[zaloguj się]
[pdf]

PRZECHOWAĆ (43) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf przechować
praet
sg pl
1 m -m przechowåł m pers
3 m przechowåł m pers przechowali
f przechowała m an
n przechowało subst przechowały
imperativus
sg
2 przechowåj
conditionalis
sg pl
2 m byś przechowåł, bodåj przechowåł m pers
3 m by przechowåł, bodåj przechowåł m pers by przechowali
f by przechowała m an

inf przechować (14). ◊ fut 1 sg przechowåm (1). ◊ 2 sg przechowåsz (2). ◊ 3 sg przechowå (5). ◊ 3 pl przechowają (1). ◊ praet 1 sg m -m przechowåł (2). ◊ 3 sg m przechowåł (4). f przechowała (2). n przechowało (1). ◊ 3 pl m pers przechowali (1). [subst przechowały.] ◊ imp 2 sg przechowåj (1). ◊ con 2 sg m byś przechowåł (1) RejWiz, bodåj przechowåł (1) RejKup. ◊ 3 sg m by przechowåł (4), bodåj przechowåł (1) KochPieś. f by przechowała (1). ◊ 3 pl m pers by przechowali (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII i XIX w.

1. Strawić, przetrawić; concoquere, devorare Mącz [w tym: co (16)] (23): RejWiz 15, 54v; (marg) Co ſmiotankę s chuſtą zyadł. (–) MIedzy ſery ſmiotankę ná ſtoł poſtáwiono/ W cienką chuſtkę że nieznáć z wirzchu vwiniono. A Litwin wziąwſzy kozik/ pocżnie ią cżwiertowáć/ Ták y s chuſtką/ lecż wierz mi/ trudno ią przechowáć. RejFig Cc7v, Bb7; Redundare hesterna coena, Pełnym być/ nie przechowáć wczoráſzey [!] wieczerzy. Mącz 502d, 152d; Ale ſye przygadza/ iż y żądza iedzenia niegdy nas omyla/ Iáko z długiego nieiedzenia/ álbo z troſki/ z boiáźni/ álbo z niektorey przygody iney: áczkolwiek żołądek przechowa/ ále niewczás záſye pokármu weźmie SienLek 3v, 16v; trawki náſiekáć/ vkropkiem gorącym ią odmiękcżyć/ otrąbkámi poſypáć/ to ſie ták thym dobrze [...] gęś vchowa iáko owſem/ bo mu tho ſnádniey y połknąć y przechowáć. RejZwierc 109, 96, 243, 246v; Ták y káżdy cżłowiek opiły/ gdy ſię zbytnim pićim obciąży y záleie/ ktorego przyrodzenie przechowáć nie może/ iuż ten pewnie w piwie/ [...] rozum ſwoy wſzytek vtopić [...] muśi WerGośc 228; Niewiém co zá zły człowiek oberwał iágody. Y vżywa z roſkoſzą czego doſtał ſnádnie/ A mnie pátrząc ieno ſye ſerce nie rozpádnie. Bodayże nie przechował/ á boday poleżał: Niewiém iáko mię do grón ták pięknych vbieżał. KochPieś 14.
W przen (1): Wloką go záłeb do chroſtu Niemogł przechowáć odpuſtu RejRozpr Bv.
Przen (10): Co z rozumu á z miáry potráwy dzyáłáią/ S cnoty á z Boſkiey woley wnet to przechowáią. A cokolwiek ſwąwolą á złą myſlą cuchnie/ Wnet ocży podśinieią/ wnet s tego brzuch puchnie. RejWiz 48v; Co więc tákież o inſzych pierwey przepyerował [tj. radośnie śpiewał]/ Terazby ſie iuż wabił [tj. prosił]/ bo dawno przechował. [...] Kiedy mu iuż ná grzanki nie doſtánie chlebá. RejWiz 92; Tákżeć y dziś ty ſlepe/ przedſię ſtrzela [Wenus] Sárny/ A pod pięknym obłowem/ dodawa im ſkwárny. Ze ſie drugi vdawi/ ni żli ią przechowa/ Ták tá páni myſliſtwo/ ſwoie rządnie chowa. RejZwierz 114v; PAſterz [...] kupił Fig niemáło. Y chciał płynąć ná morze/ áby ná nich wygrał/ A morze ſie wzburzyło/ Márinarz roſkazał/ Bo wſzytko wymiotáli/ do brzegu ſie wrocił/ A potym iákoś rychło/ morze wiátr vkroćił. Páſterz rzecże do drugich/ wey iákoć vſiádło/ Podobno przechowáło/ iużby Figi iádło. RejZwierz 121v, 105v; Mącz 65a, 507d; Kto pieniądze we łbie chowa/ ten fráſunku nie przechowa/ Nalepiey ie chowáć w ſkrzyni/ Nie báwić ſie názbyt imi. RejZwierc 233v; Co ſłábe dożywocia máią y árendy/ Iáko táko muſzą ſwe przedſię łatáć błędy. Muſzą łupić nędzniki/ á drugim dutkowáć/ ieſliże chcą tę ſkwárnę wiecżorną przechowáć. RejZwierc 245v; CO bez prziiaćiół zá żywot? więźienié/ W którym nieſmáczné żadné dobre mienié. Bo ieſlić ſię co przećiw myśli ſtánie/ Iuż iáko możeſz ſam przechoway/ pánie. Nikt nie poradźi/ nikt nie pożáłuie. KochFr 61.
2. Zachować, utrzymać w nienaruszonym stanie [w tym: kogo, co (6)] (7): Doſycz będzieś wſſytkiego miał Boday wiecz jedno przechował RejKup cc7v; Bo com miał wſzytkom przegrał/ o tym we łbie kriſlę Bo gdybych ieſzcże miał co/ mnieybych ſie fráſował/ Lecżbych ſie teraz wabił/ bom práwie przechował. RejFig Bb2v; Nie mogł przechować ſzcżęśćia ſwego y on/ Co w niebo był wźięt od bogow Ixion KlonFlis C2.
W przen (2): Bo co iedno kto komu ábo mówić dobrze/ Abo y czynić może/ oboieś to ſczodrze Wypełnił/ czego ſerce niewdźięczne przechowáć Niemogło: á ták przécz ſię dáléy maſz fráſowáć? KochFr 108; Piękna pánno [...] Ześ ſwą piękną vrodą wſzytki célowáłá/ Co ich iedno tá ziemiá kiedy przechowáłá. PudłFr 73.
3. Przetrzymać w ukryciu, dać schronienie (często o ludziach wyjętych spod prawa) [kogo, co] (7): do tego miáſtá y do inych w tym tám kráiu Krześćijánom á Zydom nie wolno chodźić/ y tym coby ie przechowáli gárdło płáći. BielKron 457, 121v; [takoż ten nasz list do p. wojewody piszemy, żeby tę babę do Dubinek przyjął, i aby ję tylko do naszego do Wilna przyjachania przechował. ListyZygmAug 1551 211].

