« Poprzednie hasło: GOTOW | Następne hasło: GOTOWAĆ SIĘ » |
GOTOWAĆ (353) vb impf
Oba o oraz a jasne.
inf | gotować | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | gotuję | gotuj(e)my | |||||
2 | gotujesz | gotujecie | |||||
3 | gotuje | gotują |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -m gotowåł | m pers | |
f | -m gotowała | m an | ||
3 | m | gotowåł | m pers | gotowali |
f | gotowała | m an | ||
n | subst | gotowały |
fut | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | gotować będę | m pers | |
2 | m | m pers | będziecie gotować | |
3 | m | m pers | gotować będą |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | gotujmy | |||
2 | gotuj | gotujcie | ||
3 | niechaj gotują |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych gotowåł | m pers | bychmy gotowali, bysmy gotowali |
2 | m | byś gotowåł | m pers | byście gotowali |
3 | m | by gotowåł | m pers | by gotowali |
n | by gotowało | subst | by gotowały |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | gotowåno | |||||
con | by gotowåno, bodaj gotowåno | |||||
participia | ||||||
part praes act | gotując, gotująć |
inf gotować (63). ◊ praes 1 sg gotuję (27). ◊ 2 sg gotujesz (12). ◊ 3 sg gotuje (82). ◊ 1 pl gotuj(e)my (2). ◊ 2 pl gotujecie (1). ◊ 3 pl gotują (28). ◊ praet 1 sg m -m gotowåł (3). f -m gotowała (1). ◊ 3 sg m gotowåł (22). f gotowała (1). ◊ 3 pl m pers gotowali (18). subst gotowały (1). ◊ fut 1 sg m gotować będę (1). ◊ 2 pl m pers będziecie gotować (1). ◊ 3 pl m pers gotować będą (1). ◊ imp 2 sg gotuj (13). ◊ 1 pl gotujmy (4). ◊ 2 pl gotujcie (20). ◊ 3 pl niechaj gotują (1). ◊ con 1 sg m bych gotowåł (1). ◊ 2 sg m byś gotowåł (3). ◊ 3 sg m by gotowåł (7). n by gotowało (2). ◊ 1 pl m pers bychmy gotowali (2) ModrzBaz, WysKaz, bysmy gotowali (1) SkarKaz. ◊ 2 pl m pers byście gotowali (1). ◊ 3 pl m pers by gotowali (7). subst by gotowały (1). ◊ impers praet gotowåno (4). ◊ con by gotowåno (2), bodaj gotowåno (1). ◊ part praes act gotując (18), gotująć (1) RybGęśli.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.
- 1. Działać celowo w ten sposób, aby w razie potrzeby można było się czymś posłużyć: czynić zdatnym do użytku, łatwo osiągalnym, sporządzać w jakimś celu, czynić coś z myślą o czymś, gromadzić, starać się, umieszczać w dogodnym miejscu; (233)
- 2. Zamierzać, planować, przewidywać, przeznaczać (70)
- 3. Czynić coś, co wyda skutki inne niż zamierzone (11)
- 4. Powodować, być przyczyną
(11)
- a. Wróżyć, zapowiadać (1)
- 5. Sposobić kogoś do spełnienia określonej funkcji lub sprostania określonej sytuacji: wszczepiać mu potrzebne do tego cechy i umiejętności, zaprawiać, kształcić (21)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (7)
