[zaloguj się]
[pdf]

POŻRZEĆ (249) vb pf

pożrzeć (88), poźrzeć (36), pozrzeć (10), pożrzeć a. poźrzeć (67), pożrzeć a. pozrzeć (7), pożrzeć a. poźrzeć a. pozrzeć (41); pożrzeć BierEz, FalZioł (3), BielŻyw, HistAl (2), MurzHist, MurzNT, LubPs (9), Leop (7), RejZwierz, OrzRozm (2), OrzQuin, GórnDworz (2), GrzegŚm, RejZwierc (6), CzechRozm, ModrzBaz, Calag, GórnTroas (5), GrabowSet (2), WujNT (6), VotSzl (2); poźrzeć WróbŻołt, KochSat, KwiatOpis, CzechEp (6), ArtKanc (3), ZawJeft, PowodPr (2), SkarKaz (7), KlonFlis (3); pozrzeć OpecŻyw (2), RejKup, KrowObr, Mącz (2); pożrzeć : poźrzeć BielKron (8:1), RejAp (4:1), RejPos (12:1), BibRadz (2:2), BudBib (3:4), SkarKazSej (1:1); pożrzeć : pozrzeć RejPs (1:2), SkarŻyw (2:2). [Za postaci wątpliwe uznano formy praet, plusq, con i part praet act z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki lub występuje więcej pewnych odmianek. Formy praet i part praet act z tekstów gdzie występuje jedna odmianka pewna zostały do niej zaliczone.]

W inf zapis: -żrz- (31), -ſzrz- (2); -źrz- (9); -zrz- (7); w fut i imp zapis: -żrz- (34); -źrz- (15); -zrz- (1), [-ſrz-]; -żr- (8).

po- (19), pó- (1) MurzNT; -eć (2) MurzHist, MurzNT, -éć (1) OrzQuin; w tematach praet, plusq, con i part praet act pożar- a jasne (w tym 6 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf pożrzeć
praet
sg pl
1 m pożarłem m pers
2 m m pers -ście pożarli
f -ś pożarła m an
3 m pożarł, pożarł jest m pers pożarli
f pożarła m an pożarli
n pożarło subst pożarły
plusq
sg
3 m był pożarł
imperativus
sg pl
2 pożrzy
3 niech pożrze niech, niechåj pożrą
conditionalis
sg pl
3 m by pożarł m pers by pożarli
f by pożarła m an by pożarli
n by pożarło subst
con praet
pl
3 m pers by byli pożarli

inf pożrzeć (49). ◊ fut 3 sg pożrze (41). ◊ 1 pl pożrz(e)my (2) WróbŻołt, BielKron, pożrzymy (1) LubPs. ◊ 2 pl poźrzecie (1). ◊ 3 pl pożrą (6). ◊ praet [1 sg m pożarłem.] ◊ 2 sg f -ś pożarła (1). ◊ 3 sg m pożarł (26), pożarł jest (1) RejAp (2:1). f pożarła (44). n pożarło (7). ◊ 2 pl m pers -ście pożarli (1). ◊ 3 pl m pers pożarli (4). m an pożarli (2) [cum N pl: psi, ippotamowie]. subst pożarły (14). ◊ plusq 3 sg m był pożarł (1). ◊ imp 2 sg pożrzy (3). ◊ 3 sg niech pożrze (3). ◊ 3 pl niech, niechåj pożrą (2). ◊ con 3 sg m by pożarł (21). f by pożarła (9). n by pożarło (1). ◊ 3 pl m pers by pożarli (6). m an by pożarli (1) [cum N pl: ptacy]. ◊ con praet 3 pl m pers by byli pożarli (1). ◊ part praet act pożarszy (1).

Sł stp: pożrzeć, Cn brak, Linde także XVII w.

