Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYPUSZCZONY

Następne hasło: PRZYPUŚCIĆ SIĘ »

PRZYPUŚCIĆ (194) vb pf

Fleksja

inf	przypuścić

praet
	sg		pl
1	m	-m,	m pers
2	m	przypuściłeś, -ś przypuścił	m pers
2	f	przypuściłaś	m an
3	m	przypuścił	m pers	przypuścili
3	f	przypuściła	m an

plusq
	pl
3	m pers	byli przypuścili

imperativus
	sg	pl
2	przypuść	przypuśćcie
3		niechåj przypuszczą

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych przypuścił	m pers	bychmy przypuścili, bysmy przypuścili
2	m	byś przypuścił, by przypuścił	m pers
3	m	by przypuścił	m pers

impersonalis
praet		przypuszcz(o)no
con		by przypuszcz(o)no
participia
part praet act		przypuściwszy

inf przypuścić (73). ◊ fut 1 sg przypuszczę (5). ◊ 2 sg przypuścisz (2). ◊ 3 sg przypuści (12). ◊ 1 pl przypuścimy (4), przypuścim (1); -imy RejPos (2); -imy : -im SarnStat (2:1). ◊ 3 pl przypuszczą (10). ◊ praet 1 sg m -m, [-em] przypuścił (1). ◊ 2 sg m przypuściłeś, -ś przypuścił (3). f przypuściłaś (1). ◊ 3 sg m przypuścił (32). f przypuściła (1). ◊ 3 pl m pers przypuścili (8). ◊ plusq 3 pl m pers byli przypuścili (1). ◊ imp 2 sg przypuść (9). ◊ 2 pl przypuśćcie (3). ◊ 3 pl niechåj przypuszczą (1). ◊ con 1 sg m bych przypuścił (2). ◊ 2 sg m byś przypuścił (1) LatHar, by przypuścił (1) RejPs. ◊ 3 sg m by przypuścił (7). ◊ 1 pl m pers bychmy przypuścili (1) RejPos, bysmy przypuścili (1) UstPraw. ◊ impers praet przypuszcz(o)no (3). ◊ con by przypuszcz(o)no (1). ◊ part praet act przypuściwszy (10).

Sł stp notuje, Cn s.v. raz (nomen), Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

Znaczenia

1. Pozwolić przybliżyć się, uczynić wolny dostęp (74)
- W przen (2)
- Przen (29)
  - a) Pozwolić opanować się myślom lub uczuciom (17)
- α. O Bogu (24)
  - W przen (1)
  - Przen (16)
- a. Pozwolić na stosunek płciowy (2)
  - Przen (1)
  - α. Skojarzyć płciowo (o zwierzęciu) (1)
- b. Pozwolić ssać (o zwierzęciu) (1)
2. Pozwolić wziąć udział w czymś lub zrobić coś, umożliwić uczestnictwo lub korzystanie (54)
- Przen (2)
- a. Pozwolić zostać członkiem społeczności (2)
3. Powierzyć komuś lub czemuś, zdać na kogoś lub na coś (21)
4. Zgodzić się z czymś, zaakceptować, przyjąć coś (6)
- α. O Duchu Świętym (1)
5. Skierować (31)
- a. Posłać do walki (o wojsku) (30)
  - Przen (2)
6. Dodać, powiększyć ilość lub wielkość (4)
- a. O terytorium (2)
7. Zesłać (o Bogu) (3)

1. Pozwolić przybliżyć się, uczynić wolny dostęp; admittere HistAl, Mącz, Cn; sinere accedere Mącz; admovere, suscipere Vulg [w tym: kogo, co (73)] (74):

przypuścić do kogo, do czego (11): Ieſſly go przipvſcza do Czeſſarza thedi thak bandzye mowyl [...] LibLeg 11/135v; Rzekł s poſtráchem [młodzieniec do Sokratesa]/ zdarz Pan Bog moy pánie łáſkáwy/ Podobnom ia przekáźił iákie pilne ſpráwy/ Ale flagá [= fala] nie záwżdy do brzegu przypuśći RejWiz 46; Leop 3.Mach 7/6; Niechćieli opiekunowie tego poſłá ſtym poſelſtwem do krolowey przypuśćić BielKron 311; RejZwierc 163; PaprUp C. Cf »przypuścić do nog«, »do siebie przypuścić«.

