[zaloguj się]
[pdf]

PRZEBRAĆ (41) vb pf

e oraz a jasne; w tematach fut o oraz e jasne.

Fleksja
inf przebrać
praet
sg pl
1 m przebrałem m pers -(s)my przebrali
3 m przebråł m pers
f przebrała m an
n przebrało subst przebrały
plusq
sg pl
3 m był przebråł m pers byli przebrali
conditionalis
sg pl
3 m by przebråł m pers przebrali
n subst by przebrały
con praet
sg
2 m byś był przebråł
impersonalis
praet przebrało się, przebrano
fut przebierze się
imp niech się przebierze
participia
part praet act przebråwszy

inf przebrać (9). ◊ fut 1 sg przebiorę (2). ◊ 2 sg przebierzesz (4). ◊ 3 sg przebierze (3). ◊ 1 pl przebierzem (1). ◊ 3 pl przebiorą (1), [przebierzą]. ◊ praet 1 sg m przebrałem (1). ◊ 3 sg m przebråł (3). [f przebrała.] n przebrało (1). ◊ [1 pl m pers -(s)my przebrali.] ◊ 3 pl subst przebrały (2). ◊ plusq 3 sg m był przebråł (1). ◊ 3 pl m pers byli przebrali (1). ◊ con [3 sg m by przebråł.] ◊ 3 pl [m pers przebrali.] subst by przebrały (1). ◊ [con praet 2 sg m byś był przebråł.] ◊ [impers fut przebierze się cf przebrać się praes 3 sg.] ◊ [praet przebrało się, przebrano cf przebrać się praet 3 sg n.] ◊ [imp niech się przebierze cf przebrać się imp.] ◊ part praet act przebråwszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wybrać z jakiejś grupy, wydzielić, dokonać selekcji; eligere Vulg, PolAnt; habere delectum Modrz [w tym: kogo, co (17)] (21): [Skanderbeg] przebrawſzy lud co godnieyſzy ku podkániu ośḿ tyſiąc ieznych á ſiedḿ pieſzych/ położyli ſie nad Dybrą BielKron 244v, 112v, 250, 288v, 403v, 420; POtym rzekł Achitofel do AWſzálomá/ przebiorę teras dwánaśćie tyſięcy mężow/ á wſtánę y poydę w pogonią zá Dawidem nocą. BudBib 2.Reg 17/1; A przeto ná Hetmáná należy/ vmieć obieráć dobre mieyſcá do tocżenia obozu y okopánia/ [...] á niektore też cżelnieyſze przebráć/ áby ći wſzytcy około niego bywáli záwżdy ModrzBaz 115, 134v; StryjKron 255; zdáło ſię nam weſpołek zebránym/ przebráć męże y poſłáć do was z namileyſzymi náſzymi Bárnábaſzem y Páwłem WujNT Act 15/25.

przebrać komu [zawsze: sobie] (4): RejPs 90; Ale oto wnet ſłuchay tey roznośći/ ktorą Pan powiedać racży/ miedzy tymi co wedle ſwiátá chodzą/ á miedzy tymi ktore ſobie przebráć á odſwiátá zezwolić racżył RejPos Ooo3v; BudBib 1.Mach 12/45; Zmierzę krąg świátá/ lud przebiorę ſobie/ Cżyniąc wolą ſwą GrabowSet E4.

przebrać nad kogo (1): vybral yą [Maryję] bog y nad yne przebral yą PatKaz III 101v.

przebrać miedzy kim, miedzy czym (2): Diar 55; [złodziej] Wyrwał ſię w nocy z oney iaſkiniey vkradkiem/ Przebrał co tłuſtſze woły/ miedzy przednim ſtadkiem. KlonWor 23.

