtę iemu przywiązawſſy podnoſili/ ij w iego ſwięté ij nádobné vſta plwali OpecŻyw 114v; podołek mu [księdzu] podnioſzą [możliwa też lekcja: podniosą] y pod on podołek kurzą ábo kádzą. CzechEp 191. Cf podnosić komu czego.

podnosić komu czego (1): któżći będźie podnośił giermaká? WyprPl Bv.

g. Zwroty w znaczeniach przenośnych (32):
Zwroty: »myśl, umysł podnosić« [w tym: ku czemu (3), do kogo (= do Boga) (2), ku Bogu (1), na co (1)] [szyk zmienny] (6:3): HistAl F5v; RejPos 351; BiałKat 228v; kiedy to imię OCIEC ludźie vſłyſzą/ iż ku wyżſzym táiemnicam ſwoię myśl máią podnośić. KuczbKat 15; SkarŻyw 235; ále chce/ áby ſercá/ y vmyſły ſwe podnośili wzgorę do Chriſtuſá Páná NiemObr 9; ArtKanc E20v; LatHar 3, 489. [Cf też znacz. 2. Przen »oczy podnosić«.]

»myśl podnosić [komu]« = wbijać w dumę (1): Lecz to/ co myſl podnośi ludźióm/ mnie hámuie GórnTroas 23.

»podnosić myśl, dumki, duszę, serce« [w tym: przeciw Bogu (1)] = hardzieć, buntować się [szyk zmienny] (4:1:1:1): Si non humiliter sentiebam: ſed exaltaui animam meam. Ieſtlim nie pokorno trzymał o ſobie alem podnoſił duſzę moię. WróbŻołt 130/2; Y dałem to znáć wſſem/ [...] áby ſie obaczáli ẃczás á nie podnoſili myſli ſwych przećiw bogu RejPs 110v, 72v, 111, 205; RejPos 200v; SkarKazSej 661b.

»podnosić co nawyższej, ku wysokości« [szyk zmienny] (1:1): ále iż nád zwycżay vmyſl ſwoy ku wyſokoſći podnoſił/ wſzytkich zwycięſtw ſwych w Greciey dokonał. HistAl F5v; RejPos 351.

»w niebo podnosić« (1): Serce wolne od myśli świeckich chowáiąc/ ná ſkrzydłách ie rozmyślania nabożnego wniebo podnoſił. SkarŻyw 353.

»serce, duszę podnosić« [w tym: ku komu (= ku Bogu) (9), do kogo (= do Boga) (5), do czego (1), ku czemu (1)] = levare animam Vulg, PolAnt; elevare animas Vulg [szyk zmienny] (13:6): OpecŻyw 134v; SeklKat T2v; Zmiłuy ſie gdyż cáły dzyeń z wołányem ſwym proſſę/ A ku tobye duſſę ſwą troſkliwą podnoſſę LubPs T2, ee5; Leop Ier 22/27, 44/14; BibRadz Ps 142/8; RejPos 351; BudBib Ps 86/4; SkarŻyw 263, 353; NiemObr 9; ArtKanc E20v, K3; LatHar 3, 134; podnośmy ſercá miedzy ludzmi WujNT 242; Leć ćię o miłoſierdźie pokornie prośimy/ Y ktobie ſercá ſwe Pánie podnoſiemy. CzahTr G4, B4. [Cf też znacz. 2. »oczy podnosić« = patrzeć SkarŻyw 262; »oczy podnosić« = zwracać się do Boga LubPs Xv marg, SkarŻyw 75, Przen »usta podnosić«.]

»podnosić wzgorę« (3): mogłbyś nie nádymáć á nye podnośić wzgorę/ áni tych wymyſlnych poſtaw ſwoich/ áni tego omylnego ſercá ſwego RejPos 200v, 351; NiemObr 9.

2. Wykonywać ruch w górę częścią ciała; elevare, levare Vulg, PolAnt; exaltare Vulg; expandere, extendere PolAnt; regere, tendere Mącz [w tym: co (115), czego (4)] (119): FalZioł V 32v; Y podnoſząc Cherubinowie ſkrzydłá ſwoie/ wynośili ſie od źiemie przedemną Leop Ez 10/16; BibRadz Ez 10/16; SkarŻyw 75.