przypuścić k komu, k(u) czemu (3): Ale gdy go [Judy Machabejczyka] ku miáſtu nieprzypuſzcżono/ odćiągnął thák iákoby ſię był záś z nowu wroćił BibRadz 2.Mach 12/7; Necque hunc hominem hodie ad aedes has sinam unquam accedere, Zadnym go obyczáyem dźiś k domu nie przipuſzczę. Mącz 503d. Cf »k sobie przypuścić«.

przypuścić przed kogo, [przed co] (3): A gdyby Woiewodá niemogł thego otrzymáć v nas/ iżbyſmy tákiego zbiegá przed nas przypuśćili/ tedy tenże Woiewodá ma tákiego zbiegá z ſwey źiemie wywieść aż do gránic UstPraw E3v. Cf [»przed oczy przypuścić«], »przed się przypuścić«.

przypuścić miedzy kogo (1): Vmárł IAN KOCHANOVVSKI, KOCHANOVVSKI drogi/ Ieſli śmierćią zwáć mamy/ kiedy miedzy bogi Iowiſz kogo przypuśći KlonŻal A3v.

Zwroty: »przypuścić do nog« (1): Przeyźrzyſz [tj. zapomnij] [królu Zygmuncie] też y moy mnieyſzy [występek] z miłoſierdźia ſwego/ A przypuść mię do nog ſwych ſługę naymnieyſzego. W liczbę wiernych poddanych prziymi mię dźiś twoich CzahTr F4v.

[»przed oczy przypuścić«: Za sluschną prziczyne ma tho yego K.m. w [lege: u] syebye ysz do thych czasow poslow pana woyewody voloskiego przed oczy swoye przipusczycz nye raczyl. CorfusDocum 1550 nr 75.]

»do siebie, przed się, na się, k sobie przypuścić« [szyk zmienny] (4:2:1:1): GlabGad I5; [mówią synowie do Jakuba:] Ale ieſliż go [Beniamina] nie poſleſz/ niepoiedźiem: Bo to nam przyrzekł tám ten mąż/ iż nas przedſie nieprzypuśći [non videbitis facies meas]/ ieſliż z ſobą nieprzywiedźiemy brátá náſzego. BibRadz Gen 43/5[4]; Vlmiánie wyieżdżáli przećiw Ceſarzowi/ ledwy ie kſobie przypuśćił/ áto dlatego/ iż ſie oſwiádcżáli być z Luteryany BielKron 207v; CzechRozm 232v; NiemObr 136; Ktorzy [Filipowianie] od Páwłá ś. przyiąwſzy ſłowo Ewángeliey/ ſtátecznie ie záchowáli/ nie przypuśćiwſzy do śiebie fałſzywych Apoſtołow. WujNT 681, 703; SkarKaz 416a.

W przen (2): Czemu od iagod albo od owoczow ludziem bywaią w zębiech oſkominy. (–) [...] iż ona [wilgota lipka z jagód] ieſt barzo ſubtilna przeto ſie tam hnetki zagnije á tak oną cżuynoſcią zęby zeymuie iż nie mogą nic inſzego w ten cżas na ſię przypuſcić. GlabGad I5; Modicis fenestellis aquilonibus inspirent, Málim pułnocnym wiátrkiem niechay będą ochłodzone okrzeźwione álbo niechay máluczko wiátru z pułnoci okienká przypuſzczą Mącz 409a.

Przen (29): á śmierć kiedykolwiek przidzie łagodnie ią mamy przypuśćić KwiatKsiąż M4v.

[przypuścić do czego: wiſłuchay modlitwy moye. A przipuſcz do pałacu twego świentego prozby moye NowModl 54.]

Zwroty: »pod obronę przypuścić« (1): Rácżże tedy [...] kśiążę/ ten ták chwalebny podárek od nas powolnych ſłużebnikow ſwych miłośćiwie á wdźięcżnie przyiąć/ y pod obronę ſwoię z weſołą twarzą przypuśćić BudBibKaw A2v.

»do ręki przypuścić« = wybaczyć (1): tak iest [król] tenax propositi, iz tu wszyscy nie mozemy vprosic Panu Lesniewskiemu [...] aby godoręki przypuscił choć mu powiadamy ze ten pewnie musi bydz absolutus [tj. uniewinniony]. ActReg 141.