1. Łapczywie zjeść, też połknąć; devorare HistAl, Vulg, PolAnt, Calag; comedere, degluttire, succidere PolAnt; absumere Modrz; absorbere Calag [w tym: kogo, co (65)] (69): Verſchlingen. Połknąć. Pożrzeć. Absorbere, devorare. Calag 509a; [Pożeram/ Devoro, deglutio. In praet: pożárłem. Inf: pozrzeć. Volck Tttv].
Przen (1): Połkni tedy duſſo ſmyſl/ á poyźrzy [lege: poźrzy] co ſmákuie [pożrzy zrozumienie BibRadz; ziédz coć ſmákuie WujBib; devora, quod sapit]. Leop 4.Esdr 8/4.
a. O zwierzętach (zazwyczaj, uśmiercając ofiarę) (34): Y tey prośbie Bog przyzwolił/ Boćianá Krolem zoſtáwił/ Ktory żáby táko karze/ Ktorą vźrzy kożdą pożrze. BierEz I3; to ieſt ſuknya ſyná mego/ zwyerzę nyeſſtzęſne pożárło go [Vulg Gen 37/33]. HistJóz A2v, A2, D3v; FalZioł IV 39b; [Diogenes] przykazał przyiacielom [...] aby ciało iego nie pochowane zoſtawili, ktoremuż rzekli, żebygo [!] zwierzętha pożrzeć mieli BielŻyw 77; RejPs 31v, 109; nátychmiaſt poruſzywſzy ſie ná nię [!] [tj. na rycerzy] z wodi Ippotamowie kthorzy ſą ſpoſobu końskiego/ okrutnie ie pożárli. HistAl H5v, H6; Leop Dan 14/31; Y okryią [roje szarańczy] źiemię/ ták iż iey widáć nie będźie/ á wſzytko ziedzą co wam zoſtáło po gradźie/ pożrą też y káżde drzewo rodzáyne w polu. BibRadz Ex 10/5, Ex 10/12, Lev 26/22, 2.Par 7/13; Rokien rybá po Włoſku Ráiá/ cżłowieká w morzu vmárłego/ áby zwierz morſki nie pożárł/ záchowywa y broni. BielKron 295v, 16v, 97v, 125v; Abowiem y oná złośćiwa Iezabel tákże długo miáłá fryſtu do vznánia ſwego/ áż po niemáłym cżáſie tożeś pothym y ią ſámę márnie zátrácił/ ták iż pśi pożárli śćirwy iey RejAp 31,163; HistRzym 117v, 129v, 132 [2 r.]; A ták gdy ták cżytáć/ vważáć/ y rozumieć będzieſz/ [...] záwżdy odnieſieſz wielki pożytek y pociechę s cżytania ſwego. [...] gdy będzieſz cżedł hiſtorią o Ionáſie onym Proroku ſwięthym/ [...] iáko gi támże wnet ſroga ribá pożárłá RejZwierc 199v, 200; ModrzBaz 52; SkarŻyw 445; [Europa mówi] Boże móy/ ieſli ſłyſzyſz prośbę moię/ Niechay dźiś nágo w pośrzodku lwów ſtoię. [...] Niechay mię wilcy pożrą w téy głádkośći/ A po puſtyniach roznioſą mé kośći. KochPieś 8; SkarKaz 45a; [wyſzedł roſśiewca/ śiać naśienie ſwoie/ A gdy on śiał/ niektore padło przydrodze/ i ieſt podeptáno/ a ptaſztwo niebieſkie pożarło ie MurzNT Luc 8/5 (Linde)].
Zwroty: »pokarm pożrzeć« (1): Ten to Cetus/ [...] Ma ciaſne dziuri w gębie albo we krtaniu: iż nie może pokarmu wielkiego pożrzeć FalZioł IV 31c.

»pożrzeć w się« (1): Scolopendra morzka, [...] gdy wędę pożrze, tedy wſzytki wnętrznoſci wywracza z ſiebie: iż wedę zwroci/ á gdy wędę z wroci/ thedy zaſię pożrze w ſię wſzytko wnątrze FalZioł IV 39b.

»do szczątka pożrzeć« (1): A gdy do ſzczątká pożárły [roje szarańczy] trawy ná ziemi [Et fuit, quum finivisset comedere herbam terrae]/ tedym rzekł/ O Pánie Boże ráczże być miłośćiw BibRadz Am 7/2.

b. O ludziach (13): pomáżecie podwoie obá v drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich/ gdzye będzyecie ieść báráná oney nocy/ [...] głowę z nogámi iego y z wnętrznoſciámi poźrzecie [Vulg Ex 11/9] BielKron 30; RejAp 104v; Sidłem cżłowiekowi (ieſt) poźrzeć święcone/ á po obietnicách ſzukáć (wyzwolenia). BudBib Prov 20/25.
Przysłowie: miaſto mięſa abo mleczna/ wolno ieſt by chcieli [fałszywi prorocy] i ſamego ſzatana póſzrzeć MurzNT 111.
Przen (9): [zazdrościwy] Záwżdy wárcży iáko pies/ radby wſzytko pożárł/ A iżby mu ſie żaden ná ſwiecie nie opárł. RejWiz 174; O doſyć ći dźiś miedzy Kśiędzmi Iudaſzow ieſth: ktorzy iedno że nie pożrą Ołtarzá poſpołu z ofiárą OrzRozm H2; RejAp 146v, Ee2; iáko ſie on [Pan] chce roſſędzić s płoną winnicą ſwoią/ kthora miáſto przyiemnych gron iemu wypuśćiłá s ſiebie płone wino á ćirnie z látoroſli ſwoich/ iż ią chce dáć pożrzeć źwirzętom dzikim/ to ieſt/ nieprzyiacielom á ſprzećiwnikom twoim RejPos 61; RejZwierc [193].

pożrzeć komu (1): Słuchayże iáko thy nieſláchetne wymyſlácże á wywrotniki prawdy Páńſkiey Duch ſwięthy przyrównywa ſzáráńcżey á z iádem ſzkorpionowym. O właſnaſz to ſzáráńcża/ ktora práwie iáko ſzáráńcża pożárłá máło nie wſzytki żywnośći ludziom nędznym RejAp 78.

