Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYPRAWIĆ

Następne hasło: PRZYPRAWIENIE »

PRZYPRAWIĆ SIĘ (33) vb pf

sie (21), się (10).

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	przyprawić się

praet
	sg		pl
1	m		m pers	-chmy się przyprawili
2	m	-eś, -ś się przyprawił	m pers
3	m	przyprawił się	m pers	przyprawili się
3	f	przyprawiła się	m an

plusq
	pl
1	m pers	-smy się byli przyprawili

imperativus
	sg	pl
1		przypråẃmy się
2	przypråẃ się

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym się przyprawił	m pers	bysmy się przyprawili
2	m	by się przyprawił	m pers	byście się przyprawili

inf przyprawić się (7). ◊ fut 3 sg przyprawi się (4). ◊ praet 2 sg m -eś, -ś się przyprawił (2). ◊ 3 sg m przyprawił się (6). f przyprawiła się (1). ◊ 1 pl m pers -chmy się przyprawili (1). ◊ 3 pl m pers przyprawili się (2). ◊ plusq 1 pl m pers -smy się byli przyprawili (1). ◊ imp 2 sg przypråẃ się (1); -[ẃ], -(w) (1). ◊ 1 pl przypråẃmy się (1). ◊ con 1 sg m bym się przyprawił (1). ◊ 2 sg m by się przyprawił (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się przyprawili (1). ◊ 2 pl m pers byście się przyprawili (1). ◊ part praet act przyprawiwszy się (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

I. W funkcji zwrotnej (32)
- 1. Przygotować się do spełnienia lub osiągnięcia czegoś, przysposobić się (13)
  - W przen (1)
  - Przen (1)
- 2. Ozdobić się, upiększyć, przystroić (6)
  - Przen (1)
- 3. Narazić się na coś złego, sprowadzić na siebie nieszczęście (12)
- 4. Pozbawić się czegoś (1)
II. W funkcji biernej: zostać wyposażonym w możliwości (1)

I. W funkcji zwrotnej (32):

1. Przygotować się do spełnienia lub osiągnięcia czegoś, przysposobić się; praeparare se Vulg; disponere PolAnt (13): ále ták maſz rozumieć o tym naświętſzy^m Sákrámenćie że choćby nabárźiey ſie vkorzył/ choćiaby też naipilniey ſie przypráwił/ iednák godny^m doſtátecżnie być nigdy niemożeſz/ ábyś w dom twoy gośćiá ták zacnego przyiął. KarnNap D2v; Dźień tym ſtráſzny będźie/ dźień ſmętku y nędze/ co śię Páná przeli/ zá nim iść nie chćieli [...]. Przetoż się przypraẃmy/ wſzech złośći przeſtańmy/ ták Páná cżekaymy/ ná modlitwách trwaymy ArtKanc A10v; [BibRadz Iob 33/5 (Linde s.v. przyprawić)].

przyprawić się do czego (1): Przyſtoyno ieſt bárzo Soboty pościć dla trzech przyczyn: [...] 2. Abyſmy ſię do świętá náſzego Niedzielnego/ y do gorętſzey modlitwj/ y ſłuchánia ſłowá y zakonu Bożego przypráwili. SkarJedn 234.

przyprawić się k(u) czemu (2): (nagł) Gdy [w czasie zarazy morowej] wynidzieſz z przybytku twego/ iako ſie maſz ktemu przyprawic. (–) FalZioł V 62v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

[przyprawić się k komu przez co: A Ták vważay to naprzod ſobie pilnie/ ábyś nágotował Pánu ſwemu drogę do śiebie/ ktory iuż oto idzie ná zbáwienie twoie. Przypraẃże ſie kniemu przez prawdziwą pokutę á náwrocenie do niego WujPosN 1584 I 36 (Linde s.v. przyprawić).]

