[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTĄPIENIE (35) sb n

-enie (34), -ęnie (1).

Pierwsze i drugie e jasne, końcowe z tekstów nieoznaczających -é lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg
N przestąpieni(e)
G przestąpieniå
A przestąpieni(e)
I przestąpieni(e)m
L przestąpieniu

sg N przestąpieni(e) (8). ◊ G przestąpieniå (9); -å (6), -(a) (3). ◊ A przestąpieni(e) (13). ◊ I przestąpieni(e)m (4). ◊ L przestąpieniu (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

1. Przemieszczenie się w ruchu (6):
a. Wyjście poza linię oddzielającą (2):
α. Sforsowanie przeszkody [czyje] (1): Bo za iego [Boga] pomocą nie ſproſtał by mi żadny huff nalepſſym rządem ſpráwiony á żadny mur by mi niewydzierżał przeſtąpienia mego [transgredior murum Vulg Ps 17/30] RejPs 25v.
β. O Słońcu: przejście przez kolur soliscitium (1):
Wyrażenie: »przestąpienie Słońca [na co]« (1): Solstitium [= przesilenie dnia z nocą], Solis statio, quum sol ultra non progreditur, sed retrocedere incipit – Przeſtapienie słonca na inſzikrąg [= półkulę niebieską]. Calep 988a.
b. Przemierzenie jakiegoś terenu, tu: o przejściu Anioła Śmierci (tu Jahwe) (szersze objaśnienie cf PASCHA 1.) (2): Transcensus, in Bibliis, Przeſtąpienie/ przeminienie álbo przeście. Mącz 370d.

przestąpienie czyje (1): [Mówi Pan:] A iż was wypuśćić niechcą [Egipcjanie Żydów]/ iuż ſam zeydę á przeſthąpię przez wſzytki kráiny ty/ á cokolwiek ſie naypierwey w ktorym domu vrodziło/ to wſſytko będzie zábito. A ták wy wſzyſcy wedle narodow á wedle pokolenia ſwego/ weźmiecie káżdy z was báránká bez zmázy/ á vpiekſzy go ſobie będziecie go pożywáć ná pámiątkę przeſtąpienia moiego. RejPos 158.

c. Przemieszczenie się z miejsca na miejsce; przen (2):
Wyrażenie: »przestąpienie z żywota (doczesnego) do żywota wiecznego« (2): RejAp 20v; Gdyż ſmierći cżłowieká ſpráwiedliwego piſmo nie zowie ſmiercią iedno záſnieniem/ á przeſtąpieniem z żywotá docżeſnego do żywotá wiecżnego. RejPos 281.
2. [Opuszczenie, niewpisanie fragmentu tekstu: iż co ſobie drugi ná kráiu dla pámięći náznácżył: to drugi przepiſuiąc kſięgi/ wtext włożył/ mniemáiąc proſtak żeby to było przeſtąpienie: á nie dla pámięći znácżenie. CzechNT +2v.]
3. Dokonanie zmiany jako figura retoryczna (2):
a. Przejście do innego tematu (1): Metabasis, Transitio, Przeſtąpienie/ dáley poſtąpienie/ przeminienie/ Przeście/ gdy w mowie oznáymuyemy o czymeſmy mówili/ á o czym daley mowić będźiemy. Mącz 219b.
b. Inwersja, hyperbaton (1): Hyperbaton sive Hyperbasis, [...] Latine transgressio, Przeſtąpienie/ álbo słowá ná koniec ſentenciey záchowánie/ które rzecz ſpełná czini. Mącz 160d.
4. Niezastosowanie się do poleceń, postanowień; postąpienie wbrew nakazom; praevaricatio Mącz, PolAnt, Cn; transgressio Mącz, Cn (27): Transgressio, Przeſtąpienie/ Przęwinienie. Mącz 148a, 475d.
a. Nieposłuchanie, niewykonanie otrzymanego rozkazu (12):
Wyrażenie: »przestąpienie ustawy« (1): [Paweł do Tesalończyków:] Opowyádamy wam [...]/ ábyſcye ſye odłączáli od káżdego brátá chodzącego nyerządnye á nye wedle podánya/ ktore od nas wźyęli. Pátrz tu yáko ſrogo karał o przeſtąpyenye vſtáwy ſwoyey/ ktorą nyemożeſz rzec/ iżeby od páná Kryſtuſá myał: Bo go nye ſluchał kyedy kazał. KromRozm II g3v.
α. Boskiego [w tym: o Adamie i Ewie (9)] (11): tą panną obyauyl czaſu zgrzeſzenya adama z euą [...] gdy dla tego przeſthąpyenya przepuſzczyl uyele zlego na adama y yeuą PatKaz III 99v.

przestąpienie przeciwko komu (1): [Pan] rowno ſobie waży káżde przeſtąpyenie przećiwko ſobye. RejPos 33.

przestąpienie czyje [w tym: G sb (3), pron poss (1)] (4): KromRozm II i3; w ktorą [śmierć wieczną] był poddan wſzythek narod ludzki zá przeklęciem Páńſkim/ prze grzech pirworodny/ á zá przeſtąpieniem w Ráiu przodká náſzego. RejPos 2, 330, 344v.

Wyrażenia: »pierwsze przestąpienie« (1): O iako Grośna pokuta/ przyſzła godnie na człowieka/ za grzech pierſſego wieka. Wſſyſtko ludzkie pokolenie/ za pierwſſe przeſtąpienie/ wtym ſie złym grzechu poczyna SeklPieś 32.

