[zaloguj się]
[pdf]

PRAKTYKA (137) sb f

-ty- (89), -ti- (48).

Oba a jasne (w tym w pierwszym a 7 r., w drugim 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N praktyka praktyki
G praktyki praktyk
A praktykę, praktyką praktyki
I praktyką praktykami
L praktyce praktykach

sg N praktyka (26). ◊ G praktyki (12). ◊ A praktykę (17), praktyką (1); -ę : -ą (2:1). ◊ I praktyką (9). ◊ L praktyce (7). ◊ pl N praktyki (11). ◊ G praktyk (17). ◊ A praktyki (24). ◊ I praktykami (10); -ami (8), -(a)mi (2). ◊ L praktykach (3); -ach (2) WierKróc, SarnStat; -åch (1) StryjKron.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przemyślny lub wykrętny sposób pokonania trudności; wybieg, intryga, podstęp (66): radz ſię Sofiſtyki/ A okáż wſzytek rozum ſwoy ná ty práktiki GrzegRóżn N3v; ná kożdym Seymie Polſkim/ nic nie czynimy inégo/ iedno tą Práktyką łowimy węgorze. OrzQuin C2, Cv marg, C2v, C3v; Bo podeyrżenia wielkie iuż powſtáły / dziwne praktyki tak ſie rozmnożyły MycPrz I [A3], B3, B3v, II A2v, A4v, B2 (8); Lepić nam wźiąć możnego k temu y tzułego/ Cobyſmy go nie znali w práktikách biegłego. Gdyż nagorſzy poſtępek praktika okryie WierKróc B2v, Av, B2, B2v; Práktyk ſię námnożyło/ nie máſz vprzeymośći/ Zaden nie ieſt vważon w ſwoiey doſtoynośći. KochDryas A2v, A2v; Niech ſye ia o żadną práktykę nie kuſzę/ Któraby ná potym ſzpećić miáłá duſzę. KochPs 205; CzechEp 332; Do tegóż kréſu y ámbicia ludźi wiedźie: bo gdźie przewiéść ſwégo práktikámi niemogą/ tam ſie ábo do gwałtu poſpolićie vćiekáią álbo zpoſtrónnymi nieiákié porozumienié/ y bunty miéwáią KochWr 35; PaprUp B; ActReg 94, 95, 135, 157; GrochKal 14; CiekPotr 49; SzarzRyt A4; [szpiegów niech nie ma w cudzy ziemi, bo może stąd praktyka urość AktaSejmikPozn 1590/114, 1598/207].

praktyka z kim około czego (1): KToby od tego czáſu w práktykách z kimkolwiek około pánowánia czyiégokolwiek/ y poſádzenia ná ſtolicy páńſtw tych doznan był/ tedy [...] [może bydź na sejm pozwan] SarnStat 118.

[praktyka o kim: żeby wszyscy postronni sąmsiedzi wiedzieli o taki Rad koronnych i ludzi rycerskich po wszytkich państwach koronnych gotowości, a jeźliby ktory z nich nam co przeciwnego myśleł, aby go taka nasza gotowość powściągnęła. Tak i praktyka, bełaliby jaka onas, musiałaby się cofnąć. SenatDelib 189.]

praktyka czyja [w tym: pron poss (3), G sb (1)] (4): TA wieść o práktikach Ruſkich Xiążąt/ gdy ſie doniosłá do Bolesławá Krzywouſtego [...] zátrwożył ſobą bárdzo StryjKron 215; nie mogł Papież vrość áż tych dwu Krołow (iákoſmy ſłyſzeli) ſwymi práktykámi poniżył NiemObr 170, 61, 168.

W połączeniach szeregowych (4): Iákie odmiennośći cżyniłá [dwurogata bestia] w kroloch y w Ceſárzoch Rzymſkich tymi chytroſciámi/ ſwemi á tymi dziwnemi práktykámi á poſthępki RejAp 113; PAtrzayże záſię iákie zuchwálſtwá iákie mordy/ iákie krwie rozlanie/ iákie práktyki [...] s they ſzárey pychy náſzey/ roznioſły ſie po ſwiátu. RejZwierc 191; SkarKazSej 695b. Cf »prze(z) praktyki«.