przyprawić się na co (4): Ná drugi rok Ceſarz [...] poſłał do krolá Boleſłáwá proſząc prez [!] vmowę ſłuſzną/ áby kniemu przyiechał do Báberku/ obiecuiąc mu to iż ná tym ſzkodowáć nie będzie. Krol ná tho ſłuſznie ſie porádził y przypráwił/ iechał do Ceſárzá do Báberku doſyć poććiwie y oſtrożnie BielKron 352; Ale gdy [św. Marek Aretuzjański] vſłyſzał/ iſz dla nie^go chrześćiany pogáńſtwo poimáło y wiązáłó [...]/ wroćił ſię do miáſtá: y dobrowolnie w ocżách wſzytkich ludzi iawnie chodził/ y ludowi ſię onemu ſwym nieprzyiaćiołom poháńcom w ręce podáł: dobrze ſię ná onę przygodę ćierpliwośćią przypráwiwſzy. SkarŻyw 273, 374. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przyprawić się czym (2): SkarŻyw 273; O byśćie onych ſtárych Senatorow oycow wáſzych iáko ſynowie dobrzy náśládowáli/ á do ták trudney rády wchodząc/ ſákrámenty ſię przypráwili: rychleybyśćie z wáſzych ſeymow poćiechę náleźli SkarKazSej 661a.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: ku temu (1), na to (1); aby, iżby, że] (3): Proſzę cie naucz nas iako ſię mamy przyprawyc abyſmy godnie á doſtoynie prziyęli ten ſacrament? SeklKat X4v; LubPs ffv; Tochmy ſobie vmyſlili Y ná to ſię przypráwili. Iżbychmy wąm pokazáli Y wierſzámi powiádáli. Iſtą práwie Hiſtorią S piſmá świętego zebráną. O Kryſtowym zmartwychwſtániu MWilkHist A4.

Szereg: »przyprawić się i przygotować« (1): Przypraw ſie y przygotuy y wſſyſthko mnoſtwo twoie ktore ſie zgromádziło ktobie Leop Ez 38/7.

W przen (1): Xtałtownye ſie duſſá ma przypráwi ku themu/ Ze ſpołu z nędznym cyáłem chwałę Pánu ſwemu/ Sławnye wyznáwáć będzye LubPs ffv.

Przen (1):

W porównaniu (1): LubPs E3 cf Zwrot.

Zwrot: »w drogę się przyprawić« (1): Sſtał ſie yák oblubyenyec ten Pan wſſechmogący/ Z wyelkyemi dáry do nas záwżdy przychodzący/ Práwye yák mocny obrzym w drogę ſie przypráwił/ By ſie nam z nyebá ſwego s wſſytkim dobrem zyáwił. LubPs E3.

2. Ozdobić się, upiększyć, przystroić (6): BielŻyw 6; Y sſtáło ſie że tá iſta Kſiężná imieniem Lucyná przyprawiwſzy ſie/ przyſzłá przed oycá przed iego gośćie/ y pocżęłá gąść á plęſáć HistRzym 12v.

przyprawić się w co (2): Bog by[ł] niegdy ptaki zebrał/ Aby im też Krolá wybrał: Iż ktoryby z nich cudnieyſzy/ Byłby kroleſtwá godnieyſzy. Wroná gdy to vsłyſzałá/ I ſwą żadnoſć ná ſie znáłá: Cudnych ptakow pierza nabyłá: A w ono ſie przypráwiłá. BierEz K2. Cf »przyprawić się w odzienie«.

Zwroty: »ochędożnie się przyprawić« (1): Acż bych miał wypiſáć ſtroie pocżtow ich/ ſnadź tu máło pothym/ owa był iáko ſie ktho mogł naochędożniey á okazáley przypráwić/ według ſwoich obycżáiow. BielKron 414.

»przyprawić się w odzienie [jakie]« (1): [Judyta] Vmywſzy ſie chędogo á przypráwiwſzy w odzyenie cudne/ wzyąwſzy s ſobą ſłużebnicę/ ſzłá do woyſká Holoferneſowego BielKron 113v.

Przen (1):

przyprawić się ku czemu (1): RejPos 3v cf »stroić się a przyprawić«.

Szeregi: »stroić się a przyprawić« (1): Abowiem ſam cie on nadobnie vcży/ iáko ſie maſz ſtroić á przypráwić w przybytku ſwoim ku przyięciu iego RejPos 3v.

[»przyprawić się i zgotować«: bocz przyſzla ſwaczba [...] Baranka/ y Zona iego [= Kościół] ſgotowala ſze {⟨przy⟩prawylaſze y ſgothowala} TomZbrudzAp 19/7.]