»przypuścić sen na oczy« (2): [Dawid przysiągł Bogu] Ieſli przypuſſcżę ſen ná ocży moie [si dedero somnum oculis meis]: á powiekam moim ieſli dam drzemáć. [...] áleſz znayde [!] mieſce Pánu/ przybytek Bogu Iakobowemu. Leop Ps 131/4 [przekład tego samego tekstu] BudBib b2.

»przypuścić do siebie, k sobie« [szyk zmienny] (2:1): OrzRozm M; á coż gdy ono ſerce opocżne nie przypuśći iey [nauki] k ſobie/ ták iż wyſchnąć muśi RejPos 65, 64v.

»przypuścić do uszu« = usłyszeć [szyk zmienny] (2): GostGospSieb +4; NIema świát nic trwáłégo: á to bárzo grzeczy/ Iáki liśćia/ táki ieſt rodzay y człowieczy. Ale rzadki/ coby tę powieść Homerowę/ Przypuśćiwſzy do vſzu/ wlepił ſobie w głowę. KochFrag 15; [BarlBaz 586 (Linde)].

Szereg: »przypuścić i przyjąć« (1): Ták z przyrodzenia náturá Polſka niczego niewolnego przypuśćić do śiebie y przyiąć niemoże. OrzRozm M.

a) Pozwolić opanować się myślom lub uczuciom (17):

Zwroty: »do pamięci przypuścić« (1): Abowiem ſą iedni co pilnie ſłucháią ludzkich rozmow poććiwych áby ſobie iedno vſzy nápáſli [...] ále áby to ſobie [....] do ſtátecżney pámięći przypuśćić mieli/ [...] nicz o tym nie myſlą. RejZwierc 91.

»do serca, w serce, ku wnętrznościam serdecznym przypuścić« = ponere in corde Vulg [szyk zmienny] (14:1:1): Dla tego was pokornie proſimy áby prozby náſze ku wnętrznoſciam ſerdecżnym przypuſćiwſzy [inter archana viscerum vestrorum admittentes]/ nam w vćisku położonym pomogli HistAl F7; y przypuśćiwſzy gorączą miłość do ſercá/ zoſtáłá nieobácżnie więźniem gorſzego cżłowieká/ niż ktory s tych ieſt/ co w piekle mieſzkáią. GórnDworz Aa4, M8, Cc6; Iáko theż Lot [znalazł miłosierdzie u Pana] w Sodomie/ y wiele inych/ ktorzy przypuśćili ſłowá Páńſkie do ſercá ſwoiego/ záwżdy znáydowáli wielkie miłoſierdzie v niego. RejPos 65; Strum A4; A wżdy oni [Apostołowie] przedſię onego niebeſpiecżeńſtwá y śćiſnienia záłoſnego Páná ſwego nic do ſercá przypuśćić nie chćieli CzechRozm 236v, 236v; SLuchay/ wierny móy zborze: otwórz vſzy ſwoie/ A do ſercá poważné przypuść ſłowá moie. KochPs 114; Ian S. Pátryárchá gdy ſię tego dowiedział/ wielce chwalił Páná Bogá/ iſz ſię vwieśc onym powieśćiom o nim niedał/ áni złe^go mniemánia do ſercá przypuśćił. SkarŻyw 108, 371; LatHar 259; WujNT Act 5/4; PowodPr 62; CiekPotr 18; pomnićie/ proſzę/ moie ſłowá. Słuchayćie ich z rozmyſłem/ á do ſercá oné Przypuśććie GosłCast 49; [[dwaj żołnierze przyjechali z bitwy do domu] oznaymuiąc/ iże Turcy ſą poráżeni/ co oni [mieszczanie] pierwey do vſzu niżli do ſercá przypuśćili BarlBaz 586 (Linde)].

α. O Bogu (24):

przypuścić do czego (7): poydzie [chrześcijański człowiek] [...] zá Pánem ſwoim [...] do kroleſtwá ſwoiego á do dziedzictwá onego ſwego/ do ktorego on przypuśćił go zá ſtáteczną wiárę iego/ á cnotliwe ſpráwy iego. RejPos 20, 191v, 342; DZiękuięć o Boże moy/ żeś/ ácż niegodnego/ Rácżył Oycże przypuśćić do ſtołu twoiego GrabowSet P3; LatHar 101, 678; SkarKaz 551b.

przypuścić miedzy kogo (1): OpecŻyw 56 cf W przen.