Zwroty: »praktyki czynić« [szyk zmienny] (2): widzę/ ALEXánder. Práktyki cżyni towárzyſtwá zbiera KochOdpr A3v; Mieicie boiaſn Boza wſobie [Panowie] proſze/ bo ieſli tey niezachowacie/ poidziecie/ poidziecie nanas fortelmi/ bedziecie znowu tzinic Praktiki natich Electiach PaprUp Ev.

»praktyki kować« (1): Którzy przećiw cnotliwym práktyki kuią/ A niewinné nád práwo iáwné ſkázuią. KochPs 142.

»udać się na praktyki, w praktyki« (1:1): Vdał by ſie w práktyki iáko Krol nieboſzczyk/ A był by w krotkim czáſie v nas wielki vćiſk. MycPrz I B2; Glinski Michał [...] wnet ſię vdał ná Práktiki z Zołnierzámi StryjKron 737.

»praktyki umieć« [szyk zmienny] (6): MycPrz II A4, C4v; Ważnieyſzyć Moſkiewſkiemu biegły chłop Rycerſki/ Milſzy mu niż wykrętácz co vmie práktiki. WierKróc B2v; Ktory práktyk nie vmie trudno mocą iemu. WierKróc B3, A3v; NiemObr 87.

»praktyk używać« (2): w kośćiele śiłá ſproſnych błędow/ sekt/ y kácerſtw ſie námnożyło [...] y w Rzecżypoſp. vſtáwicżnie rádząc/ y dźiwnych práktyk vżywáiąc/ przedśię nic ſtátecżnego zbudowáć áni vſtánowić nie możemy WujJud A4; NiemObr 172.

Wyrażenia: »praktyka chytra« (1): á to wſzyſtko ſye dźieie/ iż oni nie zdolewáią drugim/ Práktyką oną chytrą/ która mąmi ludźmi proſtymi/ złé zá dobré/ ſzkodę zá pożytek przemieniáiąc OrzQuin C3.

»ciche [= podstępne] praktyki« (1): Táki był Kátiliná [...] iż mu nie ſzły ćiché práktiki/ viechał z Rzymu KochWr 34.

»praktyki włoskie« (4): Bo czyśćie iuż v nas vmieią the Praktiki Włoſkie/ bo iedni we Włoſzech á drudzy záś w Polſzcze ſie ich náuczyli MycPrz II A4; Nie vmiał Páweł ś. tych práktyk Włoſkich mátki Rzymſkiey NiemObr 87. Cf »przez praktyki włoskie«.

»zdradne praktyki« (1): Dobrzeć ſie Hipoćriſis [!] w Polſzcze zámnożyłá/ Te to zdrádne práktyki ku ſobie przyięłá. MycPrz I B3.

Szeregi: »praktyki i anszlaki« (1): práktyk y áńſzlakow pánowie duchowni/ v tego ſwego práwá/ przećiwko nim vżywáli. NiemObr 172.

»fortel i praktyka« (1): wołáiąc Rzeczpoſpolita/ Rzeczpoſpolita/ pſuią Rzeczpoſpolitą: á ſwoię właſną ná nogi ſtáwią/ dźiwnym fortelem y práktyką. OrzQuin C4v.

Wyrażenia przyimkowe: »prze(z) praktyki« (11): Tak też náſzy wielebni Biſkupi/ gdyż przez ámbicyę/ y przez dźiwne práktyki/ ná Biſkupſtwá w chodzą/ widźiſz iákiego Duchá máią OrzRozm I2v, I2v; OrzQuin C3; Więtſzyć ieſt Tiran káżdy w zachodney kráinie/ Bo ich tam wielka wielkość przes práktiki ginie. WierKróc A3v; CzechEp 351; NiemObr 164; ActReg 31.

~ W połączeniu szeregowym (1): Naſeimie wletzici [lege: w Łęczycy] nieprzes zadne Praktiki/ nie zadna chitroſcia abo zdrada/ [...] proſil abi [...] PaprUp C2v.