W porównaniach (3): A kwiát ſlawy rádośći ich [ludzi Efraimskich] opádnie/ [...] Ná ktory gdy poyzrzy ten co pátrzy/ wnet iáko ſkoroby ręką viął/ pożrze go. Leop Is 28/4; Nie moẃcie przećiw Bogu/ áni ſie boycie/ bo iáko chleb ták pożrzemy ten lud/ ábowiem odſtąpiłá moc od nich/ á Pan známi ieſt. BielKron 40v; RejAp 78.

c. O postaciach z widzeń, snów i cudownych zdarzeń (20): Siedḿ kłoſow wyraſtało zyednego zdzbła pełne y cudne/ a drugich ſiedḿ cyenkich nyeplenych y rdzą zarażonych wyraſtało zyednego zdzbła ktore pirwych cudnoſtz pożárły [Vulg Gen 41/7] HistJóz B, B, B2; Y vyrzałem że głowá po práwey ſthronie/ pożárłá onę kthorá byłá po lewey. Leop 4.Esdr 11/35, Gen 41/24; Grákus Kſiążę roſkazał w wywnątrzonym ćielęćiu ſiárki/ ſmoły/ á ſáletry z ogniem przypráwionym zádáć/ zápráwiwſzy/ á przećiw iámie iego [smoka] położyć/ ktory gdy vźrał mnimáiąc by ćielę pożárł BielKron 340v, 16v [2 r.]; wnet ſmok okrutny á wielki vkazał ſie ná niebie/ chcąc y onę niewiáſtę vſtráſzyć/ y onego ſyná iey pożrzeć. RejAp 100, 99, Ffv; Y porzućili [czarownicy] káżdy laſkę ſwoię/ y były wężmi Lecż pożárłá laſká Aharonowá laſki ich. BudBib Ex 7/12, Gen 41/4, 20, 24, 4.Esdr 11/35; SkarŻyw 252, 480.

W połączeniu szeregowym (1): Chćiałem też z wielką żądzą wiedźieć prawdę/ o cżwarthey beſtyiey/ [...] kthorey zęby były żelázne/ á páznokćie iey miedźiane/ co pożárłá y poćieráłá/ á oſtátek nogámi potłacżałá. BibRadz Dan 7/19.

Szereg: »pożrzeć a strawić« (1): widziałem ſiedḿ krow wychodzące zrzeki cudne barzo y tłuſte/ [...] á zá tymi wychodzýły drugye ſiedḿ táko żádne á chude iżem tákych nigdy nye widał wzyemi Eipſkiey/ ktore pożárſzy á ſtrawiwſzy pirwſze nic ſie nye popráwiły ale przedſię były ták chude [Vulg Gen 41/20] HistJóz Bv.
2. W innych znaczeniach przenośnych (180):
a. Zniszczyć, unicestwić, zgładzić; doprowadzić do zguby; pognębić; devorare Vulg, PolAnt, Mącz; comedere, consumere Vulg, PolAnt; manducare Vulg; exurere PolAnt; haurire Mącz [w tym: kogo, co (115)] (116):
α. Fizycznie (70): LubPs S2v; A rozwálona będzieſz [Azjo] im iáko źdźbło/ á oni tobie iáko ogień: y pożrą ćie y miáſtá twoie/ żiemię [!] twoię/ y gory twoie/ wſſyſtkie láſy twoie/ y drzewo płodne ogniem popalą. Leop 4.Esdr 15/62, Eccli 6/3; BielKron 312v; RejPos 23v; CzechEp 46; Przyſtąpiło powietrze/ wielki lud pożárło/ Przez ſto tyśiąc z obu ſtron tám ludzi pomárło. BielSen 8; ArtKanc K7; Lecz iż máło ná zgubę Troiéy Gréckiéy mocy Było/ z pułnocnych kráiów przywźięli pomocy: [...] Zeby z wſzytkiégo świátá moc ná Troią zwiedli. Tá moc pożárłá żywé/ Troia trupem leży GórnTroas 8.

pożrzeć komu (2): BudBib Iob 22/20; BYłem oycem niedawno/ dźiś niemam nikogo/ Coby mię ták zwał: tákem w dźieći zniſczał ſrogo. Wſzytki mi ſmierć pożárłá KochFr 37.

W połączeniach szeregowych (4): álbo ogień z niebá nas pożrze/ álbo miecz domowy nas zwoiuie/ álbo poſtronny nieprzyiaćiel nas w niewolą weźmie OrzRozm G2; Zwierz cżwarty/ kroleſtwo cżwarte (będzie) ná ziemi/ ktore rozne będzie od wſzech kroleſtw/ Bo poźrze wſzytkę ziemię/ podepce/ y zetrze ią. BudBib Dan 7/23, Ier 10/25; Oto ia przywiodę ná was z dáleká pohańſtwo/ narod możny/ [...] Y wytrawi vrodzáie twoie y żywność twoię/ poźrze ſyny twoie y corki twoie: wyie trzody y ſtádá twoie: wyżyruie winnice y ſády twoie. PowodPr 8.