W przen (1): (nagł) O záplacie tych ktorzy wſſytko opuſciwſſy/ naſladuią pana Iezuſa. (–) [...] dziękuy milému bogu wſſytkim ſercem/ ijże cie przypuſcil miedzy takowé kupce/ ktorzy tak targuiątz/ zyſkuią rzecży nie wymowné/ to ieſt/ za cżeſné/ biorą wiecżné. OpecŻyw 56.

Przen (16): y błogoſłáwieni Seráphinowie ſpołecżną rádośćią zgodnie ćię wyſławiáią. Z ktoremi y głoſy náſze/ ábyś roſkazał przypuśćić/ prośimy ćię LatHar 94.

przypuścić przed co (2): raczyſz tedy naſz panie nas nigdy nieprzypuſcic przed ſąd nieſprawiedliwy RejPs 123v; KochPs 21.

przypuścić w co (2): Przypusć [Panie] prośby náſze w świątobliwość twego wyſłuchánia LatHar 486. Cf »przypuścić w uszy«.

Zwroty: »pod ramiona przypuścić« (1): rácż nas [Panie] ktorzy ſię do ćiebie (o pomoc) vćiekamy/ pod rámioná miłośierdźia twego przypuśćić LatHar 309.

»przypuścić k(u) sobie, do siebie« [szyk zmienny] (4:2): PRzypuſć miły pánie kſobie ſprawiedliwą prozbę moię RejPs 22, 119, 120, 148; A ón mię wyſłucháć raczył śiedząc ná niebie/ Y przypuśćił moię ſmutną ſkárgę do śiebie. KochPs 23; ZawJeft 28.

»przypuścić do uszu, w uszy« = usłyszeć (3:1): PRoſſę moy pánie áby co nabliżey przypuſćił do łáſkáwych vſſu ſwoich/ wołanie moie [Verba mea auribus percipe, Domine, intellige clamorem meum Vulg Ps 5/1] RejPs 188; KochPs 7; Przypuśćił do łáſkáwych vſzu Pan wzdychanie/ Przypuśćił poſpolitą modlitwę y łkánie. SkorWinsz A2 [zawsze przekład lub nawiązanie do tego samego tekstu].

Szereg: »przyjąć i przypuścić« (1): Rácż też máluchną tę niegodney modlitwy moiey ofiárę/ z Bogiem Synem y Bogiem Duchem ś. łáſkáwie przyiąć y przypuśćić LatHar 14.

a. Pozwolić na stosunek płciowy (2):

Przen (1): Ná wyſokiey y wynieſioney gorze poſtáwiłáś [Jerozolimo] łoże twoie/ [...] y przypuśćiłáś cudzołożniká/ roſprzeſtrzeniłáś łoże twoie Leop Is 57/8.

α. Skojarzyć płciowo (o zwierzęciu) [do czego (żywotne)] (1): Admittere equum, Koniá przipuśćić do świerzóbki. Mącz 225c.

b. Pozwolić ssać (o zwierzęciu) [do czego (żywotne)] (1): Co rzecż yeſt doſwyádſſoná nye tylko z ludzi ále z bydłá/ gdzye gdy yágnyę do kozy przypuſſcżą/ álbo ono koźim mlekyem odchowywa/ wełná na yágnyęcyu ſkoźleye álbo cuchnąć á twárdzyeć będzye. GliczKsiąż D4.