W porównaniu (1): Bo ſie iuż ow áni ſtráchu/ áni żadnego niebeſpiecżeńſthwá nie boi/ á ocży ſwoie wzgorę záwżdy iáko Ieleń rogi podnośi RejZwierc 143v.

W charakterystycznych połączeniach: podnosić członki, ogon, skrzydła (3), szyję.

Zwroty: »podnosić głowę« = caput regere Mącz [szyk zmienny] (6): Cemu cłowiek nie czo wymyſlaiąc podnoſi głowę y ocży wzgorę. GlabGad B3; RejWiz 30; Mącz 349c; RejAp 141v; GórnTroas 50; SkarKaz 6a.

»ledwy nogi podnosić moc« = być bardzo słabym (1): Eo crevit ut iam magnitudine laboraret sua, Tak ſie rozrosł/ yż ledwy nogi podnośić może. Mącz 104b.

»podnosić w niebo, do nieba, k(u) niebu« = expandere ad caelos PolAnt; ad coelum tendere Mącz [szyk zmienny] (7:2:2): BierEz A3; vćiekayćie ſie do Páná Bogá/ y podnośćie ręce ſwoie/ wniebo niego KrowObr 96v; BibRadz 3.Reg 8/54, Act 1/10; Mącz 444a; podnoſcie ocży ſwoie do niebá w ſtałoſciach ſwoich. RejAp 135v, 141v; HistRzym 125v; SkarŻyw 20, 76; KołakSzczęśl Cv.

»oczy podnosić« [w tym: na kogo (1)] = patrzeć [szyk zmienny] (6): OpecŻyw 151v; GlabGad B3; Y gdy ták pilnie ocży ſwe podnośili w niebo/ á on ſzedł [Et ut attendentes erant in caelum eunte eo]/ oto dwá mężowie thuż ſtánęli przy nich w białych ſzátách. BibRadz Act 1/10; RejZwierc 143v; Ták wygnáni z Ráiu [...] mieſzkáć naprzod bliſko onego mieyſcá pocżęli: vſtáwicżnie ná nie ſię obracáiąc y ocży ſwe y ſerce tám podnoſząc SkarŻyw 262; ia cżłowiek ſtrapiony/ Smętne ocży podnoſzę/ pátrząc ná wſze ſtrony/ Spodźiewáiąc ſie rátunku WisznTr 28.

»oczy podnosić na wszystki strony« = rozglądać się, wypatrywać (1): Oczy ſmutné podnoſzę ná wſzyſtki ſtrony: Vpátruiąc/ ktoli ſye mnie vżáłuie KochPs 187.

»oczy podnosić« [w tym: k(u) komu (= ku Bogu) (7), do kogo (= do Boga) (2), do bałwanow (2), ku bałwanom (2)] = zwracać się do Boga (a. bóstwa) w modlitwie; oculos levare PolAnt [szyk zmienny] (21): Nápominánie ábychmy ni ku komu inemu/ iedno ku Pánu z wiernymi proźbámi podnośili ocży y ſercá náſze LubPs Xv marg; Podnośiłem bárzo ráno ocży ſwe s pilnoścyą/ By twoy zakon rozmyſláły s ſſcżyrą vprzeymoścyą LubPs bb6v, E3v, Xv, cc3v [2 r.], ee3v; Oczy moie zawżdy podnoſzę ku Pánu [Oculi mei semper ad Dominum] BibRadz Ps 24/15, Ez 18/6, 12; RejAp 135v; HistRzym 125v; RejPos 213v, 328v; á do báłwánow ocży ſwe podnośić będzie BudBib Ez 18/12, Ez 18/15; Iedno do ſwego Páná dla którego ćierpiał/ ſerce y ocży podnośił. SkarŻyw 75, 20, 76; A ták ieśli ocży w niebo cżęſto będźieſz podnośił/ y Słońcá onego wiecżnego Chryſtuſá Páná pilnował/ [...] ták ćie ſam poprowádźi KołakSzczęśl Cv; SzarzRyt B2v.

»rękę podnosić« (1): Iezus milé dzieciątko rękę podnoſſątz/ vkazowalo ſie prziymowatz ijch dary OpecŻyw 24v.