Zwrot: »przebrać z pośrzod siebie« (1): Tedy ſie podobáło Apoſtołom y ſtárſzym/ ze wſzytkim kośćiołem przebráć męże z pośrzod śiebie [eligere viros ex eis] y poſłáć do Antyochiey WujNT Act 15/22.
Szereg: »wybrać i przebrać« (1): PatKaz III 101v cf przebrać nad kogo.
Przen (3): podiąłem ſye téy prácéy/ ábym tho co iny záśiał/ ná kwápliwośći poſpołu zmiéſzawſzy/ przebrałem ſłuſznie/ kożdé zbożé weſpół: áby kożdy ſwą potrzéb⟨ę⟩/ tym łátwiéy nálaſł. SienLek a4.
a) Oddzielić to, co dobre, od złego (o dniu Sądu Ostatecznego) (2): W śyeći też dobre y złe ryby/ aż do wywleczenya ná brzeg/ to yeſt do ſkończenya ſwyáthá/ yáko pan ſąm wykłáda: Tám ye dopiro Anyeli przebyorą KromRozm III C7v; RejPos 54v.
2. Przewyższyć [kogo, co] (5): [ksiądz kanonik] niechby też to ſłowem Bożym pokazał/ iż ſię mu to godźi/ onych ſtárych błędy/ ieſli ktore prawdźiwie były ([...] álem tego pewien/ iż przed śię Papieſkie ſámy wſzytkie ony przebráły) ná nas wkłádáć CzechEp 97; SkarKazSej 663b.

przebrać czym (1): WerGośc 265; [Rzymiánie też/ ktorzy porządkiem y doſtátkiem Greki dáleko byli przebráli/ to też záchowywáli. WerReguła 76 (Linde); Lecz ks. Konstanty pocztem przebrał, bo tam i naszy służebny beli, plac otrzymał. ListyZygmAug 1553/283].

przebrać w czym (2): Acżći iuż Papiestwo y one stare pogany w tym [używaniu imienia bożego nadaremno] przebráło wſpomináiąc wſzytkie święte y Máryą przy Bogu gdy przyśięgę cżynią CzechEp 87, 160; [Sławny tym był Likurgus, że oka jednego nie litował dla syna jeszcze wszetecznego, lecz go ta cna dziewica znacznie w tym przebrała, gdy raczej obie stracić niż sławę wolała. OtwinPis 68].

[Zwrot: »[czym] daleko przebrać«: zwłaszcza gdy nas [księża] i wsiami daleko przebrali OtwinPis 149.]
3. Przesadzić, przekroczyć [w tym: co (2)] (5): kiedy ſobie pan Mikołay podpił/ á kthoś do niego niemáłą pełną wypić chciał/ rzekł onemu/ záprawdę moy panie niemogę więczey pić/ bo iuż niemam hłáwy/ iáko on ták zwykł máwiáć/ gdy throſzkę przebierze GórnDworz Q4v.

[przebrać czym: kiedy [niewiasta] więcéy iedzeniem álbo pićiem niż náturá potrzebowáłá/ przebráłá OczkoPrzymiot 283.]

przebrać w czym (1): Zbroyny y iezdny páchołek zginął/ y śiłá męzka roſkoſzámi ſtruchláłá. Białegłowy ták w vbiorách y ſtroiách ſwoich przebráły/ iż końcá vtrátom nie máſz SkarKazSej 704b.