gotować kogo (8), co (149): iakotz z dobrą wolą na przykázanijé miſternégo kata/ gotuie a wyciągá ſſyię ſwą OpecŻyw 48v, 65v, 95v, 125v; HistJóz D; FalZioł IV 32a; RejPs 17, 27v; RejRozpr F2v; RejJóz P6v; Kryſtus Michałowi każe Wage gotować RejKup aa7, c4, e3v, n3, y4v, cc5; HistAl A; KromRozm II r4; GliczKsiąż G6v, H4; KrowObr 121v, 122, 122v; RejWiz 57, 84v, 114; Leop Iob 29/7, Prov 6/8; BibRadz Ex 14/6; Potym Priamus kazał gotowáć do okręthow żywnośći wſzelkie BielKron 55v, 225v, 226 [3 r.], 449; Aedificare et ornare classes, Budowáć y Gotowáć okręty. Mącz 269b, 212d; Prot C4v, D4v; RejPos 341; BiałKat 98v, 161; RejZwierc 118, 136, 171 [2 r.], 182v; BudBib Ier 46/3, Sap 14/1; CzechRozm 32v; Ták wnet wſzyſcy zrzućiwſzy káptury żáłobne/ Przeważnie gotowali vbiory ozdobne. StryjWjaz Bv; CzechRozm 235v; Przeto Krol ma śię ſtáráć o wſzytko cżego do woyny trzebá/ broń wſzeláką gotowáć [arma paranda] ModrzBaz 22, 11v, 13, 35v, 127; pan łuk náłożony Ná ręku trzyma/ y ſtrzały gotuie Smiertelné KochPs 10; SkarŻyw 497; CzechEp 357; drudzy drógi ſłáli/ A w mieyſcach nieprzebytych przeſzćia gotowáli KochJez B; KochFr 53; KlonŻal C4v, D3v; KochPam 87; Każ ſtoł gotowáć w iáworowym ćieniu KochPieś 43, 38; KochSob 60; PudłFr 52; ArtKanc L2v; PaprUp Hv; ZawJeft 27; Libitinarius ‒ Ten ktori dlia pogrzebu potrzebi gotuie ij przedaie Calep 600b, [643]a; GostGosp 66, 98, 164; GrochKal 12; Phil H2; WujNT Luc 23 arg, Ioann 14/2; SarnStat 64, 885, 966; SiebRozmyśl H4; Skilkądźieſiąt tyśięcy/ woyſko ſwe gotował. KmitaSpit B2v, C6; SkarKaz 243a, 245a, 551b [2 r.]. Cf gotować co dla czego; co do czego; co ku czemu; co na co; co kogo; co prze kogo; Zwroty.
gotować co dla czego (1): ktorzy drzewo y kámienie gotowáli dla zápráwienia roſpádlin domu Iechowinego BudBib 4.Reg 12/12.
gotować co do czego [= w celu wykonania czynności] (3): zákryſtyan ogień krzeſze/ gotuie ołtarz y inne rzecży do iutrzniey SkarŻyw 332, 507; LatHar +4.
gotować co ku czemu (5): KrowObr 122 [2 r.]; á on ſobie iuż ſzpiżę gotował ku vciekaniu BielKron 49v; BudBib 3.Reg 5/18; PaprUp A4v.
gotować co na co (10): RejKup M; MurzNT 121 marg; KromRozm III B3v; KrowObr 122 [2 r.]; Bo ieſli bogoáctwo maſz/ á nie vżywaſz go wedle woley Páná twego/ [...] gotuieſz ie ſobie ná pogrzeb do piekłá RejPos 201; SkarJedn 258; Z tey ſię prawdy pokazáło/ iſz pieniądze ony/ Kápłan ná doſtąpienie Biſkupſtwá gotował. SkarŻyw 498, 528; SkarKaz 5b.
gotować kogo, co na kogo (6): wſzákże lud gotował táiemnie ná Luteryany BielKron 223v; PaprPan B; Okowy/ pętá/ co ná nas gotowåł/ O ſzyię ſwoię z háńbą ſwą popſował. ZawJeft 19; GórnTroas 26; RybGęśli B4; KlonFlis H.
gotować co na co [= na kiedy] (2): Gotuią Więc koniá ná ten dźień gdy ma być bitwá Leop Prov 21/31, Gen 41/36.
gotować co prze(z) kogo (2): Thu rozumiey iżći tám żadnych wołow áni żadnych ptakow przez cię być áni gotowáć nie będą RejPos 240v, 148.