»podnosić rękę (ręce), ręku (rąk)« [w tym: do kogo (= do Boga a. bóstwa) (8), do czego (1), k(u) czemu (4), za kogo (2)] [modląc się lub wykonując inne czynności odwołujące się do Boga] = levare manum Vulg, PolAnt, elevare a. expandere manus PolAnt; manus tendere Mącz [szyk zmienny] (33:4): Kápłan zá to iże go cżćił/ Bogá zá Ezopá prośił: Nabożnie ſie támo modląc/ Ręce ſwe w niebo podnoſząc BierEz A3; ieſtliſmy podnoſili ręce naſze do boga opcego WróbŻołt 43/21, 76/3 [2 r.], aa2v, rr4v, 133/2; RejPs 130; RejKup v2; KromRozm II h4; Podnoścyeſz yuż ręce ſwoye ku myeyſcu ſwyętemu/ A yuż ná wſſem błogoſłaẃcye Pánu wſſechmocnemu LubPs dd3v, G3v; KrowObr 91, 96v; Leop Gen 14/22, 1.Tim 2/8; Zacne Kſiążętá przyidą z Egiptu á z Ethiopiey pośpieſzą ſię podnoſić rąk ſwych ku Bogu [currere faciet manus suas Deo]. BibRadz Ps 67/32, I 33d marg, 3.Reg 8/54, Ps 133/2; Mącz 444a; A gdj będziecie tym obycżáiem do mnie podnośić ręce wáſze/ muſzę ſie do was tyłem obroćić RejPos 32v, 202, [236]; obieczał nas nigdy nie wyſłucháć/ gdy s tymi wymyſły będziem podnośić k niemu ręce ſwoie. RejZwierc 186v, 125, 189v, 258, 261, 264v; Wysłuchay głos prozb moich gdy záwołam do ćiebie/ gdy podnoſić będę ręce moie do modlitewniká świętynie twoiey. BudBib Ps 27/2; KochPs 39; SkarŻyw 107, [236], 284, 535; Chcę tedy áby mężowie modlili ſię ná káżdym mieyſcu: podnoſząc czyſte ręce/ bez gniewu y ſwarow. WujNT 1.Tim 2/8.

»podnosić na wysokość od ziemie« (1): záś gdy podnośili cheruwowie ſkrzydłá ſwe ná wyſokość od ziemie [cum elevarent Cherubin alas suas, ut exaltarentur super tenam]/ nie obracáły ſię też kołá od nich. BudBib Ez 10/16.

»podnosić wzgorę, ku gorze« [szyk zmienny] (4:2): GlabGad B3; maluya Wnet Iana wielbłaudziej ſkorze Podnoſy ręcze ku gorze RejKup v2; LubPs Xv; RejZwierc 143v, 264v; (nagł) Nagrobek kotowi. (–) [...] Byłeś w łáſce v ludźi/ y głaſkanoć ſkórę/ A tyś mrucząc podnośił twardy ogon wzgórę. KochFr 117.

Przen (41):

W porównaniu (1): SkarŻyw 338 cf »ogon podnosić«.

Zwroty: [»czub a. czuba [nad kogo] podnosić« = wywyższać się: nie miałby dla cżego cżubá podnośić nád drugiego/ áni ſam dumy ſobie ſtroić/ w ſwoich ſpráwach ſie chłubiąc GilPos 103v.]

»głowę podnosić« [przy podmiocie w personifikacji] (1): álić w pośrzodku weſela onego/ gruba żáłobá glowę [!] ſwą podnośi WysKaz 2.

»podnosić głowy (pl)« = uważać; levare capita PolAnt, Vulg (3): To gdy ſię dźiać pocznie/ poglądayćież á podnośćie głowy wáſze/ iżći ſię iuż przybliża odkupienie wáſze. BibRadz Luc 21/28; RejPos 4v; WujNT Luc 21/28.

»podnosić głowy, paszczeki, pysk« [w tym: w pysze (1), na pychę a na hardość (1); przeciwko komu, przeciwko czemu (2)] = okazywać hardość, występować przeciw komuś [szyk zmienny] (4:1:1): podnoſſąc głowy ſwoie żárty ſobie ſemnye ſtrogili. RejPs 31, 164; Krol Polſki ieſt ſługá Kápłáńſki/ poſtánowiony przeto [...]/ áżeby żaden nieśmiał przećiwko zwierzchnośći Kápłáńſkiey/ hárdego pyſká ſwego podnośić. OrzRozm D3; RejPos 264v, 306; RejZwierc 69v.