Frazy: »miecz pożrze itp.; mieczowi dopuścić (a. [dać]) pożrzeć« = gladius devorabit Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8;1): Leop Is 1/20; Abowiem dzień ten Páná Boga záſtępow/ dźień ieſt pomſty/ áby ſię pomśćił nád nieprzyiaćioły ſwemi/ ktore miecż poźrze y náſycon á nápoion będźie krwią ich BibRadz Ier 46/10, Ier 46/14; Będzyecieli chcieć á mnie poſłucháć/ dobro zyemſkie ieść będzyecie. A ieſli nie będzyecie chcieć mnie poſłucháć/ á ku gniewu przywiedzyecie mnie/ miecż was pożrze BielKron 94; RejPos 342; RejZwierc 192; Prożno vbiłem ſyny wáſze (ktorzy) ćwicżenia nieprzyięli/ pożárł miecz wáſz proroki wáſze BudBib Ier 2/30; Ieśli też [...] mnie do gniewu będźiećie dáley pobudzáć/ miecż was poźrze [Vulg Is 1/20]. PowodPr 67; SkarKaz 44b; [WerPublika 41].

»ogień (a. przykrość ognia), płomień, [karanie ogniste] pożrze itp.; rozkazać pożrzeć ogniowi« = ignis consumet a. devorabit Vulg, PolAnt; ignis comedet Vulg; incendium hausit Mącz [szyk zmienny] (34:1;1): A każeſz iem [nieprzyjaciołom twoim] ſpłonąć iáko dymowi zápalonemu á wrozgniewániu twoiem roſkażeſz ie kiedy zá chceſz pozrzeć ogniowi. RejPs 30; A Gdy ſkońcżył modlitwę ſwą Sálomon kthorą ſie modlił Pánu/ ogień z Niebá z ſtąpił/ y pożárł a ſpalił zupełne y ine offiáry Leop 2.Par 7/1; OTworz Libanie brony ſwoie/ Niech pożrze ogień Cedry twoie. Leop Zach 11/1, Ier 50/32, Hebr 10/27; BibRadz Iob 20/26, Am 7/4; OrzRozm G2; do ktorey [góry Wezuwiusza] gdy Plinius hiſtoryk ná widzenie przyſtąpił/ ogień gi pożárł. BielKron 148, [842]v; Incendium omnia hausit, Ogień wſziſtko pożárł/ to yęſt [!]/ pogorzáło wſziſtko. Mącz 153c; RejAp 89v, 90v, 131v, 169v, 171 [2 r.]; Oto (bo) z ſtąpił ogień z niebá y pożárł dwu pięćdzieſiątnikow pierwſzych BudBib 4.Reg 1/14, 4.Reg 1/10, 12, Iob 22/20, Ier 49/27, Ez 15/4 (10); [Heliasz] on ołtarz zbudował/ [...] drwá dobrze vłożył/ Y wołu rozrąbawſzy/ támże ná drwá włożył. [...] Nátychmiaſt wielki ogień/ nagle vpadł z niebá/ Ze też onę ofiárę/ pożárł iáko trzebá. HistHel C2; SkarŻyw 492; CzechEp 31, 368; Oné mury boſkiémi ſtáwiáné rękámi/ W proch poſzły/ y zginęły poſpołu y známi. Okrutny pożárł płomiéń/ ni tyle zoſtáło/ Coby tę troſzkę ćiáłá do śiebie zchowáło. GórnTroas 36; A złośliwych Sodomcżykow źiemiá y ogień śiárcżány pożárł. KołakSzczęśl C3; WujNT Hebr 10/27, Apoc 11/5, 20/9; [ArgWykład 78].

»śmierć pożrze (a. chce, a. nie może pożrzeć)« [szyk zmienny] (6): MurzHist Fv; Niechay pożrze piękność ſkory iego/ niechay ſkáźi rámiona iego [niepobożnego] vprzedzáiąca ſmierć [Devoret pulchritudinem cutis eius, consumat brachia illius primogenita mors]. Leop Iob 18/13; ábowiem to ieſt dopiero práwe ożycie/ Kiedy ktho ſławnie vmrze/ bo/ co ſmierć wſzytko s ciáłem pożrzeć chciáłá/ tho w tencżáś (iey ná złość) wſzytki tego cżłowieká pocżćiwe ſpráwy ożywą GórnDworz G4v; A nie będziecieli ták cżynić/ pewnie śmierć á miecż pożrze was. RejPos 342; KochFr 37; SkarKaz 314b.