»przestąpienie przykazania« (2): yſz yeſt ſtradanye pyeruorodney ſprauyedlyuoſzczy [...] w pyerwſzych rodzyczach naſzych ſtraczoney dla przeſtąpyenya przykazanya bozego PatKaz I 5v; WerGośc 207.

»przestąpienie wolej [boskiej]« (1): A thák wiele tego wſzędy w piſmie náyduiemy/ iáko Pan Bog záwżdy bywał ſrogi ná káżde przeſtąpienie woley ſwoiey. RejZwierc 260v.

»przestąpienie zakonu« (1): on [Adam] pierwey o woliey Bożey wiedział: on ią [Ewę] o grzech y przeſtąpienie zakonu Bożego karać miał SkarŻyw 262.

Szeregi: »grzech a (i) przestąpienie« [szyk 2:1] (3): Ale wnet po przeſtąpyenyu á grzechu pirwſſych rodźicow náſſych/ obyecał [Bóg] [...] wſſemu rodzáyowi ludzkyemu zbáwićyelá KromRozm II i3; RejPos 2; SkarŻyw 262.

»przestąpienie i zgwałcenie« (1): [Pan Bóg] to miłośierdźie z łáſki ſwoiey świętey nád ſtworzenim ſwoim ludzkim vcżynić racżył/ gdy náſzy pierwſzy rodźicy/ Adám y Iewá/ dla przeſtąpienia y zgwałcenia przykazánia iego świętego/ w Ráiu vtráćili śláchetność nátury/ dla tego/ że iedli owoc zákazány WerGośc 207.

b. Złamanie, naruszenie obowiązującego prawa (13):
Wyrażenia: »przestąpienie przykazania« (1): Tedy krol [egipski] obwołał ná lud on Boży ſrogi bárzo á nieſłychany wyrok/ po wſzytkim kroleſtwie [aby zabijać każde niemowlę żydowskie płci męskiej] [...]: niechcąc go [rodzice Mojżesza] ſwą ręką zábiiáć/ á boiąc ſię też áby ſami y zdomem ſwym od okrutniká/ dla przeſtąpienia przykazánia iego niezginęli [puścili dziecko w koszu po rzece] SkarŻyw 478.

»przestąpienie ustaw« (1): Stároſtowie którzybykolwiek z pilnośćią tego záwárćia ábo hámowánia pilnie przeſtrzégáli/ tácy towárów przepádłych dla wyſtępku nád zákazánié y przeſtąpienia vſtaw [mercimoniorum ... a transgressore constitutionis accipiendarum JanStat 1038]/ połowicę otrzymáią SarnStat 511.

α. Boskiego: grzech (11): Dla czegoż/ á ktorym ſpoſobem dał był żydom ſtáry zakon/ gdy inego czekáć myeli? (–) Odpowyeć zá mye Páweł S. [Gal 3/19] Dla przeſtąpyenya/ to yeſt/ dla powćyągnyenya żydow krnąbrnych/ á ku złoſcyam/ á zwłaſſczá ku báłwochálſtwu [!] pochopnych/ pokądby nye przyſſedł zbáwićyel álbo Meſyaſz obyecány KromRozm II i3v.

przestąpienie czyje [w tym: pron poss (4), G pron (1)] (5): Gdyż on [Baranek Boży] raċzy naſobie nieſcz Moje wſſytko przeſtąpięnię Gdyż oċziſczył mę ſumnienie Przes koſtowna mękę ſwoję RejKup dd3; Iż gdy thu vpádły brát twoy przećiwko tobie wykrocży/ [...] á prośi cie ábyś mu ono przeſthąpienie iego [przeciw prawom boskim] przepuśćił/ dla imieniá Páná ſwoiego: á ty złożyſz onę krzywdę s ſercá ſwego/ [...] iużeś go rozwiązał przed oblicżnoſcią Páná ſwego RejPos 120, 14, 168, 244.

Zwrot: hebr. »przestąpić przestąpienie« (1): Vcżynię też ziemię ſpuſtoſzeniem/ ponieważ przeſtąpili przeſtąpienie [praevaricati sunt praevaricationem]/ mowi Adonái Iehowa. BudBib Ez 15/8.
Wyrażenia: »przestąpienie wolej [boskiej]« (1): iákieć roſkoſzy á iákie krotofile [iron.: w piekle] mogą vrość s káżdego namnieyſzego przeſtąpienia tey woley á tego to roſkazánia iego ſwiętego. RejPos 180v.

»przestąpienie zakonu(-a), mandatow« [szyk 2:1] (2:1): A gdy Holofern ſpráwił obiad wielki/ rzekłá Iudyth/ to będę ieść com s ſobą przynioſłá/ áby ná mię gniew Boży nie przyſzedł o przeſtąpienie zakoná. BielKron 113v; Grzech nic nie ieſt inſzego/ iedno przeſtąpienie Zakonu Bożego/ á niepoſłuſzeńſtwo Przykazánia iego. WujJud 63v; Bo mándatow Boſkich znácżne przeſtąpienie piekłá bliſkie. LatHar 112.

Synonimy: 1., 3. przeście; 2. opuszczenie; 4.a. grzech, wystąpienie, występ, występek, zgwałcenie, złamanie.

Cf PRZESTĄPIĆ, PRZESTĘP, PRZESTĘPEK, PRZESTĘPNOŚĆ, PRZESTĘPSTWO

ZCh