»język, gębę, usta podnosić« [w tym: naprzeciwko komu, przeciwko czemu (2), na co (2), w co (1)] = mówić rzeczy obraźliwe, bluźnić (2:1:1): LubPs Rv; Tákżeś ieſt ſmiáły/ ktory náprzećiwko temu Pánu/ przed ktorym drży ziemia y niebo/ ſmieſz twoy ięzyk podnoſić wniebo? KrowObr 221; dla cżegoż thę plugáwą gębę twoię podnośiſz ná wzgárdzenie á ná lekkość bliźniego ſwego? RejZwierc 69; NiemObr 68.

»krszczycę podnosić [przeciwko czemu]« = buntować się (1): iż Kártháinſki Arcybiſkup/ z wyelim biſkupow/ ktorzy byli od poſłuſſeńſtwá papyeſkyego odſtąmpili [...]/ przyſtąmpili záſyę [...] klnąć wſſyſtkye/ ktorzyby przećiwko Rzymſkyey á ápoſtolſkyey ſtolicy krſſczyce ſwoye podnośili KromRozm III O8.

»oczy podnosić [na co]« = myśleć o czymś (1): GDy wzgórę myśl ſwą oczy przypátrzoné Podnoſzę z źiemie/ ná páłace oné/ Slicznego niebá/ wnetże vpátruię Wielką niepewność GosłCast 68.

»ogon podnosić« = stawać się na nowo hardym (1): Potępiony Arryuſz/ [...] gdy przez Zbor Niceńſki/ trzyſtá y ośmnaśćie oycow/ ná głowie ſtárty/ ogon iáko chytry wąſz przez ſwe vcżnie/ podnośić pocżął SkarŻyw 388.

»podnosić ręce [na co]« = starać się, zabiegać, próbować [szyk zmienny] (2): izalim wam nie mowił ábyſcie rąk wáſzych nie podnoſili ná wyſokoſć ktorey żaden doſiądz nie może HistAl D8, D7v.

»rękę, ręku podnosić« [w tym: na kogo, na co (8), przeciw komu (4), nad kim (1)] = występować przeciw komuś, wyrządzać coś złego, walczyć, karać; arma levare HistAl; extendere a. levare manum PolAnt [szyk zmienny] (13:2): niepodnoś ná nas waleczney ręki ſwoiey. RejPs 66, 103; HistAl B7v, H2v; BibRadz Gen 22/12; rzeczeſz ludu/ iż gdy poydą po gránicach Idumeyſkich bráciey wáſzey od ſynow Ezau álbo Edom w Seirze/ ábyſcie przećiw im nie podnośili ręku ſwych BielKron 41v, 189v, 203, 226v, 227; RejPos A5, 252v; HistLan B3v; BudBib Zach 2/9; CzahTr ktv.

»podnosić rękę [o co]« = pomagać (1): Ieſli wy wnidziećie do (oney) ziemie/ o ktorąm podnoſił rękę moię [super quam elevavi manum meam]/ ábym was ná niey poſádził BudBib Num 14/30.

»ręce podnosić [do kogo]« = prosić o pomoc (2): Lud wſzytkiey korony oczy do tego ſeymu obraca y ręce podnośi SkarKazSej 665a marg, 665a.

»podnosić rog« = okazywać zuchwałość (1): Rzekłem złośćiwym niecżyńćie złoſliwie: á wykracáiącym/ Niepodnośćie rogu [Nolite exaltare cornu]. Leop Ps 74/5.

»usta podnosić [do Pana]« = modlić się (1): Y ćiebie miłe dźiećię/ ták vczę: áby powſtawſzy ze ſnu twego/ do thego páná vſtá y ſerce ſwé podnośił BiałKat 233v.

»[na co] uszy podnosić« = słuchać z uwagą (1): náucżywſzy ſię Greckiego ięzyká w cżytániu żywotow S. bárzo ſię kochał/ á ná to rad vſzy podnośił. SkarŻyw 74.

