Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PODWYSZOWAĆ SIĘ]

Następne hasło: PODWYSZSZAĆ SIĘ »

PODWYSZSZAĆ (25) vb impf

podwyszszać (12), podwysszać (8), podwyższać (3), podwyszać (2); podwyszszać HistAl, KrowObr (2), Leop, Mącz, RejPos (3), RejZwierc (3), SkarŻyw; podwysszać BielŻywGlab, WróbŻołt, LubPs, BielKron (2), SarnStat (2), SiebRozmyśl; podwyższać KochPs, LatHar, VotSzl; podwyszać RejPs, SeklKat.

-ſzſz-, -ſſſz-, -ſzſſ- (12); -sſz-, -ſſz- (5), -zſz- (3); -żſz- (3); -ſſ- (2).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	podwyszszać
praes
	sg	pl
1		podwysszåmy
2	podwyszszåsz	podwyszszåcie
3	podwyszszå	podwyższają

praet
	sg
3	m	podwyszszåł

fut
	sg
1	m	będę podwyszszåł, podwyszszać będę

imperativus
	pl
3	niech podwysszają

inf podwyszszać (3). ◊ praes 2 sg podwyszszåsz (3). ◊ 3 sg podwyszszå (8). ◊ 1 pl podwysszåmy (1). ◊ 2 pl podwyszszåcie (1). ◊ 3 pl podwyższają (3). ◊ praet 3 sg m podwyszszåł (2). ◊ fut 1 sg m będę podwyszszåł (1) KrowObr, podwyszszać będę (1) SkarŻyw. ◊ imp 3 pl niech podwysszają (1). ◊ part praes act podwyszszając (1).

Sł stp: podwyszać, Cn: podwyższać w innym znaczeniu, Linde XVII w. s.v. podwyższyć.

Znaczenia

1. [Podnosić wysokość, poziom górnej powierzchni]
2. Podnosić cenę, wartość w pieniądzach (3)
3. Wzmagać, czynić większym, intensywniejszym (2)
4. Wywyższać społecznie, dawać wyższą pozycję, podnosić z niskiego stanu (14)
- W przen (1)
- Przen (1)
5. Wielbić, wysławiać, wychwalać (6)

1. [Podnosić wysokość, poziom górnej powierzchni [czego]: A yesly bądzye pothrzeba powyszszenya groblye v thego sthawv, thego oba mayą podwiszszacz spolnym groszem. ProtokWoźnik 1540 nr 78.]

2. Podnosić cenę, wartość w pieniądzach (3):

podwyższać czego (1): iáko oni [ludzie zamorscy] nam ſwych ſukien/ korzenia/ śledzi/ y inſzych towárow według woley ſwey/ co rok podwyżſzáią VotSzl D3. [Cf też 3.]

podwysszać co (1): A żeby ſie ludźie tym więcéy od mężobóyſtwá hámowáli/ [...] podwysſzamy zápłácenie pieniężné głowy ſzlácheckiéy/ ad duplum SarnStat 612.

Szereg: »podwyszszać albo naddawać« (1): Auctarium, Przidátek Podwyſzenie mytá/ kiedy yeden przed drugiem kupuyąc podwyſzſza/ albo/ náddáye więcey nád drugiego Mącz 20b.

3. Wzmagać, czynić większym, intensywniejszym; promovere JanStat [czego] (2): Grzeſzą przełozeni ſwieczci/ [...] Gdi [...] poddane trapią/ [...] robot albo poplatkow podwiſſaią SeklKat H3v; SarnStat 998.

4. Wywyższać społecznie, dawać wyższą pozycję, podnosić z niskiego stanu [w tym: kogo (13), co (1) (Przen)] (14): iż gdy Pan Bog pokorne podwyzſza/ że też y nas ktorzychmy ſą thák ná ſercoch náſzych vniżonymi/ iż nam vpáść nie da. LubPs Z5v; RejPos 305v; Niechcą rozumiéć páńſkiéy rády twoiéy/ Ze mię podwyzſzaſz ty ſam z łáſki ſwoiéy KochPs 39; LatHar 342.

W przeciwstawieniach: »tłumić (2), lżyć, nierad widzieć, niszczyć, opuszczać, pogrążać, poniżać, sprzeciwić się, tępić ... podwyszszać« [w tym: lżyć, tępić, niszczyć (1)] (8): HistAl F5; obácż ſie iż ludzi poniżaſz á ſiebie podwyzſzaſz BielKron 124; iż ty opuſzcżaſz mocarze/ á ſkłádaſz ie s ſtolcow ich/ á podwyſzſzáſz nędzne á pokorne ſługi ſwoie. RejPos 57v, 305v; iż Pan záwżdy obiecuie tłumić wynioſłe/ á podwyſzſzáć pokorne. RejZwierc 257v, 47v, 53v; SiebRozmyśl F4v.

W porównaniu (1): iż [Pan] wyrwawſſy grzeſſnego á vpádłego iáko zgnoiu podwyſſa go y tu ná ziemi y potem w kroleſtwie ſwoiem RejPs 167v.

W przen (1):

Zwrot: »do obłokow podwyszszać« (1): iż ludzie áż do obłokow podwyſzſza [usque ad nubes exaltat] fortuná/ á zás wyſokie áż do ciemnoſći pogrąża w głębokoſć. HistAl F5.

Przen (1): Ocży Páná Bogá pátrzáią ná thego ktory ſie go boi/ [...] podwyſzſſáiąc duſſę/ y oświecáiąc ocży Leop Eccli 34/20.

5. Wielbić, wysławiać, wychwalać; exaltare Vulg [kogo] (6): tedy Swięty Rzymſki kośćioł/ y ćiebie ſprawcę iego/ będę podwyſſſzał według możnośći moiey. KrowObr 32v.

W przeciwstawieniach: »kazić, przyganiać ... podwysszać« (2): Iedno tilko poethy abo oratory prziymować mamy, gdy cznotę chwaląc podwyſſzaią, á grzechy ſtatecżnie á nie obłudnie każą. BielŻywGlab nlb 11; iż narodowi náſzemu Mecyus przygánia/ á ſwoy podwyzſza BielKron 101v.

Szeregi: »podwyszszać a (i) chwalić (a. wychwalać)« = exaltare et laudare Vulg [szyk 1:1] (2): A niech ći podwyſſzaią iego w koſciele żebrania ludskiego a na ſtolczu ſtarſzich niechći iego chwalą. WróbŻołt 106/32; wychwaláć ćię y podwyſzſzáć/ krolu moy y Boże moy/ y wielbić imię twoie będę/ ná wieki SkarŻyw 188.

»przedkładać i podwyszszać« (1): kthorzy [święci] nic nie ſą rozni od Kryſtuſá v was: y owſzem ie wyſſſzey nád Kryſthuſá Syná Bożego przedkłádaćie/ y podwyſſſzaćie. KrowObr 218v.

Synonimy: 1., 2., 4. podnosić; 2. podbijać; 5. błogosławić, chwalić, czcić, dobrorzeczyć, sławić, wielbić, wychwalać, wynosić.

Formacje współrdzenne cf WYSSZYĆ.

Cf PODWYŻSZANIE

LWil