Zwroty: »pożrzeć jak(o) ogień« [szyk zmienny] (2): LubPs gg2v; Złoto y śrebro wáſze pordzewiáło: á rdzá ich będźie wam ná świádectwo/ y pożrze ćiáłá wáſze iáko ogień [et manducabit carnes vestras sicut ignis]. WujNT Iac 5/3.

»paszczęką pożrzeć« (1): Bo gdy ludzye vpomi tu ná nas powſtáli/ Iuż ſie byli ták ſrodze ſnadź ná to vdáli/ By ſproſną páſſcżęką ſwą nas nędzne pożárli LubPs cc4v.

»żywo [= żywcem] pożrzeć« (3): RejPs 192; By byłá nie tá ku nam życzliwość pánſka/ Gdy ná nas wſzytká śiłá przyſzłá pogáńſka: Iużby nas (ták ſye byli wśćiekle vpárli) Iuż by nas práwie byli żywo pożárli [forte vivos deglutissent nos Vulg Ps 123/3]. KochPs 189; ArtKanc K15v. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]

Szeregi: »pożrzeć i popsować« (1): kroleſtwo Páńſkie á moc y dobrodzyeyſtwá iego niewidome ſą/ ále ſą pewnieiſze niż widome/ á niżliby iuż w ſkrzyni pewney leżáły: gdiż thy docżeſne ſkárby może mol y rdzá pożrzeć y popſowáć. RejPos 326.

»pożrzeć a spalić (a. popalić)« [szyk 2:1] (3): y zápalę ogień w mieśćiech iego/ y pożrze á popali wſzyſtko około niego [et succendam ignem in urbibus eius, et devorabit omnes in circuitu eius]. Leop Ier 50/32, 2.Par 7/1; Y gdy zgotowáne były ofiáry/ á lud cżekał y kłániał ſię P. Bogu: zſtąpił ná nię ogień zniebá widomy: ná znák ſłuſzby ich oney iſz ſię P. Bogu podobáłá/ y ſpálił á pożarł ofiáry zgotowáne [Vulg Lev 9/24]. SkarŻyw 492.

»pożrzeć a wyniszczyć« (1): A ná koniecz miecżowi ſrogyemu dopuſzcżę pożrzeć á wyniſzcżyć was RejZwierc 192; [WerPublika 41].

»pożrzeć i wytrawić« (1): A otho Pan Bog pozywał ná ſąd przez ogień/ á ogień pożárł przepáśći wielkie/ y wytrawił cżęśc pol [Et ecce vocat ad iudicium in igne ... et consumpsit voraginem magnam, et consumpsit partem]. BibRadz Am 7/4.

»pożrzeć i zagubić« (1): Czás łákomy nas pożrze/ y zágubi GórnTroas 31.

»zeżrzeć, pożrzeć« (1): Zápalił ſie ſrogi ogień w mey popędliwośći/ [...] Ták okrutnie zeżrze zyemię z iey rodzáynoſciámi/ Pożrze y fundámenty gor z ich wyſokoſciámi [devorabitque terram ... et montium fundamenta comburet Vulg Deut 32/22] LubPs gg4v.

β. Pod innym względem (46): WróbŻołt 34/25; RejKup i8v; Wybaẃ od ſrogiey ſſáble Boże duſſę moyę/ Boć ſrogi pyes yuż rozdárł ták páſſcżekę ſwoyę/ Aby pożárł tę nędzną yedynacżkę [tj. duszę] twoyę. LubPs F2; Nyech w ſercoch ſwych nye mowyą [sprzeciwnicy moi] weſelmy ſie w duſſy/ Pożrzymy nyewinnego wſſák mu nikt nye tuſſy LubPs I3v; BibRadz Eccli 51/4; kroleſtwo Angielſkie/ Duńſkie/ Szweckie herezye pożárły SkarKazSej 663b; O iáko z Prorokiem temu kroleſtwu nie groźić: (Ziemiá ſię záráźiłá od obywátelow ſwoich: bo przeſtąpili zakon/ odmienili práwo/ rozproſzyli przymierze wieczne. dla tegoż przeklęctwo źiemię pożrze/ y grzeſzyć będą obywátele iey.) SkarKazSej 701a, 702a; [czemv twego [Judaszu] łakomstwa nyenapelnyss, ysse pana Iesussa vssiluyes pozrzecz. SprChęd 27/2].
αα. Doprowadzić do utraty majątku (5): Zelżywość pożárłá pracę oycow náſſych Leop Ier 3/24; Devorare pecuniam, Pozrzeć pieniądze/ to yeſt/ vtráćić. Mącz 507d; Ale gdy ten ſyn twoy/ ktory pożárł máiętność ſwą z nierządnicámi/ przyſzedł/ zábiłeś mu tłuſtego ćielcá. WujNT Luc 15/30.