»wzgorę podnosić« (2): ZApomniałeś podobno onych ſwiętych przodkow ſwoich á wielkich miłoſnikow Páńſkich/ ieſliże też ták wzgorę podnośili głowy ſwoie RejZwierc 69v; GosłCast 68.

»podnosić z ziemie« (1): GosłCast 68 cf »oczy podnosić«.

a) W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę człowieka [z czego] (1):
Zwrot: »podnosić głowę« (1): Z tymże znákiem poſpołu Perſeus ſtrapiony/ Podnośi z Oceaná głowę y z rámiony. KochPhaen 24.
3. Powodować ruch w górę lotnych i płynnych substancji organicznych [co] (13): á ta ampulla znamionuie wiatry panuiącze/ ktore zmieſzane z wilkoſciami flegmiſtemi klijowatemi w głowie podnoſzą onę pianę FalZioł V 8v, V 9; GlabGad C3v, G7.

podnosić do czego (1): Bowiem ciepło przirodzone [...] wſzitko ſie do żołądka zchadza, á tak dymy wielkie wzgorę podnoſi aż do mozgu GlabGad L2.

podnosić ku czemu (2): á bowiem to zielie roſpądza wilkoſći wnętrzne y podnoſi ie ku głowie FalZioł I 8c; GlabGad E7.

podnosić w co (2): Cżemu ſzubienczom wiſſzącim roſtą włoſi (–) Bowiem oni wiſſzą na gorączu ſłonecnym, ktore, wilkoſci w ciele ich roſtopiaiąc podnoſi aże w głowę, ſtądże włoſi roſtą. GlabGad B, L5v.

W charakterystycznych połączeniach: dymy podnosić (2), obłoczek, parę, pianę, rzecz zagrzaną, wilgoty (wilgotność, wilkości) (5).

Zwrot: »wzgorę podnosić« [szyk zmienny] (6): Dwa ſą ſprawce ſpania, ſerce á mozg, ſerce ciepłem ſwym parę wzgorę podnoſzącz, á mozg [...], gdy ich duchum [!] drogi ktorimi oni chodzą zamyka GlabGad L3, E7, I8v, L2, O5 [2 r.].
4. Krzyżować [kogo] (1): iEzuſa [!] milégo potym z wielkim wolanijm podnoſili OpecŻyw 140.
5. Budować; moliri Mącz; erigere Calep [w tym: co (2)] (3): Bieda wám przykrytce/ ijż podnoſicie groby prorotzkié OpecŻyw 76v; Mącz 229c; Calep 371b.
[Przen:
Zwrot: »wysoko podnosić«: Kto dóm ſwóy wyſoko podnośi [Qui altam facit domum suam]/ ſzuka obálenia WujBib Prov 17/16 (Linde s.v. podnieść).]
6. Podwyższać wysokość, nadbudowywać [czego] (1): Aggero, Podnoſzę grobli/ naſypuyę. Mącz 5d.
7. Podwyższać cenę; augere JanStat, Cn; amplificare Cn [w tym: co (1), czego (1)] (2): którzy w ſwych kramiéch vſtáwy ſwoie około płácenia korzenia y rzeczy wſzyſtkich z inąd przywieźionych ná káżdy czás podnoſzą [pretia magis in dies augere JanStat 1049] SarnStat 273.

W przeciwstawieniu: »podnosić ... zniżać« (1): Piwá zá káżdym wznieśieniem zboża podnośić y zniżáć GostGosp 134.

8. Wzmagać [co] (3):

podnosić nad kim (1): NIedopuſſczay miły panie nikomu innemu podnoſic nad nami moznoſci ſwoich RejPs 80v.

W przen (1):
Zwrot: »serce podnosić« = dodawać odwagi (1): bo iáko niewola myśl w człowieku tłumi/ [...] ták téż záśie wolność w człowieku myśl mnoży/ ſerce podnośi OrzQuin R4v.
Przen (1): A ták wy fortki zdawná mocnie zámknione otwárzayćie ſie á podnoſćie mocnoſći ſwoie RejPs 34v.
9. Wywyższać; allevare, erigere Vulg; augere a. ornare honoribus, colocare in amplistimo statu, effere, evehere in caelum, extollere, ordinare, provehere, sublimare Cn [kogo, co] (21):
a. Wywyższać społecznie (20):
α. Dawać znaczenie, wspomagać w nieszczęściu (zwykle o Bogu) (18):

podnosić do czego (1): ZawJeft 16 cf W przen.

