[zaloguj się]
[pdf]

PRZERAŻAĆ (17) vb impf

e oraz drugie a jasne; -rå- (14), -ra- (1) BielSpr.

Fleksja
inf przeråżać
indicativus
praes
sg pl
3 przeråżå przeråżają
praet
sg
3 f przeråżała
n przeråżało
imperativus
sg
3 niechåj przeråżå

inf przeråżać (1). ◊ praes 3 sg przeråżå (8). ◊ 3 pl przeråżają (2). ◊ praet 3 sg f przeråżała (1). n przeråżało (1). ◊ imp 3 sg niechåj przeråżå (1). ◊ part praes act przeråżając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. przerazić.

1. Przebijać, przeszywać [w tym: kogo, co (4)] (8):

przerażać czym do czego (1): Y kazano ią [św. Martynę] znowu záwieśić y oſękámi zeláznymi [!] drápáć/ aſz do kośći/ y ſamy kośći gołe/ oſtrym żelázem aſz do mozgu pzrerażáiąc [!]. SkarŻyw 21.

Przen (7):

przerażać czym (1): ano mu [Sokratesowi] przynieſiono od ołtarza boginiey Veneri [...] łabęcia zwyciągnioną ſziją aż doobłokow ſięgaiąc noſem do nieba, á planety im przerażaiąc, y wſzitko patrzenie ludzſkie przewyſſzaiąc BielŻyw 79.

W porównaniu (1): Ták iż wſzędy á wſzędy pełnią ſie á ſkutecżną exekucią biorą ony ſrogie á nieomylne dekretá Páńſkie/ ktore/ iáko o nich piſmo ſwięte powiáda/ iż iáko młot ogniſty przerażáią opoki/ thák iż záwżdy wychodzą dobremu ná dobre/ á złemu ná złe. RejZwierc 184.

Zwroty: »niebo (nieb(ios)a) przerażać« = być słyszanym, zauważanym przez Boga [szyk zmienny] (4): Bo táka ieſt moc modlitwy ſwiętey/ ktora pochodzi s ſercá práwego/ iż [...] práwie gwałtem niebo przeraża. RejPos 75, 202v; GrabowSet Tv; Niewolſtwo Fáraonowe ná lud Boży/ było doſyć okrutne/ iż niebioſá przerażáło PowodPr 71.

»do serca przerażać« (1): Cić [synowie] ſą yák prętkye ſtrzały mocarzá zacnego/ Ktorzy ták przebiyáyą ſpráwą męſtwá ſwego/ Aż y do ſercá práwye moc ich przerażáłá LubPs cc6.

2. Przenikać na wskroś, przejmować, przedostawać się do najdalszych miejsc [kogo, co] (8): Gdy ią [saletrę] ſtarwſzy da pić z cżimkolwiek, grube wilkoſci przeraża y precż ie wypądza FalZioł III 41a.

przerażać czym (1): Słońce też ieſt ná przekáźie kiedy przećiw tobie świeći/ bo wzrok przeráża ſwoim błyſkániem/ iáko y wiátr prochem álbo piaſkiem. BielSpr 16v.

W porównaniu (1): BielSpr 16v cf przerażać czym.

Przen: Wzbudzać silne emocje, zwłaszcza strach (6):

przerażać czym (1): y ná I.M. X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩: mam wielkie/ iáko wżdy ná źiemká/ bacżenie: niechcąc go bárzo wielkimi kśięgámi [...] y ták iáſną prawdą/ [...] przerażáć. CzechEp 426.

Fraza: »strach przeraża« (1): Odeyḿi precz odemnie rękę twoię/ á thwoy ſtrách niechay mię nie przeraża [terror tuus ne terreat me]. BibRadz Iob 13/21.
Zwrot: »serce, do serca przerażać« [szyk zmienny] (3:1): Thákći zwykł Pan czynić ze wſzytkiemi wiernemi/ gdy ſercá ich przeraża iż błąd ſwoy vznawáią. BibRadz I 183d marg; Bo piękne á rozważne ſłowá ſą iáko młoth/ á przerażáią áż do ſerczá cżłowiecżego. RejZwierc 81; KarnNap A2; NIezmierny ſmętek mátki/ ſerce mé przeraża GórnTroas 51.
3. Przebijać się, walcząc przedostawać się przez wojsko [kogo] (1): Krol Boleſław iáko Lew krzyknął á vderzył ná nie [Pomorzan] zſwoim máłym ludem/ przerażáiąc ich vffy y tám y ſám/ rozpędził ie BielKron 351.

Synonimy: 1. przebadać, przebijać, przeszywać; 2. przenikać; 3. przebijać się, przedzierać się.

Formacje współrdzenne cf DORAZIĆ.

Cf PRZERAŻAJĄCY

ALKa