Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OPUSZCZANY

Następne hasło: OPUSZCZON »

OPUSZCZENIE (49) sb n

-enie (48), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	opuszczeni(e)
G	opuszczeniå
A	opuszczenié	opuszczeniå
I	opuszczeni(e)m, opuszczenim
L	opuszczeniu

sg N opuszczeni(e) (20). ◊ G opuszczeniå (10); -å (9), -(a) (1). ◊ A opuszczenié (10); -é (1), -(e) (9). ◊ I opuszczeni(e)m (3) Diar, CzechEp, LatHar, opuszczenim (1) SkarŻyw. ◊ L opuszczeniu (4). ◊ pl A opuszczeniå (1).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: opuszczenie od czego (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. opuścić.

Znaczenia

1. Rozejście się, porzucenie, odejście, osamotnienie (14)
- W przen (1)
2. Zaniedbanie, niezrobienie czegoś (19)
3. Pominięcie (4)
4. Odrzucenie, zaniechanie, wyzbycie się (5)
5. Odprawienie, odesłanie (3)
6. Uwolnienie, wyzwolenie (2)
7. Ustąpienie (1)
8. Utracenie, rozstanie się z czymś (1)

1. Rozejście się, porzucenie, odejście, osamotnienie; desertio Mącz, Cn; destitutio Calep, Cn; dimissio Mącz; relictio Calep; discessus JanStat (14): RejPs 119v; BielKron 288v; Solitudo hominis, Opuſzczenie/ ſieroctwo. Mącz 401d, 388a; Calep 313b, 909a.

opuszczenie kogo (4): RejPos 197 marg; SkarŻyw 243; LatHar 115; Przez opuſzcżenie Páná możemy rozumieć odſzcżepieńſtwo PowodPr 29.

opuszczenie czego (2): CzechEp 23; kápłáni Boży [...] náucżáli [...] iákoby cżłowiek mogł być tych to ſkárbow duchownych vcżeſtnikiem/ przez poſty/ przez modlitwy/ przez iáłmużny/ á naprzod przez pokorę świętą/ á vniżoną myśl y ſerce/ ſkruchę práwą przyięte/ y dobrą wolą opuſzcżenia grzechów ReszList 152.

opuszczenie czyje [= przez kogo] (2): Tu prorok woſobie grzeſſnego człowieká nárzeka ná opuſſczenie páńſkie RejPs 129v; LubPs V3v marg.

Szeregi: »uciekanie i opuszczenie« (1): Ná koniec/ oney trudnośći vćiekánim y opuſzcżenim iey zbyć chćiał. SkarŻyw 243.

»zaniedbanie abo opuszczenie« (1): Zániedbánie ich [rodziców] ábo opuſzcżenie cżáſu potrzeby. LatHar 115.

W przen (1): Lecż przedśię/ ktoby teraz z opuſzcżeniem ſzyrokiey y przeſtronney [drogi]/ tey wąſkiey przez Chriſtuſá Páná záleconey nie ſzukał/ y w niey/ nálazſzy ią/ nie chodźił: prożnoby ſobie tuſzył żeby do żywotá wiecżne^go wniść miał: gdyż do niego potrzebá wniść przez wiele kłopotow y vćiſkow CzechEp 23.

2. Zaniedbanie, niezrobienie czegoś; delictum Vulg; praeteritio Mącz; desertio Modrz; derelictio Calep (19): Diar 35; Mącz 258d; Derelictio – Zoſtawienię, opuſsczenię. Calep 310a; com zgrzeſzył/ myſlą/ mową/ vcżynkiem/ y opuſzcżeniem. LatHar 136, 135, 136.

opuszczenie czego (12): Leop Lev 14/13; Ieſli dżdżow nie było/ álbo ieſli pluty názbyt były/ Krześćiány winiono/ iż ſie tho dla ich ſtárey wiáry opuſzcżenia zſtáło. BielKron 288v; Ktorego dniá onego oſtátniego ocżekawamy: gdy trąby ſwoiey głoſem do Máieſtatu ſwego ſądowego wyzowie żywe y zmárłe/ odbieráć licżbę zſpraw od káżdego/ á przypomináiąc ráchunek opuſzcżenia cnoty iego. ModrzBaz 136v; SkarJedn 359; SkarŻyw 544; LatHar 286 marg; SarnStat 437; PowodPr 28; SkarKaz 316a [2 r.]; SkarKazSej 703b [2 r.].

W przeciwstawieniu: »opuszczenie ... chwytanie się« (1): Przetoż piſmo S. rzadko miánuiąc oſobne Báłwany/ poſpolićie zowie Bogámi obcemi/ opuſzcżenie iedney prawdźiwey religiey/ á obcey pogáńſkiey ſie chwytánie. PowodPr 28.

Szeregi: »dopuszczenie i opuszczenie« (1): pierwey niżli słuſznymi owocy pokuty/ zá dopuſzcżenie y opuſzcżenie dośić vcżyni/ duſze ſię ich karanim Cżyscowym po śmierći cżyśćią. SkarJedn 272.