Wyrażenia: »prze niecnotliwe praktyki« (1): czegoſmy doználi nátym przeſzłym Krolu iáko on wiele domow zacnych páńſkich/ prze niecnotliwe Práktiki zniſzczył MycPrz II B2v.

»przez praktyki włoskie« (2): Zá poduſzcżenim tedy ſzátáńſkim/ przez rozmáite práktyki Włoſkie/ przyſzło do tego/ iż Papieżowie Rzymſcy [...] groźni byli NiemObr 63, 59. ~

[»za praktyką«: To takie protestacyje enervant autoritatem Konstytucyjej sejmowych, a przeszłego sejmu żaden poseł nie uczynieł tego aż po sejmie na stronie, znać że za praktyką. AktaSejmikPozn 1540/113.]

2. Obyczaj, zwyczaj, sposób; [practica – sprawa, obieranie BartBydg] (9): RejWiz 93v; Y ſcrutinia ktore to [mężobójstwa] nápráwić miały/ iż ſą mimo opiſánie w práwie Bożym y poſpolitym krześćiáńſkim/ tedy też zá igrzyſko ſtoią/ y práktyki do więtſzey w tym śmiáłośći mnożą. PowodPr 68; CiekPotr 67.

praktyka czego (1): Práktyká nieſłuſzna záhámowánia Iuriſdiciey duchownej y compoſiciey/ iáko R.P. ſzkodliwa. PowodPr 24 marg.

praktyka czyja [zawsze: pron poss] (3): BibRadz Is 47/15; Y coż maſz lákomcże po tym/ Iże wſzytko myſliſz o tym Abyś dárł y z Dębu łyká/ To twoiá wſzytká práktyká. RejZwierc 231v; Bo też robotę pſzcżelą/ ſwą práktyką wieyſką/ Zowie [bartnik] świętym brzemieniem/ y roſą niebieſką. KlonWor 11.

Żart. (2): iedno iż ſye bárzo w to koło [Poselskie]/ niewiém iáko/ zákrádłá páni Práktyká/ która nam w Polſzce wſzyſtko pſuie OrzQuin Cv, D4.

3. Doświadczenie, biegłość w czym (5): Oczko A3; Rozum nie ták wiele należy w náuce/ iáko w experiencyey. Bo wiele vcżonych nie vmieią nic vcżynić álbo wykonáć. Rozum wynioſły z Práktyki/ rad vpada [tj. praktyka góruje nad wyniosłym rozumem] GostGosp 2; gdyż y látá/ y w obcych kráiach práktyká [...] ku náturze y dowćipowi iego/ ktory ma ná wſzytko vważny y iákoby doſkonáły/ máteryey mu śiłá dodáć mogą GostGospSieb +4v.

praktyka czyja (1): niektorzy wolą więc z Kándyey/ Abo do Cypru/ ábo do Syryey. Niektorzy wolą w práwo do Afryki/ Dla ſwey práktyki. KlonFlis D2v.

Zwrot: »praktykę [czego] mieć« (1): W.M. Senatorem ták zacnym á poważnym będąc/ y iuż długim rzeczy zwyczáiem/ praktykę ſpraw nieomylną máiąc/ w ſkrytſzych niż ia ſpráwách/ dobrześ tego doznał. Oczko A3.
Wyrażenie: »praktyka nieomylna« (1): Oczko A3 cf Zwrot.
4. Stosowanie prawa (14): Bo śiłá ich znamy co Státut vmieią, y piſáć pozwy, zapisy vmieią, á przedśię gdy do práktyki prziydźie, nieumieią ſobie przed ſądem począć SarnStat 5v; ná trzećim mieyſcu przychodźi mówić o ſáméy práktyce: to iest, o Proceśie práwnym SarnStat 716, 1301, 1305.

praktyka o czym (1): BielKron 109 cf Szereg.

W tytule rozdziału „Statutów” Sarnickiego (7): Rekuduiąc drugi raz, będźieli ſie zdáło, może té Tytuły Práktyki przydáć zaraz pod Tytułmi w Státućie, żeby záraz iedná rzecz drugą obiáſniáłá SarnStat 1278; DEkrét o Bábiznie w czym ma pręſcriptią, á w czym nie ma: wysſzéy ieſt nápiſány w pierwſzéy częśći Práktyki. SarnStat 1304, 803, 1262, 1277 żp, 1304 [2 r.].