przechować gdzie (1): O lyvdzye zbyegle wprzimyerzv yeſth opyſano yſch ych wpaniſthwach naſchich przechowacz nyemami LibLeg 11/158v.

Zwrot: »u siebie przechować« (1): Stawsky Sxſziedzem yendrzeyem [...] yemu roſkazali spanſkiego ramyenya abi Zeliſlawſkiego v ſziebye przechowal LibMal 1544/80.
Szereg: »przyjąć i przechować« (2): Potępi go Ráháb wſzetecżnicá Ierichońſka/ co nieprzyiaćioł ſwych ſzpiegi przyięłá y przechowáłá. CzechEp 60; Przetóż ktoby ie [Cygany] przyiąć y przechować śmiał/ áby był pozwan SarnStat 523.
Przen [kogo] (1): [Wtem się mu z oczu w ciemną noc odsadził. Nie pomogły nic i jasne zybury: Przechowały go one nocne chmury. Otwin(?)Erot 89.]
a) W nawiązaniu do znacz. 1. [gdzie] (1): Teresus krolewic Thrácki ſynacżká żáłował/ Ktorego ſzuka choć go w żołądku przechował [tj. zjadł, nie wiedząc, że to jego syn]. KlonŻal B2.
4. Dać utrzymanie, przeżywić przez jakiś czas [w tym: kogo, co (żywotne)] (6): RejWiz 103v; Y rzekłá [pchła] ſtárſzey Pcżele/ by ią przechowáłá/ A będę twoie dzyeći ſkakáć náucżáłá. RejZwierz 121; iedźcie co rychley do domu á oycá przynieſcie ze wſzytkim domoſtwem wáſzym tu do mnie/ iż go przechowam y zwámi y ze wſzythkim dobytkiem BielKron 17v; Oblicżże ſobie coć wełná z nábiáłem vcżyni ieſli ie [owieczki] przes rok przechowaſz. RejZwierc 108v; Kiedy iuż przechowaſz thy Kárpiętá/ iákóm iuż o thym piſał: ná Wioſnę ſpuść á rozſadzay ié w więtſzé Stawki Strum Pv; [ja przysięgąm Panu Bogu, że jego m⟨iłość⟩ przechowąm, by też i sto koni jego m⟨iłość⟩ miał ze sobą. ListyPol II 1549/370].
Przen (1):
Zwrot: »żywnością przechować« (1): iako piſzą/ iz gdy głody bywáły zá Senatu y Ceſárzow we Włoſkich źiemiách/ Egipth wſzytki żywnośćią przechował BielKron 270.

Synonimy: 1. potrawić, przetrawić, strawić; 3. schronić, skryć, ukryć, utaić; 4. przeżywić, wyżywić.

Formacje współrdzenne cf CHOWAĆ.

Cf PRZECHOWANIE, PRZECHOWANY

DDJ