gotować komu (82), czemu (2) [w tym: co komu, czemu (69); sobie (26)] (84): OpecŻyw 95v; SLimacżki ziemſkie, [...] roſzki miewaią: aby ſobie gothowali drogę tymi roſzkami. FalZioł IV 32a; RejPs 17, 27v; KromRozm II r4; gdy go pytano coby zá máyętnosć oycowyeſynom ſwym myeli gotowáć á nábywáć/ odpowyedzyał GliczKsiąż H4; GroicPorz o3v; Więc ſie Iáſiek vrodzi gotuyże mu mámkę RejWiz 57, 114; Leop Iob 29/7, Prov 6/8; BielKron 49v, 137; Wy ktorym złoty wieniec Apollo gotuie Prot D4v; SarnUzn D2; RejPos 9, 11v [2 r.], 12, 201, 277v (10); BiałKat 98v, 161; KuczbKat 160; Bo mądry goſpodarz gdy widzi gorące Láto zá cżáſu ſobie wodę gothuie pod dáchem ſwoim RejZwierc 182v, 136, 171 [2 r.]; RejPosRozpr b4; BudBib Sap 14/1; CzechRozm 32v, 235v; ModrzBaz 11v, 13, 116v; SkarJedn 384; Zbiéra/ gromádźi/ ſkupuie/ A niewié/ komu gotuie. KochPs 57; SkarŻyw 306; Lecż iż ſzátan nie przeſtał od Chriſtuſá ſwych odwodźić/ á ſynowi ſwemu Antychriſtowi ſtolicę gotowáć CzechEp 357, 135, 303, 304; KochFr 53; KlonŻal C4v; KochPam 87; KochPieś 38; KochSob 60; PudłFr 52; PaprUp Hv; Są też niektore zbożá [...] ktorym potrzebá w Ieśieni źiemię gotowáć GostGosp 66, 98; GórnTroas 26; LatHar +4; Abowiem idę gotowáć wam mieyſce. WujNT Ioann 14/2 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 95v, BiałKat 98v, 161, SkarKaz 243a, 245a, 551b; gotowáć czego RejPos 110, 128v; gotowáć co a. czego RejPos 137, 294, 341], s. 202 marg; SarnStat 64, 885, 966; SiebRozmyśl H4; KmitaSpit C6; Tu ná źiemi nie gotuią nam iedno ná ieden dźień SkarKaz 551b, 5b, 243a, 245a, 551b [3 r.], 581b. Cf gotowáć komu czego; komu co a. czego; »kazać sobie trunę gotować«.
gotować komu czego (8): GliczKsiąż N5; iż mu iuż idzye gotowáć páłacow á pokoiow do domu Oyczá ſwego niebieſkiego. RejPos 293v, 110, 112, 128v, 222, 292, 292v.
gotować komu co a. czego (3): A idzye tobie gotowáć mieyſcá RejPos 137, 294, 341.
peryfr. »kazać sobie trunę gotować« = spodziewać się śmierci (1): teras gdy by kto z tymi zbrodniámi śiedźieć niechćiał/ záras mogłby ſobie kázáć trune gotowác GórnRozm L2v.
»gotować a stroić« (1): ábyſcie gotowáli á ſtroili drogę ku przyſciu Páná ſwoiego. RejPos 12v.
gotować co (10): Tám Ezopowi roſkazał/ By rychley obiad gotował. BierEz Cv; LibMal 1546/ 114, 117; RejWiz 60v; Leop Ps 38/41; RejFig Bb8v; wźiął ćielątko młode/ [...] á dał ie ſłudze/ ktory ie corychley gotował. BibRadz Gen 18/7; SkarŻyw 249; Páraſceue, to iest przygotowánie zowie dzien piątkowy, iż weń gotowano potráwy ná Sobotę WujNT 120 marg, 724.
gotować komu [w tym: co komu (5), cum inf (1); sobie (2)] (9): OpecŻyw 60; zna ſzye theſz M]atiſz zyey wyadomoſczia othwarzal ſpidwaſſek do zywyolow gdi yemv y Zyanem ſznyadanya gothowali LibMal 1546/117, 1546\ 114; Leop Iob 38/41; Coenaturio, Gotuyę ſobie álbo chcę yeść w nocy. Mącz 59a; HistHel C3; SkarŻyw 249; A będąc głodny chćiał ieść. Lecz gdy mu oni gotowáli/ przyſzło nań záchwycenie WujNT Act 10/10, s. 724.
cum inf (2): każe corychley ieść gotowáć. WerGośc 246; HistHel C3.
