[zaloguj się]
[pdf]

PRZYMOWIĆ (31) vb pf

-ó- (5), -o- (2); -ó- PudłFr; -ó- : -o- Mącz (4:2).

Fleksja
inf przymówić
praet
sg pl
3 m przymówił, przymówi(e)ł m pers przymówili
f przymówiła m an
conditionalis
sg
3 m by przymówił
impersonalis
praet przymówiono, przymówiło się
participia
part praet act przymówiwszy

inf przymówić (8). ◊ fut 3 sg przymówi (3). ◊ praet 3 sg m przymówił (11), [przymówi(e)ł]. [f przymówiła.] ◊ 3 pl m pers przymówili (2). ◊ con 3 sg m by przymówił (2). ◊ impers praet przymówiono (3), przymówiło się (1). ◊ part praet act przymówiwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. przymawiam komu, Linde XVI (błędnie zam.: przymówić się) – XVII w.

1. Powiedzieć złośliwie coś niepochlebnego; zelżyć; zarzucić coś komuś, skrytykować; detrectare, loqui male, obtrectare Calag; increpare Vulg; convicium iactare Modrz; carpere, laedere, perstringere, rodere, tangere, vellicare Cn [w tym: komu (24)] (29): UstPraw D [2 r.]; tám ſobie przymowili Serwilius y Appius/ názwał go Appius wodzem ſzalonych vbogich/ á on go záſię nádętym á przycżyną złych rzecży. BielKron 107; Ulcus tangere, Ruſzyć kogo w ſádno/ to yeſt przirznąć mu kápturká/ przimówić komu/ wyrzućić mu ná oczy/ dáć mu winę w czymkolwiek. Mącz 439c, 86b, 180a, 323b, 445a; Ale á więc ći ſię ták zda/ że ten niechćiał ſplugáwić sławy twey/ ktory dźiś tobie przymowiwſzy/ niechćiał zdobrey woli tego odwołáć/ áż pozwány? ModrzBaz 98v, 99; Afferreden. Przymowić. Obtrectare. Detrectare laudem. Loqui male de quo. Calag 9d; W rożnośći wiar roſtą ſwary/ gdy ſię pohámowáć nie mogą/ áby ieden drugiemu drugdy nieoſtrożnie nie przymowił. SkarKazSej 684b, 387a.

przymowić o co (4): A thedyſz [Abraham] przymowił Abimelechowi o ſthudnię wody ktorą gwałtem wzięli byli ſludzy iego. Leop Gen 21/25; Káliſtenes ieden Mędrzec iego nie tylko niechciał tego vcżynić [chwalić Aleksandra za boga]/ ále mu ieſzcże przymowił o to BielKron 125v, 125; Od ktorych [starszych] nieporządki nawiętſze ſie dzyeią/ Kto im o to przymowi ſnádnie ſie wyſmieią PaprPan N2v.

przymowić o czym (1): Theophiláktus mnimał áby Láćinnicy dwá pocżątki kłádli/ przeto im o pochodzeniu Duchá S. przymowił [tj. uznał ich pogląd o pochodzeniu Ducha św. za błędny]. SkarJedn d9v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż] (4): Záiąc niegdy liſzce przymowił/ Iżby on nád nię lepſzy był BierEz P4; Gdy Anacharſowi ieden przymouił iż był z krainy ludu grubego, [...] tak na to odpowiedział. Prawda ieſt iż mnie lekkosć cżyni moia kraina gdziem ſie rodził, ale ty krainie y rodzinie ſwey lekkosć cżyniſz. BielŻyw 22, 33; SkarJedn 283; [I wstał z martwych prawie żywy, I w tym ciele, i w tej duszy, Aby mu nikt nie przymówił, Iżby on ludzie omamił. WierzNauka 214].

Z przytoczeniem (3): BielKron 16; Prżymowił ieden Szláchśic [!] Polſki/ á nie dawno iednemu Węgrzynowi; wy Węgrowie práwi/ wie was diabel cośćie zacz GórnRozm E4; Pan máłe grzechy przyrownał do komorow/ á wielkie do wielbłądow/ gdy przyimowił [!] Phárużom: Slepi wodzowie/ komoru przecadzáią: á wielbłądá połykáią. SkarKaz 313a.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): PudłFr 11 cf »przymowić żartem«.

W przeciwstawieniu: »pochlebić ... przymowić« (1): IEſliby ſie ktoremu thu co pochlebiło/ [...] Nie przewodź mie do wſtydu moy bráćiſzku miły/ [...] YEſliż też tobye Brácie czo ſie przymowiło/ Nie miey zá złe bo ſie tho vcżynić muśiło. PaprPan Cc3v.

Zwroty: [»ku czci przymowić« = obrazić: Kolęda się z Allelują zwadziła, Iedna drugiej ku czci przymowiła. Lelujać Kolędzie zdradę zadała, [...] Kolędać Lelujej odpowiedź dała: Żeś się, Leluja cały post wagowała. TekstyKolęd 169.]

»przymowić słowem szkaradem; [przymowić słowo nieuczciwe]« (1): Kmieć ſláchcicá niemoże nágánić w ſláchectwie iego/ ile tego co woyną ſłuży/ áni mu przymowić ſłowem ſzkárádem UstPraw A4v; [Ktorÿ bÿ smiał przÿmowicz ieden drugiemu przi takiei sprawie [...] iakie slowo nie vczcziwe, tedy ten ma bÿcz karan wrembem woſku ÿ klodą piwa MetrKor 1578 117/445].

»uszczypliwie przymowić« (1): Voce vulnerare, Słowy ránić/ to yeſt/ vſzczipliwie przimówić. Mącz 511d.

»przymowić żartem« (1): IAko wieczór rad káżdy z żárty ná plác iedźie/ Przymówiono mu żártem przy dobréy biéśiedźie: Ześ ty w ten Siém Parcewſki nigdy nie wotował. PudłFr 11.

2. Powiedzieć (1):

[przymowić do czego: Ujrzawszy Aliji takowy dziw [zagłębienie się własnej szabli w skale], czego pierwej do swej szable nie wiedział, tako do onej przymowieł [...] Dilfakari, przestań, aby to przeciw Bogu nie było. PamJancz 8.]

Z przytoczeniem [w tym: z zapowiednikiem [tako]] (1): przymowyl dicens ... Iarczy dyabel then namya lesse [lege: lezie] ZapMaz VII Z 17/486v; [PamJancz 8].

3. Dodać swoją wypowiedź [co do czego] (1): a przypominał mu silentium ze mudziwne było Pana Kanclerzowe zedoty sprawy ysłowka nieprzymowił. ActReg 56.

Synonimy: 1. naganić, obelżyć, osądzić, polżyć, potępić, zganić, zgromić; 2. powiedzieć, rzec.

Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.

Cf PRZYMOWIENIE

LW