W porównaniach (2): Coſz wzdy w tim/ ieſt/ dla Boga/ iſz będąc takimi Goſpodarzmi/ zdacie ſię przedſię ubogimi? Zbytek/ ſąſiedzi/ zbytek/ ktory iako morze Wſzytko poźrze/ byś mu tkał niewiem iako ſporze. KochSat A4v; Bo ták idźie ten nierządny porządek/ Iż ſzkutá właśnie iákoby żołądek Poźrze folwárki/ gdy Pan żyie ſzumno KlonFlis C4.

ββ. O zgubnym działaniu szatana [w tym: przekład i aluzje do Vulg 1.Petr 5/8 (25)] (32): A przeto ſiedzcie tu a cżuycie ſemną/ a nie z diáblem/ ktorytz nie ſpi/ ale ſſukaiątz krąży kogo by pożarł OpecŻyw 98v; PatKaz III 146v; Diabel ten też nas kuſſy okrązaiąć ſerca naſze aby nas pozarł/ wgrzechy prziwodząc SeklKat Tv; Aczkolwiek tego zawzdy pragnie [zły duch] aby mogł wſſytkego Swiata Ludżi pozrżeċ/ a prżiwieſċ ye na wieċne potępięnie RejKupSekl a8; KrowObr 62v; Bądźćie trzeźwi á cżuyćie/ bo dyiabeł przećiwnik waſz/ krąży (koło was) iáko lew rycżąc/ ſzukáiąc kogoby pożárł [diabolus... circuit, quaerens quem devoret] Leop 1.Petr 5/8; BibRadz I 143c marg; RejAp 171; HistRzym 94v, 104; tubych ſie thu themu rad podziwował/ coby wygrał on márny Lew rycżący/ á on głodny Wilk piekielny/ kthory vſtáwicżnie/ iáko o nim piſmo powieda/ krąży rycżąc/ á biega około ſthadká thego Páńſkiego/ áby kogo z niego pożrzeć vłápiwſzy mogł. RejPos 334, 2v, 47v, 70v, 167v, 241, 314v, 329; Duchowny nieprzyaćiel náſz ieſt Szátan Lew on rycżący/ ktory záwżdy około nas biega/ o to ſie ſtáráiąc/ iákoby ktorego z nas pożrzeć mogł CzechRozm 240v; ReszPrz 4; WerGośc kt; y mnie dobrotliwy Chcąc z mocy wźiąć wężowi Złoſnemu/ ktory tego pożrzeć chćiwy Coć vfa iák Oycowi; Krew ſwą niewinną/ dałeś w moc kátowi GrabowSet E2; ktorzy [diabli] nic inſzego we dnie y w nocy nie cżynią/ iedno krążą/ ſzukáiąc kogoby pożárli/ ieſli ty nie wyrwieſz. LatHar 590; WujNT 1.Petr 5/8.

W porównaniu (1): wſzákże ſercem wielkim nie vſtráſzony [Antoni] ná ono woyſko [szatańskie] wołał: Znáć iſz mocy y śiły nie maćie. Wſzák ieden z was mogł by mię/ iáko iednego robacżká/ pozrzeć SkarŻyw 56.

Zwrot: »pożrzeć paszczeką« (1): [sprosny wilk a sprzeciwnik, tj. diabeł] krąży záwżdy iáko Lew/ łowiąc á ſzukáiąc/ áby ktorą [owieczkę, tj. wiernego pańskiego] odłudził álbo odſtráſzył od ſtádá od onego/ á od oney ſpołecżney owcżarniey Páńſkiey/ á iżby ią pożárł páſzcżeką ſwoią/ á rozdrapał páznokty ſwemi. RejPos 122v.
Szeregi: »pochwycić i pożrzeć« (3): pochwyćił y pożárł ſzátan cżłowieczeństwo P. Christuſowe CzechEp 149, 149 [2 r.].

»pożrzeć a rozdrapać (a. podrapać)« [szyk 2:1] (3): Stoi z drugyey ſtrony on okrutny Lew rycżący/ ták iáko gi piſmo zowie/ Cżárt ſprzećiwnik twoy/ áby co narychley pożárł á rozdrapał onę nędzną owiecżkę á niewinną duſzycżkę twoię. RejPos 196, 122v, 184.

»pożrzeć a zatracić« (1): Belzebub on ſtáry wąż teżći pilen ſwego/ á záwżdy we dnie w nocy rycząc ſzuka tego/ by mogł poźrzeć cżłowieká/ á zátráćić do wieká. ArtKanc S8.

γγ. O pokonaniu śmierci w kontekście ofiary Chrystusa (1): [Chrystus] przez zmarthwychwſtánie dokona vcżynku ſwego wnapráwie [!] zupełney nowego Adámá/ ktorego tu zácżął był nápráwowáć gdy pożrze żywot śmiertelność. GrzegŚm 57.
b. Pochłonąć; absorbere Vulg; circumdare, degluttire PolAnt [w tym: kogo, co (50)] (51): Ogárnęły mię wody áż ku duſzy moiey/ przepáść pozárłá mię BibRadz Ion 2/6; SkarKaz 5a; Drzewá/ ktore ſię iuż rozſtało z Lądem Iuż drzewem nie zow/ ále ie zow Prądem. Co ie iuż trudno Wiśle wyiąć z garłá/ Gdy ie pożárłá. KlonFlis F2v; Goſtyńſką rzekę Wiſłá też pożárłá/ A nie dźiw/ bo iey ſámá mknie do gárłá KlonFlis G.

pożrzeć do czego (1): A nyeprzyiacyele ich w morzu zátonęli/ Ták ye morze pożárło do ſwey głębokośći LubPs Sv.