»opuszczenie i odwłoczenie« (1): Opuſzcżenie też y odwłoczenie ſpráwiedliwośći świeckiey/ á zwłaſzczá tych krzywd/ ktore ná ſeymách rok máią SkarKazSej 703b.

»omieszkanie i opuszczenie« (1): Gdźieby téż co nagłégo było/ coby klęſkę/ álbo ſzkodę iáką woyſká R.P. álbo omieſzkánié y opuſczenié pogody do vczyniénia poſługi zá ſobą poćiągáć mogło SarnStat 437.

3. Pominięcie (4): Praetermissio verbale, Opuſzcżenie/ popuſzczenie. Mącz 226d; Paralipomenon – Opuſzcżenie. Calep [754]a.

opuszczenie czego (1): A ieſli będźie żądał pozwu od powodá ku odpowiádániu: powodowa ſtroná będźie powinná vżyczyć mu pozwu ſwégo. z ſtrony opuſczenia imięnia właſnégo káſſowano. SarnStat 800.

W połączeniu szeregowym (1): IAko w káżdych ile ich kolwiek wyſzło y wychodzi Kſięgach z Drukárni/ omyłki ſie w Literach/ y w ſyllábach álbo ich przenieſieniu/ odmienieniu/ opuſzczeniu/ zopákowániu/ álbo vmnieyſzeniu/ tráfiáią StryjKron [792].

4. Odrzucenie, zaniechanie, wyzbycie się (5): Nieládá co opuſzcża/ kto zá opuſzcżenie táką obietnicę odnośi. SkarŻyw 596.

opuszczenie czego (3): Oto żywot wieczny zapłátą ieſt zá opuſzczenie dobrowolne rzeczy docześnych. WujNT 271; SkarKaz 520b cf »opuszczenie i wzgarda«. Cf »opuszczenie świata«.

Wyrażenie: »opuszczenie świata« (1): A też nie ieſt cudo mniſzki y mnichy do świátá y małżeńſtwá námowić/ y do ſproſnośći przywieść. Bo do tego fkłonna náturá. Ale do czyſtośći chowánia/ iáko duch kośćielny czyni/ námowić ie y do opuſzcżenia świátá młode y bogáte poćiągnąć: to ráczey wielkie ieſt cudo Duchá ś. SkarKaz 418b.

Szeregi: »opuszczenie i obmierżenie« (1): Wieſz też iuż co ſie vſtáwicżnie dzyeie nád niewierniki iego,/ w iákim opuſzcżeniu y w iákim obmierżeniu ſą v niego RejPos 332.

»opuszczenie i wzgarda« (1): Niech ćię wiernie y prawdźiwie ſzukamy [...] w opuſzczeniu y wzgárdźie tych widomych dobr/ w pokuſách y niebieśpiecznośćiách świátá tego SkarKaz 520b.

5. Odprawienie, odesłanie; dimissio Mącz; discessus JanStat, JanPrzyw (3): Dimissio, Opuſzcżenie/ odpráwienie/ odesłánie. Mącz 226b.

Szereg: »opuszczenie i odeście« (2): W Vſtáwie od czáſu pod wypráwą woienną/ albo inną ſłuſzną potrzebą/ gdy ſłudzy od pánów ſwych chcą odéydź/ któréy ſześć niedźiél ieſt zámierzón/ w którym opuſczenia y odeſzćia v pánów ſwych prośić máią [petendae licentiae discessus a dominis JanStat 581] SarnStat 649 [idem] 943.

6. Uwolnienie, wyzwolenie (2):

opuszczenie kogo (1): I ynsze tesz rzeczi ktore są y przes Soboczkiego y przes Vilamowſkiego od Thvr. Czess: nam obieczane abi bili vczinione domagacz siie tego naſzi bedą yako opvszczenie Vyezniow o Tatari y o kozakj Bialogroczkie LibLeg 11/27v.

opuszczenie z czego (1): Liberalis causa, Spráwá ſądowna/ opuſzcżenie z niewolſtwá. Mącz 191a.

7. Ustąpienie [czego] (1): Decessus febris, Opuſzcżenie febry. Mącz 44a.

8. Utracenie, rozstanie się z czymś [czego] (1): A gdyż teras wiele was dla Moru wyechało z Miaſta a prawieſcie ſię rozproſyli/ Niektorżi też macie wielkie ſmétky dla ſmiercżj dziatek/ albo jnjch prżjacżoł ſwoych/ tudżez reż [!] dla opuſcęnia rżecży ynich/ a wtakej pładze Bożey zmetek bywa wielka przicżinę Smiarċy. RejKupSekl a5v.

Synonimy: 1. odbieżenie, odeście, ucieczka; 2. odwłoczenie, omieszkanie; 4. wzgardzenie; 5. odesłanie, odprawienie.

Cf NIEOPUSZCZENIE, OPUŚCIAŁOŚĆ, OPUŚCIĆ

MŚ