[zaloguj się]
[pdf]

PRZELANY (26) part praet pass pf

przelany (18), przelan (8).

e jasne; w formach złożonych -ån- (12), -an- (4); -an- CzechRozm; -ån- : -an- ModrzBaz (1:3); w formach niezłożonych -åna (7), -ana (1) RejPs.

Fleksja
sg
mNprzelåny fNprzelånå, przelåna
G Gprzelån(e)j, przelåné
A Aprzelåną
Vprzelåny V
pl
N subst przelåné

sg m N przelåny (4). ◊ V przelåny (1). ◊ f N przelånå (8), przelåna (8); ~ (attrib) -å (3); ~ (praed) -å (5), -a (8); -å LatHar, PowodPr; -a OpecŻyw (2), RejPos, BiałKat, WujJud, też RejPs; -å : -a ModrzBaz (3:2). ◊ G przelån(e)j (2) RejPs, BielRozm, przelåné (1) OpecŻyw. ◊ A przelåną (1). ◊ pl N subst przelåné (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: przelany od kogo (1).

Sł stp s.v. przelać, Cn brak, Linde XVI w.

1. [Wypełniony nadmiernie, tak że płyn wylewa się przez brzegi naczynia: Trzebá też [moszcz] wſzędy [lege: w sędy, tj. naczynia] pod miárą lać áby nie były przelane/ áni też nie dolane/ ále trzebá obaczać iákoby wyſoko miał się moſzcż podnośić áby nie wykipiał kiſáiąc. Cresc 1571 341 (Linde).]
2. Wlany do innego naczynia; przen: przekazany [do czego z czego] (1): Bo ſam niewiem co zá moc á ſkuteczność iákąż táiemną ma/ żywy głos/ ták że do vſſu tego co ſie vcży z vſt onego co vcży przelany/ mocniey brzmi. Leop *B2v.
3. Który wypłynął wskutek przepełnienia; interfusus Mącz; profusus, refusus Calep (3): Interfusus, W pośrod wlany/ álbo przelany. Mącz 140b; Refusus – Prżeliani, wyliani. Calep 905a, 856a.
4. Oblany (1):
Wyrażenie: »krwią przelany« (1): Pozdrowion bądz krzyżu/ krwią ſyna mégo/ iako zlotem/ drogim kamienijm ij perlami ieſtes okráſſony: [...] tys ſám byl tego doſtoyny noſitz odkupieniá ſkarbu/ náſwiętſſą krwią przelány. OpecŻyw 158.
a. [Zmieszany z wodą [czym]: Tulit populus conspersam farinam nabral lud ſſobv mąvky wodv przelaneÿ [Vulg: farinam antequam fermentaretur; Leop : ćiáſto pierwey niſzli było zácżynione] TomZbrudzBrul Ex 12/34.]
5. W frazach i wyrażeniach peryfr. (21):
»krew (jest a. ma być) przelana« [w tym: za kogo (3), dla kogo (1), na co (1)] [przez Chrystusa dla odkupienia człowieka] (7): Picie s tego wſſytcy/ botz to ieſt krew moia/ ktorá za wás ij za mnogié będzie przelána/ na odpuſſcżenié grzéchow. OpecŻyw 93, 118v; RejPs 53; RejPos 30v; Przypátrzże ſye ſłowóm Páńſkim/ iż to ćiáło dawał: któré zá nie miáło być wydáné: dawał y tę kreẃ Apoſtołóm/ kthóra zá nié miáłá być przelaná BiałKat 269; Poniewaſz ná Mſzey toż ćiáło/ ktore ná krzyżu wiśiáło/ y táż kreẃ/ ktora ná krzyżu ieſt przelaná/ bywa ofiárowaná tylko że tu iuż nie onym widomym y krwáwem obycżáiem/ ále niewidomym y Sákrámentálnym WujJud 231v; LatHar 691.

»krew (jest a. może (a. musi) być) przelana« [w tym: czyja (9)] [o zabójstwie, morderstwie] = sanguis efusus Modrz [szyk 12:1] (13): OpecŻyw 77; RejPs 105v; Aby przyſzłá ná was wſzelka krew ſpráwiedliwa/ przelana ná ziemi [sanguis iustus, qui est super terram]/ ode krwie Abelá ſpráwiedliwego/ aż do krwie Zácháryaſzá ſyná Báráchiowego BudNT Matth 23/35; CzechRozm 183v; Ktoby krew ludzką przelał/ y iego też krew niech będźie przelána [sanguis funditor]. ModrzBaz 78v, 80, 106, 143v, 144 [2 r.]; BielRozm 7; [do Heleny trojańskiej:] Mężnych ludźi kreẃ/ co ſie w tych źiemiach rodźili/ Przelana kwóli tobie GórnTroas 59; Kto roźleie kreẃ ludzką/ będźie przelana kreẃ iego. PowodPr 67.

»slzy przelane [nad czym]« = płacz (1): Y gdzie ieſt ona przeſmierná pokora ſyna bożégo/ [...] gdzie ony miloſciwé ſlzy przeláné nad Ieruzalem/ ij przy ſmierci Lazarzowé. OpecŻyw 84.

Synonimy: 2. wlany; 4. oblany, pokropiony, polany, pomokrzony, skropiony, zmoczony; a. zaczyniony, zmieszany.

Cf PRZELAĆ

SBu