3. Narazić się na coś złego, sprowadzić na siebie nieszczęście; accersere sibi, attrahere sibi, consciscere sibi Mącz [w tym: o co (9)] (12): Proſzę ćię tedy [Chryste]/ zmiłuy ſię nademną/ á odpuść mi grzechy moie [...]. Day mi to/ ábym nie przypráwił ſię o ſąd/ tym vżywániem niepokalánych táiemnic twoich LatHar 211.

przyprawić się w co (1): [Przeto Wam to oznajmujemy i przytym chcemy, abyście mowieli s jej k⟨rolewską⟩ m⟨iłością⟩, żeby tym wieściam, ktore tam tu stąd noszą, wiary nie dawała, a stąd niepotrzebnych frasunkow przed się brać nie raczeła, abowiem za takowymi frasunki może się w niemałe zdrowia swego naruszenie przyprawić ListyPol II 1548/51]. Cf »w nieszczęście się przyprawić«.

przyprawić się czym (2): GórnDworz Xv; [Jezu] ktoryś z ták wielkim nakłádem doſyć doſtátecżnie oddalił od nas wſzelkie karánia/ o ktoreſmy ſię grzechámi náſzemi byli przypráwili: [...] LatHar 283.

Zwroty: »przyprawić się ku chorobie« (1): Adsciscere morbum, Przipráwić ſie ku chorobie. Mącz 373a.

»o lekkość się przyprawić« = zhańbić się (1): Incurrere in dedecora, Sam ſie o lekkość á ſromotę przypráwić. Mącz 79d.

»o niełaskę się przyprawić« (1): Bo ácżkolwiek mogłby ſię o niełáſkę Bożą/ y wiekuiſte potępienie/ táki cżłowiek nie przypráwić/ ktoryby nie cżuiąc ná ſię grzechu śmiertelnego/ bez przygotowánia do ſtołu Páńſkiego przyſtąpił LatHar 244.

»w nieszczęście się przyprawić« (1): Tu ipse tibi hoc accersivisti atque attraxisti malum, Sameś ſie w to nieſzcześćie przypráwił. Mącz 461b.

»przyprawić się o złą (a. nietrefną) sławę« [szyk zmienny] (2): A chocia thá będzie cnotliwą/ iednák roſpuſtnym ſmiechem/ zbytnie beſpieczną/ á ſwiegotliwą mową/ przypráwi ſie o nietrefną ſławę. GórnDworz Xv, Dd4v.

»o szkody się przyprawić« (1): żeś ſobie płomienie piekielne/ duſze twey miłey ſplugáwienie/ dárow Boſkich vſzcżerbienie y ſławy náruſzenie ziednał/ y o inſze rozlicżne vtráty y ſzkody ſię przypráwił. LatHar 110.

»przyprawić się k(u) śmierci, o śmierć« = consciscere sibi mortem Mącz [w tym: o śmierć albo ku śmierci (1)] [szyk zmienny] (2:2): Bo y Seneca do Lucilluſa w Epiſtole XXIIII. powiad[a ze] ſie Cato nie tilko Czeſarza ale y na [ſame^go] ſiebie gniewał, á ſwymi rękoma kſmie[rci ſie pr]zyprawił BielŻyw [126]; Vigiliis et Inedia sibi conscivit mortem, Ani ſpiąc áni yedząc przipráwił ſie o ſmierć. Mącz 100a, 391a.

4. Pozbawić się czegoś (1):

Zwrot: »o gardło się przyprawić« = zabić się (1): Consciscere fere ad mortem pertinet, plerunque enim legimus, mortem sibi conscivit, Sam ſie o gárdło przipráwił. Sam ſie zábił. Mącz 373a; [PismaPolit 577].

II. W funkcji biernej: zostać wyposażonym w możliwości [czym] (1): Práwo też to żadnego pożytku nie nieśie/ ktore ſię dobrą exekucyą/ y pilnym wykonánim nie opátrzy/ y potężnośćią do przymuſzenia nie przypráwi. SkarKazSej 699a.

Synonimy: I.1. przygotować się, przysposobić się, przyuczyć się; 2. ochędożyć się, okrasić się, ozdobić się, przybrać się, przystroić się.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

AĆ