Wyrażenia: »praktyka prawna« (2): Są ieſcze drudzy, co do piſánia ſą ſpoſobnieyſzy, á do odpráwowánia kauz [...] niećwiczeni. Otoż dla tych formy tu będą przydáné poſtępków práwnych: á dla tych wtórych, przykłády y práktykę práwną pokażemy. SarnStat 1242, 101.

[»praktyka sądu«: yſz krol [...] obv dwv ſthron wſzandzye ſzwem bicz przeſz ſthrony kladzyone nyewyedzyal any ych naturi any eſſenciei przeſz practicą ſządu krolia iego miloſzczy bycz zly dzyal albo dobri poznal. ZapWpolKośc 1549 9/172v]

Szereg: »sprawa a praktyka« (1): A gdy o tym ſpráwę á práktykę mieli przećiw Koryolanowi/ przewiedli to poſpolſtwo/ iż komuby ſie krzywdá zdáłá w práwie przed Pátrycyuſy/ mogł ápellowáć do poſpolſtwá. BielKron 109.
5. Wróżba, przepowiednia; fatum, praedictio Mącz, Cn; augurium Vulg; auspicium, divinatio, iudicium, oraculum, prognosticon Mącz (36): Dziń [!] godny ku wyſlaniu oratorow, legatow poſlow w rozmagithe ſtrony, liczbę, praktyke dobrze ſprawiac FalZioł V 53; Y rzekł práktykarzowi/ otosz twe práktyki/ Prze ty nędzne niewiáſty/ zmyliły mi ſzyki. RejZwierz 37v; Pánthus przyrodzony Priamuſow powiedał/ iż ſłychał od ſwego oyca/ ieſli kiedy Páris żonę poymie z Greciey/ będzye wſzytká Troia ſkáżoná. Ale tá ptáktiká od nich byłá w śmiech obroconá. BielKron 55v, 260v; Prognosticon, Práktyká rzeczy przeſzlich przeyźrzenie. Mącz 147b, 118c, 443c; LeovPrzep D2v, H2; Tákie dziſia práktyki dziwne powſtawáią/ Iż kto ſie im przyſłucha włoſy ná nim wſtáią. RejZwierc 252v; the loſy do tego by przyść mogły/ iáko niktorzy práktiki puśćili/ żeby do czterzech lat Interregnum ſtáć miáło MycPrz II C3v; GostGosp 68; GrochKal 17.

praktyka z czego (1): Mącz 21d; [Przyſtrzegał ſnow/ trzymał ſie práktyk z ptáſſego látu [!]/ zábáwiáł ſie około cżár Leop 2.Par 33/6 (Linde)].

praktyka o czym (3): Praedictio, Wieſzczbá/ práktiká o rzeczách prziſzłych. Mącz 87d, 271a; Práktyká o dźiśieyſzym Wieku. LeovPrzep b3v.

Ze zdaniem przydawkowym [w tym: z zapowiednikiem ta (2); iż, że] (4): kápłan Pogáńſki [...] miał przed tym práktykę/ iż wiele plag máią podiąć Egipciánie BielKron 28, 54; Turcy Bogá proſzą/ áby miedzy Krześcijány nigdy zgody nie było/ bo thę Práktykę máią/ iż máią być poráżeni cżáſu ſwego od Krześćijan BielSpr 60; PaprUp L4.

W połączeniach szeregowych (3): Mącz 267b; [człowiekowi rozważnemu] nie ſthráſzne żadne nowinki/ [...] żadne pogrożki niebieſkie/ żadne práktyki RejZwierc 88; Wylicżenie krotkie grzechow przećiwko Dźieśięćiorgu Przykázaniu Bożemu popełnionych. Przećiwko Pierwſzemu. WYrzecżenie wiáry [...] Práktyki/ cżáry/ wrożki/ y z cżártem porozumienie. LatHar 113.