gotować co (21): TarDuch B8; LibLeg 11/48; BibRadz I 363d marg; Orationem solutam struere, Rzecz króm wierſzów albo rymów gotowáć. Mącz 422c; Bo ieſli kto pod zasłoną pokoiu gotuie przećiwko nam woynę/ ztymći nieieſt prawdźiwy pokoy ModrzBaz 103; SkarŻyw 195; KochProp 8; ZawJeft 19; KochFrag 26; OrzJan 64; Każe Pan Ieſus gotowáć wiecżerzą oſtáteczną. WujNT Luc 22 arg, przedm 39; A wſzyſcy álbo nowe ſtroie wymyśláią Albo drogie podárki pogotowiu máią. Y tryumphy gotuią WitosłLut A2v. Cf gotować komu.
gotować do czego (2): bo kſiądz Biſkup do wiecżerzey gothowáć kazał GórnDworz Mm7v; SkarŻyw 511.
gotować komu [w tym: co komu (8)] (9): Gotuy Liczbę nawiſſemu. RejKup e7v; GórnDworz Y6v; BiałKat 356; Nowy pſalm pánu nową pieśń gotuię KochPs 84 [idem] 166; Bo Arcybiſkupá Konſentieńſkiego/ ktorego kámień ták morzył/ iſz mu iuſz gotowano pogrzeb/ modlitwą ſwoią zlecżył SkarŻyw 473, 511; GrochKal 23; WujNT Apoc 19 arg.
gotować ku czemu (1): mnimałem áby to ku Mſzy gotowano RejFig Aa7.
cum inf (2): Meditari editionem alicuius libelli, Gotowáć nieyákie xiąſzki ná świát wydáć. Mącz 213a; Gotuyćie wieńcy zdobić/ iego głádkié ſkronie. OstrEpit A2.
gotować co [dopełnienie określa cel zamierzeń] (61): LubPs aa6v; Záprawdę gdym gotował świat ktory ieſzcże nie był ſtworzon/ [...] tedy mi ſię żaden nie ſprzećiwił. BibRadz 4.Esdr 9/18, Prov 8/27; RejPos 323v; BudBib 4.Esdr 9/18; CzechRozm 213, 215; Iż też drudzy vcieczkę z gwałtu gotowáli StryjKron 732; GrabowSet R3v; WujNT Yyyyyv; O boday pozno w niebie twoiey godną cnoty Koronę gotowano SzarzRyt C3. Cf gotować co komu; co na kogo; co na czyje; co prze kogo; Zwrot.
gotować co komu (42), czemu (1): Wezrzyż też na moię mękę [...]/ ktorątz mi iuż okrutni ludzie gotuią. OpecŻyw 101, 95v, 103v; RejPs 194v; KromRozm II o4; Bo ten dobrym zapłátę/ złym gotuie groby. RejZwierz 59v; RejAp 94, 156, 157; chodzi zá thobą opráwcá twoy/ á gotuie tobie záwſze vpadek á zginienie twoie RejPos 309, 27v, 201, 292 [2 r.], 318, 325; CzechRozm 214, 223v; áby pilnośćią á przyzwycżáieniem gotował ſobie do vcżćiwych ſpraw ſnádny przyſtęp ModrzBaz 9; SkarJedn A7; ſzcześliwy ſkutek rádźie twéy gotuie. KochPs 28, 43, 168; SkarŻyw 76, [407], 532; bo iuż ſzátan ſwe nacżynie przez ſkutek błędu ſobie też gotował CzechEp 354; WisznTr 4; KochPieś 3; ArtKanc K2, K7, L; ZawJeft 42; GrochKal 10; Phil N4; GrabowSet S2v; LatHar 680, 718; WujNT 57; KmitaSpit B2; GosłCast 76; Iuſzći przednieyſze w ſzkołách mieyſce gotuiemy SkorWinsz A3v, A2v.
gotować co na kogo (4): czemubyś wáſzá kró: M. [...] wſzyſtkich iego niecnotliwych fortélow/ któré ná ćię ſámégo/ y ná to imię polſkié gotuie/ [...] od śiebie odráźić niemiał? OrzJan 105. Cf Zwrot.
gotować co na czyje (1): co záś wáſz Vlyſſes knuie/ Iáką ſkázę/ iáki ból/ ná náſzé gotuie. GórnTroas 61.