W połączeniu szeregowym (1): Niech mię nie zabierze nort wodny/ niech mię też nie pożrzę [!] głębokość/ á niech nie záwiera nádemną ſtudnia vſt ſwoich. BudBib Ps 68/15[16].

W porównaniach (3): O moy mily ſynu/ tzo chceſs/ chceſs ale ijż ié ziemia pozrze/ iako Datána ij Abirona OpecŻyw 144; GroicPorz aa2v; RejWiz 160.

Frazy: »mogiła, jaskinia [= mogiła] pożarła« (1:1): WisznTr 21; Kreẃ wylaná nie ſtałá/ áni téż ſpłynęłá: Mogiłá záraz wſzytkę kwápliwie pożárłá GórnTroas 74.

»morze (a. srogość morska), (morska) woda pożrze (a. pożarła(-o))« [szyk zmienny] (4:2): ábowiem ná onych drogách/ kędiś ty wiodł/ przebrane ſwoye ſrogoſć ie morſka pożárłá. RejPs 157; LubPs Sv; GórnDworz H6v; A pan lud ſwóy wybrány záiął/ iáko owce: Y przeprowádźił w cále: á ich przeſzládowce Byſtré morze pożárło KochPs 118; KochPam 87; Ale ná ten czás [w czasie potopu]/ y mátkę/ y ſyny Pożárłá wodá KochPieś 32.

»pożrze piekło« (1): Proſzę/ niż we wſzem vſtánie [dusza]/ Byś ią racżył wſpomoc Pánie/ Słyſząc iey łkánie rzewliwe/ Niż pożrze piekło ſtráſzliwe. GrabowSet I4v.

»ziemia pożrze itp.; ziemio pożrzy« = terra devorabit Vulg; terra deglutivit PolAnt [szyk zmienny] (35;2): OpecŻyw 144; RejPs 157v; Karał pan Bog zidy gdi ſſemrali przeciw Moizeſzowy do puſcił [!] nanie ze ie ziemiapozarła [!] SeklKat H4; By mię ziemia iuż pozarła. Daleko bych yeſcze wolał Niż bych wpiekle wiecznie gorzał. RejKup h2v; KromRozm I O3; Wſzák gdy można ręká twoiá ná mocarzá tego/ Sciągnioná ieſt/ wnet też zyemiá z możnoſciámi iego Pożárłá/ iż nie zoſtáłá pámiątká żadnego. LubPs gg3, Y3; GroicPorz aa2v; RejWiz 160; Leop Num 16/32; OrzList f3; ięłá [Drahomira] fukáć á przećiw ćiáłu Bożemu bluźnić. Po máłym cżáſie nie wiedzieć kędy ſie podziáłá. Piſzą w Cżeſkiey kronice iżby ią źiemiá pożárłá. BielKron 323, 41, 136v; GrzegRóżn N4v; OrzQuin Y3; A ráthowáłá ziemiá niewiáſtę y otworzyłá vſtá ſwoie/ y pożárłá rzekę kthorą był wyrzućił ſmok z vſt ſwoich [Vulg Apoc 12/16]. RejAp 103v, 104, 131v; othworz ſie zyemio/ á pożrzy nas/ ábychmy my nie ſłyſzeli tych ſrogich dekretow/ kthore ná nas wynidź máią RejPos 277, 6v, 103v, 106, 138, 188v; RejZwierc 202; BudBib Ex 15/12, Ps 105/17; Ale zbór nieſpokoyny/ y ſprzéczné hetmány Częśćią żiemiá [!] pożárłá: częśćią nieſlychány Ogiéń niebieſki ſpalił KochPs 161; wſpomnieć ná ſwoy zły żywot y gryść ſię w ſumnieniu/ y nárzekáć muśiáłá [Maryja] mowiąc ná ſercu: Nieſtety iáko mnie teraz ziemiá niepożrze. SkarŻyw [237], 483, 493; ZawJeft 31; GórnTroas 17; Cny Zemowićie nie máło ozdoby, Przybyło Lechom z twey męzney oſoby. Przeto choć ziemiá ćiáło twe pozárłá, Sławy twey v nas ieſcze nie zátárłá. KlonKr B3v; SkarKaz 3a; PudłDydo A3v. [Cf a.α. »ogień pożarł« KołakSzczęśl C3.]

