Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [RYCHTIG]

Następne hasło: [RYCHTOWANIE] »

RYCHTOWAĆ (1) vb impf i pf

impf [inf, praes, imp], [pf [impers praet]].

o prawdopodobnie jasne (tak w -ować); a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	rychtować
praes
	sg	pl
3	rychtuje	rychtują

imperativus
	sg
2	rychtuj

impersonalis
praet		rychtow(a)no

[inf rychtować. ◊ praes 3 sg rychtuje. ◊ 3 pl rychtują.] ◊ imp 2 sg rychtuj. ◊ [impers praet rychtow(a)no.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

Z niem. richten

Z niem. richten:

1. Nadawać odpowiedni kierunek; collimare, collineare, dirigere, intendere Cn:

Przen: Odpowiednio kierować czyimś działaniem [co ku czemu]: Ty ſam o Pánie rácż ſtrzedz ſercá Krolewſkiego/ Rychtuy go ku pocieſze páńſtwá Sármáckiego. StryjWjaz C4; [Ku tym [cnotom] potrzebá Náturę richtowáć StryjGoniec C4v, F].

a. [Nawigować, wyznaczać odpowiedni kurs:

Zwroty: »[czym] okrętow rychtować«: Na wielkie morze zaszli, już brzegów nie baczą, Latające okręty z wału na wał skaczą. Astronom ich kompasem porządnie rychtuje, Sternik też pod duński port żaglami kieruje. StryjPocząt 61.

»porządnie rychtować«: StryjPocząt 61 cf »okrętow rychtować«.]

b. [Odpowiednio nastawiać na cel, celować:

Zwrot: »działa [do czego] rychtować« = intendere machinam Cn: W polskich 8 dział, które do wieże u bramy rychtują, [...] a węgierskich też drugie 8, które ku wieży narożnej od rzeki Wielikiej mierzą, [...] z trzecich też Węgrzy strzelają ze trzech dział z onej strony rzeki Wielikiej do tejże narożnej wieże z drugiej strony. PiotrDzien 305.]

2. [Ustawiać w pewnym określonym porządku (o wojsku):

Zwrot: »ufy rychtować«: Agámemnon [...] woyſko iął ſzykowáć/ vfy rychtowáć á rządzić HistTroj G6.

Szereg: »rychtować a rządzić«: HistTroj G6 cf »ufy rychtować«.]

3. [Przygoto(wy)wać do wykonania czynności: [Cech czapników. – Zmiany i uzupełnienia statutu cechowego dotyczące czeladników:] Item socius magistrum suum tempore necessitatis iuvare debet mitrarum adaptionem faciendo alias rychtować, et postquam mitrae praeparare debeant WilkPozn III 1520 nr 16.]

4. [Przysposobić, uzdatnić, naprawić: że za dzisiejszego p. starosty wyrobiono latrów 6 [na głębokość studni], a k temu rychtowano starych latrów 2 1/2, per fl. 10, które było zwążono. LustrSand 287.]

Synonimy: gotować, nagotować, przygotować, przygotowywać; 1. nakierować; 4. naprawić.

Formacje współrdzenne: narychtować, wyrychtować.

Cf [RYCHTOWANIE], [RYCHTOWANY]