Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZYCHYLENIE]

Następne hasło: PRZYCHYLIĆ SIĘ »

PRZYCHYLIĆ (16) vb pf

Fleksja

inf	przychylić

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-smy przychylili
3	m	przychylił	m pers	przychylili
3	n		subst	przychyliły

imperativus
	sg	pl
1		przychylmy
2	przychyl	przychylcie

conditionalis
	pl
1	m pers	bysmy przychylili

inf przychylić (3). ◊ fut [2 sg przychylisz.] ◊ 3 sg przychyli (1). ◊ 1 pl przychylimy (2). ◊ 3 pl przychylą (1). ◊ praet 3 sg m przychylił (1). ◊ 1 pl m pers -smy przychylili (1). ◊ 3 pl m pers przychylili (2). subst przychyliły (2). ◊ imp 2 sg przychyl (2). ◊ [1 pl przychylmy.] ◊ 2 pl przychylcie (1). ◊ [con 1 pl m pers bysmy przychylili.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

Znaczenia

1. Położyć (1)
2. Zwrócić w kierunku kogoś lub czegoś; przen (4)
3. Doprowadzić do czegoś (stanu lub działania) (8)
- W przen (5)
4. Okazać życzliwość i posłuszeństwo (3)
5. [Odnieść, zastosować do czegoś, powiązać z czymś]

1. Położyć (1):

Zwrot: »nie mieć gdzie głowy przychylić« = nie mieć mieszkania, schronienia (1): Iáko ſam będąc [...] ieſzcże máłym dziecięciem do Egiptu vciekał/ iáko nárzekał iż liſzki máią iámy ſwoie á ſyn cżłowiecży niema gdzie głowy przichylić. RejAp BB7.

2. Zwrócić w kierunku kogoś lub czegoś; przen (4):

Zwrot: »przychylić ucha (a. uszu), [uszy]« = posłuchać; inclinare aurem Vulg, PolAnt; admovere a. praebere aurem Mącz (4): Leop Bar 2/16; Ale oni niechćieli go ſłucháć/ áni przychylili vſzu ſwych/ owſzem káżdy ſzedł zá rádą ſercá ſwego złego BibRadz Ier 11/8; Aurem praebere, Przichylić vchá/ słucháć. Mącz 316c, [234]a; [GrzegŻarnPos 1597 15 (Linde)].

3. Doprowadzić do czegoś (stanu lub działania) [kogo, co] (8):

przychylić do czego (2): SarnStat 894 [idem] 1045 cf W połączeniu szeregowym.

przychylić k(u) czemu (3): Wyelkim wzburzenyem pogańſtwo ták ſie zátrwożyli/ Kroleſtwá ſwe k możnym walkam możnie przychylili Bo nawyzſſy Pan wypuśćił głos ſwoyey możnośći/ Ták iż ſie wzruſſyłá zyemyá od yego ſrogośći. LubPs M4; BibRadz Eccli 16/23. Cf »myśl i wolą przychylić«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): SarnStat 1004 cf »myśl i wolą przychylić«.

W połączeniu szeregowym (2): Téż obiecuiemy: iż wſzyſtkié Ziemie Króleſtwá náſzego Polſkiégo/ Ruſką w to Ziemię wkłádáiąc [...] do iednégo Práwá wſzyſtkim Ziemiam poſpolitégo przywiedźiemy/ przychylimy/ y ziednoczymy [reducimusque, adunamus et unimus JanPrzyw 17] przez ninieyſzy liſt. SarnStat 894 [idem] 1045.

W przen (5):

Zwroty: »myśl i wolą, [serce, umysł] przychylić« [w tym: ku czemu, [do czego]] = zechcieć, postarać się (1): Tedy bacząc iż to Ziednoczenié wielką ſławę y pożytek oboiemu Páńſtwu przyniéśćby mogło [...]/ ktemuſmy myśl y wolą náſzę przychylili: ábyſmy dla ſpráwowánia y wypełnienia téy rzeczy Séym ſpólny tym obiémá narodom [...] w Wárſzáwie złożyli SarnStat 1004; [Przychylmyſz y vmyſły y vſzy ſwe z pilnośćią do tego/ iákobyſmy Kryſtuſá Páná [...] poznáć mogli. GrzegŻarnPos 1597 15 (Linde); CzahRzeczy P2].

»przychylić serce« = uwierzyć (1): Słuchay mię ſynu/ y prziymuy vmieiętność/ á przychyl ſerce twoie ku powieſćiam moim [in verbis meis attende in corde tuo]. BibRadz Eccli 16/23.

»przychylić serce(-a) [czyje] (za bogi (cudzemi))« = doprowadzić do zmiany wiary; declinare facere a. inclinare cor (post deos alienos) PolAnt (3): o ktorych [narodach] rzekł Iehowá do ſynow Izráelowych/ nie wchodzćie do nich/ a oni (też) niech nie wchodzą do was/ bo ták przychylą ſercá wáſze zá Bogi ſwemi BudBib 3.Reg 11/2; A gdy ſię z ſtárzał Solomon (tedy) żony iego przychyliły ſerce iego zá Bogi cudzemi/ że nie było ſerce iego ſpokoyne z Iehową BudBib 3.Reg 11/4, 3.Reg 11/3.

4. Okazać życzliwość i posłuszeństwo [k(u) komu, k czemu] (3):

Zwroty: »przychylić umysł« (1): IEdno ten ſam ktory przychylił vmyſł ſwoy [praeter dantem animam suam] k zakonowi Nawyżſzego/ á kthory ſię báwi/ w rozmyſlániu iego/ ſzukáć będzie mądrośći wſzech ludźi ſtárodawnych/ á przyłoży pilnośći ſwey ku Prorokom. BibRadz Eccli 39/1.

»przychylić serce« = inclinare cor PolAnt [szyk zmienny] (2): A przeto co zá wielka rzecż ieſt/ iż białagłowá/ widząc cżłowieká zacnego [...]/ á on nie myſli ni o cżym inym iedno żeby ſie we wſzytkim podobał/ pilnuie/ zábiega/ vlata/ z náſzcżyrbieniem zdrowia/ y z niebeſpiecżeńſthwem żywotá: widzącz niepomierną miłość onę/ że też nákoniec ſercze ſwe kniemu przychyli? GórnDworz Bb5v; BudBib Ios 24/23.

5. [Odnieść, zastosować do czegoś, powiązać z czymś [co ku czemu]: Piąta część [mszy] ieſt/ wyznanie/ nie tilko grzechow/ ale y wiary naſſey chrześćiańſkiey/ iáko gdy mowiemy/ Spowiadam ſie Bogu Oicu wſſechmogącemu/ A iſzbyſmy to przychilily ku onym słowom/ Tobiem panie ſamemu zgrzeſſył WannNow 3v.]

Synonimy: 1. położyć, skłonić; 2. nakłonić, skłonić, zwrocić; 3. doprowadzić, dowieść, przykłonić, przywieść.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ.

Cf PRZYCHYLONY

AĆ