[podnosić czym: które ten pan szlachetny dobrodziejstwy swemi podnosił OrzŻyw 261.]

W połączeniu szeregowym (1): Tá ieſt vſtáwitzna náſzá rzetznitzká/ kthora nas wſpomaga/ nas broni/ nas ſſtzyći/ nas podnośi KrowObr 42.

W charakterystycznych połączeniach: podnosić niedostatecznego (1), sprawiedliwe, stłuczone.

Zwroty: »co nawyszej podnosić« (1): A ták y ia pilnoſći przyłożę [...] wyznáwáiąc to wpieniu ſwoiem iż to ieſt ten bog ktory łamye możnoſći złoſćiwych/ á ſpráwiedliwe co nawyſſey podnoſi. RejPs 110v.

»podnosić upadłego, gdy kto upadnie (a. ktorzy upadają), z upadku« = erigere elisum Vulg [szyk zmienny] (7:2:1): WróbŻołt tt8v, 145/8; RejPs 214v; LubPs ff, ff2; Podnośi Pan wſſyſtkie ktorzy vpadáią [allevat Dominus omnes qui corruunt]. Leop Ps 144/14, Ps 145/8; (nagł) Czwartak Saturná (–) [w tym układzie astrologicznym] Strzeſz ſzye ſtarych/ zyemie nyeorz/ nie ſyey/ nye ſczep/ buduy/ vpadłe podnoſzy. Goski A2, A2; iż mi záwżdy [Bóg] podáwa miłoſierną rękę ſwoię/ á podnośi mie záwżdy z onego vpadku moiego. RejPos 109v.

»podnosić od zginienia« (1): Pan y vpádłe podnośi od zginienia márnego LubPs fl2.

»od ziemie, z ziemie podnosić« [szyk zmienny] (2:1): LubPs Z6; Y ktoryż ieſt ták Bog dziwny iáko ieſth Bog náſz/ ktory [...] tu co naniſzſze rzecży vpátruie ná zyemi y ná niebie/ podnoſząc práwie od ziemie niedoſtátecżnego RejPos 56v; LatHar 334.

W przen (1): [Bóg] Rad podnośi do złotégo Stopniá/ człowieká lichégo. ZawJeft 16.
Przen (2):
Zwroty: »podnosić upadek« = bronić przed upadkiem (1): Podnośmy vpadek ludu náſzego SkarKazSej 668b.

»upadającego podnosić« (1): Niechay [Sakrament Ciała i Krwi] [...] w pośliźnieniu pochylonego trzyma/ vpadáiącego podnośi LatHar 226.

β. Ogłaszać władcą (2): Alexandrá [...] ná Wielkie Xięſtwo Litewſkie/ Zmodźkie y Ruſkie wybráli/ podnoſili go z ſtárodawno zwykłymi Ceremoniámi ná Zamku Wilenſkim S. Stániſłáwá StryjKron 667.

podnosić na co (1): Po ktorym náſtał ná páńſtwo Iowinianus: ktorego gdy żołnierze ná Ceſarſtwo Rzymſkie podnośili/ mowił im: [...] SkarŻyw 392.