Zwrot: »pożrzeć żywo, żywe(go)« [szyk zmienny] (5:2): wnet ſye źyemyá otworzyłá/ y pożárłá ye [przeciwniki Aarona] wſſyſtki żywe. KromRozm I O3; LubPs Y3; Aby źiemiá twey nieſpráwiedliwey przyſyęgi nie znioſłá/ ále ćiebie iáko Datáná y Abironá żywego pożárłá. GroicPorz aa2v; Zyemiá ſie rosſtąpiłá/ áni wiemi ſámi/ Ze nas iáko kurcżętá ták żywo pożárłá RejWiz 160; OrzList f3; BielKron 41; OrzQuin Y3. [Zawsze aluzje do Vulg Num 16/32.]
Szeregi: »otworzyć się i (a) pożrzeć« (3): RejPos 277; Otworzyłá ſię [errata dodaje: ziemiá] á pozárła Dathaná [Aperuit terra, et deglutivit Dathan]/ y pokryłá zbor Awirámow. BudBib Ps 105/17; y roſkázał ziemi áby ſię otworzyłá/ y pożárłá ie á do piekłá żywo przepádli. SkarŻyw 483.

»pożrzeć a przykryć (a. zakryć)« [szyk 1:1] (2): nád tymi to niewiernymi ſyny wáſzemi przydzie táki dzień/ iż będą wołáć á krzycżeć proſząc gor á zyemie aby ie przykryłá á pożárłá RejPos 106, 6v.

»rozstąpić się a pożrzeć« (1): I támże też okrążyli Moiżeſſá wyernego/ Aaroná brátá yego ſwyętego Páńſkyego/ Rozſtąpiłá ſye yeſt zyemyá á żywo pożárłá/ Dátán/ Abiron pámyęć ich wyecżnye wyekow ſtárłá LubPs Y3.

»zalać i pożrzeć« (1): płyniem ieden zá drugim/ po tym niebeſpiecżnym morzu/ ktore wſzytko záleie/ y pożrze/ áni wolno do brzegu názad ſie wrocić/ ále muśi cżłowiek wciąż pędzić GórnDworz H6v.

c. Zabrać przemocą, zagarnąć; degluttire PolAnt [kogo, co] (13): Iż oto Ludzie niedbaią Niċ ſię ſmierczy nielekaią. Patrzą na ty czo pomarly A wzdy by radzy pozarly. Wſytko czo oczyma wydzą A niċ ſię zato niewſtydzą. RejKup c8v; RejZwierz 41v; BibRadz Iob 20/15; ktory [Amurat] pałał áby wſzytkę Grecyą pożárł. BielKron 240; Wſzyſcy wiemy że nam pewnie pomrzeć/ A wżdy chcemy tu wſzytek ſwiát pożrzeć/ Káżdy ſie ták w ſwych ſpráwach funduie/ By miał vmrzeć nic tego nie cżuie. RejPos Bv, 85; To oſobliwe Páńſtwo Pánie Boże day/ iżeby Iego K.M. wierne było/ iákoſz ieſt. [...] Bo o to ſie ták okrutnj Moſkwiċin/ iáko odmienny Szwed pilno ſtáráią/ iákoby ie poźrzeć mogli. KwiatOpis C4; CiekPotr 58.

pożrzeć czym (1): Ale nayſrożſzy y naypotężnieyſzy Pogánie/ Turcy á Tátárowie: z ktorych iedni/ iáko iuż więtſzą część świátá tyráńſtwem y chytrośćią ſwoią pożárli. Drudzy náſzę miłą oyczyznę Koronę Polſką/ [...] puſtoſzyli VotSzl Bv.

Szeregi: »pobrać a pożrzeć« (1): Ieſt też to iedno złe pod ſłońcem/ [...] gdy kogo Pan Bog przełoży ná páńſtwo/ [...] ták iż ma wſzelki doſtátek/ á nie vmie tego vżywáć/ ále to kto cudzy pobierze á pożrze BielKron 80v.

»pożrzeć i pogubić« (1): Czemu Turecka moc ták wiele Chrześćijáńſtwá pożárłá y pogubiłá? SkarKaz 4a.

»pożrzeć a połapić« (1): Niewiernik záſię nie dufáiąc temu biega po ziemi y po morzu ſzukáiąc coby pożárł á połápił/ wydziera/ lichwi RejAp 189.

»pożrzeć i zhołdować« (1): Pogánie/ Turcy á Tátárowie: [...] náſzę miłą oyczyznę koronę Polſką/ więcey niż ſtokroć w kráiách Ruſkich/ Litewſkich/ Lubelſkich/ y dáley puſtoſzyli/ [...] Ták y teraz nas y wſzytko Chrześćijáńſtwo pożrzeć y zhołdowáć myślą y vśiłuią VotSzl Bv.

Synonimy: 1. pojeść, połknąć, zjeść.

Formacje współrdzenne cf ŻREĆ.

Cf POŻARCIE, POŻARTY, POŻRZENIE, POŻRZON

MN