Zwrot: »praktykę brać« (3): Haruspex, Wieſzczek álbo Práktikars ze wnętrznośćy zwierzęcich ná ofiárę dánych práktiką [!] ſwą bierząc. Mącz 153b, 271a, 234d.
Wyrażenia: »dawna, stara praktyka« (1:1): Mam dawną práktykę iednego człowieká/ ktora námienia tych czáſow oſtátecznych Lwá ryczącego wynidź z láſá LeovPrzep D2; Rozumiém temu żeś ſłychał o ſtáréy iákiéyśći praktyce/ która nie práwie dobrze téy korónié zá tych czáſow náſzych tuſzy KochWr 39.

»szczęśliwa praktyka« (1): Otoż w niwecż boleśći/ one troſki przeſzłe/ Gdyś [lege: gdyż] ſzcżęſliwą Práktyką/ zá wſzyſtkie zágáſłe. PaxLiz C3v.

»praktyka tajemna« (1): Monstrum ali dicimus proverbialiter, ubi quid occulti vitii latere significamus, Nieyáka práktiká táyemna. Mącz 231c.

Szeregi: [»gusła albo praktyki«: Zágubię y miáſthá źiemie twoiey [...]/ y odeymę zabobony z ręki twoiey/ y guſlá álbo práktyki [divinationes] nie będą więcey w tobie. Leop Mich 5/11 (Linde).]

»judycyje a praktyki« (1): Astrologus, Práktikars/ który Iudicie á Práktiki ná roki popiſuye. Mącz 18b.

»praktyki albo odpowiedzi« (1): Bo pátrz iż mądry á opátrzny goſpodarz gdy poſtrách iáki będzie ſłycháć o iákim ogniu/ álbo s práktik álbo też z odpowiedzi iákiey/ o wnet wodi ná dom nánośi. RejZwierc 134.

»praktyka, (a) wieszczba (a. wieszczbiarstwo)« [szyk 2:1] (3): Auspicium, Práktiká. Wieſzczbá z ptáſtwá/ Fortuna. Mącz 21d; oscines, Ptacy z których ziewania, pisku y wołánia wieſzczbiárze práktikę á wieſzczbiárſtwo o przyſzlych rzeczach bierzą. Mącz 271a, 66c.

Wyrażenie przyimkowe: »według praktyki« (2): Olech według Praktiki vmárł. StryjKron 121 marg; PaxLiz B.
Przen [o czym] (1): Wſſákes polak dzierż ſie ſwego Seropu przyrodzonego [...] A niechay tego kramnego Boć ſie ſkázi płeć od niego [...] Zać máła o tym práktyká Podágra/ Flux/ Sciatyká RejRozpr G4.
6. Wróżenie, umiejętność wróżenia; divinatio Vulg (7): RejZwierz 34; Piſzą Poetowie ſkąd iey [Kasandrze] tá práktiká przyſzłá. BielKron 55v. Necromantes, Praktikarz/ wieſżczy z poyźrzenia ná martwe ciáło. Necromantea, vel Necyomantea Tákowey práktiki nauká álbo wieſzczbá. Mącz 244a.
Wyrażenia: »praktyka cygańska« (1): Chiromantia, práktyká Cygáńſka/ Właśćiwa zaboboná zda mi ſię Pogáńſka. KlonWor 1.

»praktyka gwiazdarska« (1): Delius rzecżony od Delos wyſpy/ ten vmiał práktykę gwiazdárſką BielKron 23.

»w praktyce uczony« (1): A ieſt w Práktice cżłowiek iuż ná der vcżony PaxLiz B3.

Szereg: »nauka gwiazdeczna i praktyka« (1): A iże powiádáią o krolu ich iże był dobrze rozumieiący w náuce gwiazdecżney/ y w práktice ćwicżony HistAl A.

Synonimy: 1. hanszlak, fortel, hak, kluczka, kunszt, podstępek, przemysł, sztuka, wymysł, wywrot, zasadka; 2. obyczaj, sposob, zwyczaj; 3. biegłość, doświadczenie, eksperyjencyja, wyćwiczenie; 4. prawo, proces; 5. judycyjum, wieszczba, wieszczbiarstwo, wrożba, wrożenie; 6. wrożba, wrożka, wrożenie.

Cf PRANDYKA

DDJ