Zwrot: »miarę przebrać« (2): ieſliż też ty możeſz miárę przebráć/ w miłośći tey/ ktorąś cálo ze wſzyſtkiego ſercá BOgu winien oddáwáć: cżyli nie możeſz? CzechRozm 209v, 209v.
Przen (1):
Zwrot: »z brzegow przebrać« (1): w R.P. Krześćiáńſkiey/ [...] ſekty [...] ćiáłó R.P. ták obśiádły/ żeby ich bez obrázy ſámego ćiáłá/ zrázu zbydź trudno/ [...] ([...] á pokiby z brzegow bárzo nie przebráły) do czáſu per conniuentiam mogą ſię tolerowáć. PowodPr 38.
4. Wybrać do ostatka, wyczerpać [w tym: czego po przeczeniu (9), [co]] (9): BielKron 84; Przyſzłá potym do domu áno pełen przykádek mąki/ y pełná oná bániá oleiu/ w ktorey go pirwey złyſzkę nie było/ á nigdy tego przebráć nie mogłá. RejPos 81v, 176; RejZwierc 125; Tedy z Stáwu wielkié Szczuki wybiéray/ á młode w Stáwie zoſtáwuy/ co by były ná Piądź/ miedzy Głową/ á miedzy Ogónem. Tedy ich iuż nigdy nie przebierzeſz. Strum Q, Qv; Pietrze y Pawle [...] zpełnićie to cośćie nam obiecáli: bo ieden z was ták obiecał: Podzćie zemną/ á dobrego nieprzebierzem. SkarŻyw 595; [Andolon [...] powiedźiał/ iże mu iego oćieć iego máiętność wielką w ſkárbie zoſtáwił [...]. A wſzákże ná tym Grábiá [...] przeſtáć niechćiał/ mowiąc: By dom wſzyſtek oycá twego pełen złotá był/ iużbyś ie ty ſam był przebrał. HistFort O8v; LustrPom 206].
Fraza: »[u kogo] nigdy [czego] nie przebierzesz« = ktoś ma czegoś w obfitości (1): [mówił Arcybiskup do Skanderbega:] obiecuią tobie Weneći kthey potrzebie dać wſzytek doſtátek/ ſrebrá/ złothá/ zbroie/ vnich nigdy nieprzebierzeſz BielKron 254.
Przen (1): Chwálćie páná/ [...] Który ſam cudá czyni przećiw ludzkiéy wierze/ Bo żaden wiek litośći iego nie przebierze. KochPs 199.
5. [O wodzie: przewyższyć poziomem, zalać [co]: [Nemroth] kazał wieżę ták wyſſoką w Bábilonie murowáć czoby iey wodá nigdy przebráć nie mogłá BielKron 1551 3v.]
6. [Wydać więcej: [ListyZygmAug 1562/415.]

przebrać co: i na sejmie przyszłym Koronnym piotrkowskim okazać to mamy, żeśmy sumy piącikroć sto tysięcy złotych nie przebrali, oboję sumę, pobór i nabyte pieniądze, w te pięćkroć sta tysięcy złotych kładąc. Diar 1566 71.

przebrać nad co: już teraz jedno o sumy traktat i egzamen zostali, która suma ma za słuszną być policzona ⟨która nie⟩, która wydzierżana abo niedodzierżana, gdzie się też przebrało nad danie sumy, aby to co na zwyż przebrano wedla taksy prowentow do skarbu naszego wrócono. ListyZygmAug 1562/415.]

7. Usunąć kawałek czegoś w celu zrobienia otworu [co] (1): Y przyſzli k niemu nioſąc powietrzem ruſzonego [...]. A nie mogąc go przedeń przynieść dla rzeſze/ odárli dách tám gdźie był Pan: á przebrawſzy połáp [patefacientes], ſpuśćili łożko/ ná ktorym powietrzem ruſzony leżał. WujNT Mar 2/4.
8. [Prawdopodobnie: Zanadto rozcieńczyć: Prziſziągąm yſz doyzrzę pylnye y wyernye vſtawy oth pana Bormiſtrza y Rady vſtanowyony. Aby nygd nye przebieral pywa nad vſtawę panſka. A iezlizebich kogo wyedzial. ktoby przebral thedy go wydąm ZapWpolActCon 1543 12/129.]

Synonimy: 1. przebrakować; 2. przewyszszyć; 3. przesadzić; 4. wyczerpać, wyczerpnąć; 8. rozrzedzić.

Formacje współrdzenne cf BRAĆ.

Cf 1. PRZEBRANIE, PRZEBRANY

JR