gotować co prze kogo (1): y iákie gody/ ktorych roſkoſzy zadny ięzyk wymowić nie vmie prze cię gotuie. RejPos 241v.
gotować co [dopełnienie określa element mający jakiś związek z wykonaniem zamiaru, wyrażonego zwykle dopełnieniem dalszym] (7): prozno gotowáć Myśl GrabowSet O. Cf gotować co do czego; co komu; co czemu; co na co.
gotować co do czego (1): Słowá do chytréy zdrády/ fałſzywé gotuie. GórnTroas 39.
gotować co komu (1): komu chęć z weſelem gotuią? SapEpit A4.
gotować co czemu (1): A ſnadź [Pan] oſtátnim plagam iuż mieyſce gotuie. WisznTr 7.
gotować co na co (3): LubPs ee5v; GrabowSet F2; Skoro ich teſkność vymie: ná wędrowkę nogi Gotuią KlonWor 51.
cum inf (2): KmitaPsal A2; Abráhám gotuie Syná zábić ZawJeft 33.
W charakterystycznych połączeniach: gotować bol, chwałę(2), dary, dziedzictwo, fortele, gody, groby, katowania, poronę, kres, krolestwo (wieczne) (5), mękę (2), niebiosa, kałace, pociechę (3), pokoj, pomstę, przybytki, przystęp, przyście, radości, sakrament pokuty, skazę, skutek (3), spadek, śmierć (2), świat (2), trunę, ucieczkę, uczynki (3), upadek (2), zapłatę (7), zbawienie, zginienie, zgubę, zwycięstwo.
gotować komu, czemu (8): aby myto ktwie [!] niewinné zbawiciela naſſégo/ nie grzéſfnym ale pielgrzymom vbogim odpocżynienié gotowalo OpecŻyw 118v; Zaſię w małych [cycach] ciepło ono z chodzi ſie á tak pokarm płodowi tam lepiey gotuie GlabGad D6v; KochMRot B3; Cóż ćię zá ſmutek mátko ma zdeymuie? Coć té fráſunki niezbyté gotuie? ZawJeft 8, 44, 47; A oná kreẃ ábo pot żywych poddánych y kmiotkow [...] iákie wſzytkiemu kroleſtwu karánie gotuie? SkarKazSej 704a; KlonWor 72.
gotować do czego (5): LatHar 235; WujNT 129; do vżywánia tey ofiáry przenaświętſzey ſerce nabożne gotuymy. SkarKaz 159b, 606b; gotuie go właſnie Do zawodu. CiekPotr 77.
gotować komu [w tym: kogo = jako przyszłego... (2)] (3): Chriſtuſowi Pánu vcżnie gotuią CzechEp 358; náſze zbáwienie ſpráwowáć poczynał: gotuiąc ſobie ábo ráczey ludźiom ſługę dźiwnego SkarKaz 577a, 42a.
gotować ku czemu (8): PatKaz II 37v, 43v; KromRozm III G; BLogoſłáwyony Pan Bog [...] Ktory możne pálce me ku walce gotuye LubPs ee5v; BielKron 305v; WujJud 152; dáry ſwoiemi nas nápełnia/ ktoremi gotuie nas y godne cżyni ku wydawániu owocu dobrych vcżynkow RejPosWstaw 22; LatHar 575.
gotować na co (2): Przeſzłych rzeczy nie wśćiąga/ przyſzłych vpátruie: Y ſerce ná oboię fortunę gotuie. KochTr 25; SkarKaz 42a.
cum inf (3): ta panna [...] od uyekow vybral y gotoual bycz mathką boſthwa PatKaz II 41v, 40, 43v.
Synonimy: sposobić; 1. stroić; 2., 5. sprawować.
Formacje współrdzenne: dogotować, nagotować, przygotować, przygotować się, wygotować, zgotować; gotowić, nagotowić, przygotowić, przygotowić się, zgotowić; przygotowować się; przygotowywać, przygotowywać się, zgotowywać; przygotowawać; przygotywać; przygotywować.
Cf GOTOWAN, GOTOWANIE, GOTUJĄCY
KW