b. Kanonizować (1): Trzeći raz zá Papieżem iecháli do Peruzynu miáſtá we Włoſzech/ gdzie w ten cżás S. Piotrá podnoſił BielKron 362v.
10. Wbijać w pychę (2):
Zwrot: »[kogo] w pychę, do hardości podnosić« (1:1): darmo maſz [...] Papieżá dla thego w pychę podnoſić/ iż w Rzymie mieſſka do tego tzáſu KrowObr 24; á drugie [bogactwa] [...] z vćiſku poddánych/ z lichwy/ y wydźieránia/ y nieſpráwiedliwośći zebráne/ ktore was do hárdośći podnoſzą SkarKazSej 675a.
11. Wysławiać, wychwalać; efferre Mącz; ferre Modrz [w tym: kogo, co (4)] (6): PatKaz I 13v; Podnoścye z wyelką ſławą Páná Bogá náſſego/ wſſyſcy chwálcie podnożek ſwiętych ná wſſem nog yego LubPs Xv; bowiem co oni chwalą/ toby ſłuſzniey gánić: [...] co podnoſzą/ to bez cżći. BielKron 186; Mącz 123b; [Otóż ten kto dáie/ niéma podnośić/ álbo wyliczáć dobrodźieyſtwá SenekaGórn 43 (Linde s.v. podnieść); CerGór 124].
W przen (2):
Zwrot: »aż do nieba podnosić« = efferre in coelum Mącz; ferre in coelum Modrz (2): Mącz 123b; Dobrotliwość Caiuſa Ceſárzá áż do niebá podnoſzą ModrzBaz 57v.
12. Czynić, wszczynać; exaltare Vulg [co] (23): tákżeć y ięzyk/ ácżći ieſt máły cżłonek/ ále przedſie wielkie rzecży podnośi. Leop Iac 3/5; yonisami [katolicy] topodali podnosząc stary Captur [= sąd kapturowy] wwieluniu Vczyniony ActReg 19; WujNT Iac 3/5.

podnosić na kogo, na co (3): A ták moy miły brácie tyć nas mędroſtki wſzędy o to przypráwuią/ iż [...] Páńſki gniew ná ſię podnośimy RejZwierc 198; Teraz przed lat kiládźieśiąt náſtąpiły herezye [...] na kápłáńſtwo/ do ktorego tá Rzeczpoſpolita przywiązána ieſt/ iády y oſtre nieprzyiáźni ſwoie podnoſząc SkarKazSej 681b. Cf »wojnę podnosić«.

podnosić na kim (1): Sámi ſobie ſzkodźićie/ y ieden nád drugim tyránnią podnośićie SkarKazSej 666b.

W charakterystycznych połączeniach: gniew podnosić, jady, kaptur, nieprzyjaźni, tyraniją, wielkie rzeczy (2).

Zwrot: »wojnę, walkę podnosić« [w tym: przeciw komu (6), o co (2), na kogo (1)] = pervocare ad bellum PolAnt; capere a.sumere arma, commovere a. concitare a. conflare a. cotrahere a. facere a. inchoare a. inferre a. intendere a. moliri a. suspicere a. suscitare bellum, descendere a. ire a. venire ad arma, lacessere bello, parare a. sumere saga Cn [szyk zmienny] (15:2): Nie tárgay ſie ná Moábity/ áni podnoś walki przećiw im BibRadz Deut 2/9; CzechRozm 240, 255v; PaprPan Gg2v; To gdy bacżył ten to Rrol [!] (Iulianus Ceſarz) bał ſię iáwney woyny z kośćiołem podnośić. SkarŻyw 130, 27; ReszPrz 44; GórnRozm K; Tym tedy ſpoſobem oni króle ſwoie vczyli/ áby zá rádą wſzyſtkich/ nie z vporu właſnégo/ woyny podnośili. OrzJan 60, 11, 60 [2 r.], 61, 135; SarnStat 423; PowodPr 14; Bowiem Rycerz vcżćiwy porządnie podnośi Woynę/ o rzecży ſłuſzne KlonWor 30.
13. Pobierać zapłatę [co] (1):
Zwrot: »podnosić zapłatę« (1): á niebyłáś iuż tháką iáko nierządnicá z brzytkośćią podnoſſąc zapłátę [augens pretium] Leop Ez 16/31.
14. Unieważniać; tollere JanStat [co] (4): Przetóż to wſzyſtko/ coby nád ſtáry Zwyczay w téy mierze było wnieśiono/ podnośimy. SarnStat 395.
Szeregi: »podnosić i kazić« (1): A komużkolwiek przez nas ſą nádáné liſty/ wolnośći do ſzynków piw tákowych/ tákié vchwałą Séymową podnośimy y káźimy. SarnStat 284.

»podnosić i moc brać« (1): V Rzymian táką moc miał nawyżſzy biſkup bogow onych fałfzywych/ iż mogł względem religiey/ ſeymowe ich dekretá podnośić/ y moc im bráć SkarKazSej 680a.

»podnosić i wniwecz obracać« (1): CEchy/ iż dawno od przodków náſzych ſą podnieśioné: y my ie téż teraz wedle piérwſzych Státutów podnośimy/ y w niwecz obrácamy [tollimus et in nihilum convertimus JanStat 280] SarnStat 298.

15. Składać ofiarę sakralną; elevare PolAnt [co] (2): iáko żadną miárą onego chlebá ktory podnoſzą/ tákże y winá/ nie máią więcey zá chleb y zá wino/ ále wedle błędu ſwego zá ćiáło y kreẃ. CzechEp 193.
Zwrot: »przed Panem podnosić« (1): A on then dar będźie przed Pánem podnoſić [Et elevabit Homer coram Domino] BibRadz Lev 23/11.
16. Niszczyć, niweczyć (w tłumaczeniach z Biblii) [co] (4): A narodowie oney źiemie/ kthorzy leżeli nád themi ći co ſą w żydowſtwie/ y podnoſſąc im budowánie [levantes opus aedificationis; záwśćiągali od budowánia BibRadz, BudBib] á załogi cżyniąc/ y lud ná nie przywodząc/ bronili im budowáć Leop 3.Esdr 5/72.
Zwrot: »podnosić pokoj na ziemi« [Cf PODNIEŚĆ znacz. 19.] (1): tácy burzyćiele prawdy Páńſkiey podnośili pokoy ná zyemi RejAp 57v, 57v, 58.
17. Wnosić pod coś (kalka z łac.) [co] (1): Supporto, Podnoſzę co/ noſzę nieco pod co. Mącz 314a.
18. Zwroty o różnych znaczeniach (10):
»podnosić głos« [w tym: k komu (1), przeciwko komu (1)] = wołać, też natężać głos; exaltare vocem Vulg; clamare, elevare vocem PolAnt; excitare a. intendere a. tollere a. urgere vocem, exclamare Cn [szyk zmienny] (10): A gdy k tobye nabożnye głos ſwoy podnośili/ Záwżdy w nádzyei ſwoyey wybáwyeni byli LubPs Fv; Leop Eccli 21/23; Aleby chćiáłá weźrzeć iako we źwierciádło/ vyrzáłáby [...] iż iákoś Pan bárzo podnośi głos ſwoy przećiwko niey RejAp 150v; BudBib 1.Esdr 3/12; BIédné moié Troiánki/ przécz tárgaćie włoſy/ Zbićiem pierśi/ płáczliwé podnośićie głoſy? GórnTroas 31; WujNT 242.

~ W porównaniach (2): iáko mowi prorok: Wołay á nie przeſtáy/ á iáko trąbę podnoś głos ſwoy. HistRzym [89]; RejPos 160.

Zwrot: »podnosić głos aż ku niebu, do nieba« [szyk zmienny] (1:1): trąbili w trąby ktoremi godło dawano/ podnoſząć ták głos ſwoy áż ku niebu [et clamaverunt in coelum]. BibRadz 1.Mach 4/40; Ráno będę/ y wieczór/ y w południe prośił/ Będę ſwóy głos płáczliwy do niebá podnośił KochPs 81. ~

[»żagle podnosić« = wyruszać w podróż morską: Chćiwy kupiec ná morze żagle ſwe podnośi KołakWiek B4 (Linde s.v. podnieść).]

*** Bez wystarczającego kontekstu (7): Relevo, Záś podnoſzę Mącz 190b, 190b; Calep 98a, 381a, 1036b.
Zwroty: »podnosić aż do nieba« (1): Elevare et extollere ad astra, Podnośić aż do niebá. Mącz 190b.

»podnosić wzgorę« (1): Levo, Podnoſzę wzgorę/ zápomagam Mącz 190a.

Synonimy: 1.f. odchylać; 2. wyciągać; 4. krzyżować, 5. budować; 7. podbijać; 9. podwyszszać, wywyższać; b. kanonizować; 11. wychwalać, wysławiać; 12. czynić, działać, poczynać, wszczynać, zaczynać; 13. brać; 14. abrogować, gładzić, kasować, kazić, mazać, niszczyć, odzywać, psować, rewokować, tracić, umarzać, »wniwecz obracać«, zagaszać, zagubiać, zatracać.

Formacje wspołrdzenne cf NIEŚĆ.

Cf PODNOSZĄCY, PODNOSZENIE, PODNOSZONY

KW, MM