2. Pozwolić wziąć udział w czymś lub zrobić coś, umożliwić uczestnictwo lub korzystanie; admittere Mącz, Modrz, JanStat, Cn; adiungere Modrz; recipere Calag; suffragari JanStat [w tym: kogo (50), co (Przen) (1)] (54): Zu einem Geferten oder gefellen annehmen. Przijąć Przypuścić towárzyſzá. Recipere in societate. Calag 589a; By był K⟨siądz⟩ K⟨anonik⟩ chćiał ćierpliwie do końcá ſłucháć/ á świádkow więcey przypuśćić/ ktorzyby byli roſtropnie rozſądzili/ okazáłoby ſię to było/ iż [...] NiemObr 26; ActReg 69.

przypuścić do czego (30): ktory [Pan Bóg] ieſt pewnym á nieomylnym ſzáfárzem wſzytkich bogactw wiecżnych/ á żadnego inego do nich przypuśćić niechce/ iedno wierne ſwoie RejPos 7, 158, 169v; nie máſz ták nędznego żebracżká ktoregoby on [Pan] do miłoſierdzia ſwego przypuśćić nie racżył/ á wyſłucháć go nie miał. RejZwierc 69, 40v; kiedy ćię też przypuśćił [Pan Bog] do Krztu świętego/ [...] tedy ćię pewnie y teraz z tey łáſki ſwey niezráźi KarnNap E2v; ModrzBaz 48, 80v; żadnego do Kápłáńſtwá nieprzypuſzcżą [greccy chrześcijanie]/ z vſtáwy y z zakonu/ ktoryby żony niemiał SkarJedn 347; świeckiego żádnego przypuśćić do ſwey poſługi niechćiał. SkarŻyw 293, 57, 442; ále ich ieden Bulgárzyn wydał/ ktorego też byli do tey rády niebácznie przypuśćili StryjKron 607, 782; GórnRozm N; ActReg 180; Calep [1020]a; DZiękuię tobie namiłośćiwſzy Pánie [...] iżeś dźiśieyſzego dniá raczył nas (ábo mnie) przypuśćić do niebieſkich á nieśmiertelnych táiemnic twoich. LatHar 224, 26, 370, 412, 659; [Zygmunt Stary] świádków lubo klętych do świádectwá w Práwie gránicznym przypuśćić kazał. SarnStat 227; któryby przećiwko náſzému poſtánowieniu [...] wyſtąpił/ [...] niechcemy bydź pomocné/ áni go do iákiéy wymówki y ſpráwowánia ſwégo złégo vczynku y wyſtępku onégo nieprzypuśćimy SarnStat 979, 52, 1109; izali złe y niezgodne przypuśći pan do czći ták wielkiey/ y ſzánowánia godnego/ ſtołu ſwego? SkarKazSej 671b; [MetrKor 1578 117/446]. Cf Zwrot.

przypuścić k komu, k(u) czemu (11): BielŻyw 113; By ſie racżył zmiłowáć w tym ſwym rozgniewániu/ A przypuśćił nędzny lud k ſwemu zmiłowániu. RejWiz 181v; BibRadz II 120d marg; Ad colloquium admittere, Ku rozmowie pripuśćić [!] Mącz 197c; iż on [Pan] rozwięzáć miał narod żydowſki/ [...] á przypuśćić ie miał ku miłoſierdzyu ſwoiemu/ y ku tey zgodzie/ ktorą o nie z Bogiem Oyczem vcżynić miał RejPos 2v; O przyſzłym dniu niechay próznéy rády: Iuż to dawno Bóg odmyślił w niebie/ A ktéy rádźie nie przypuſczą ćiebie. KochPieś 24; Który vkaze znácznieyſzé znáki gránic, tego Podkomorzy pode czćią y ſumnieniém ma przypuśćić ku dowodowi SarnStat 464, 156, 242, 464. Cf Zwrot.

przypuścić na co (4): nienaydźieſz ná świećie ludu żadnego/ v ktorego by to ſłowo Cnotá/ ważnieyſze było/ nád Polaká: ſkoro ty iedno Polakowi czćią zágroźiſz/ iuż go wiedź kędy chceſz/ roſkaż mu co chceſz/ przypuść go ná co chceſz OrzRozm Lv; SkarJedn 396; bo ten Dioſkorus zmowiwſzy ſię z Eutycheſem y innymi: vcżynili ſobie Synod fałſzywy w Efezie: ná ktory y poſłow Papieſkich przypuśćić niechćieli SkarŻyw 318; ZapKościer 1580/17.

W przeciwstawieniu: »wyrzucić ... przypuścić« (1): oni kápłáni ſtárego zakonu mieli rozeznawáć miedzy trędem/ ieſli kogo mieli wyrzućić s ſpołecżnośći ludzkiej/ ábo go też záſię przypuśćić. RejPos 214v.

Zwrot: »przypuścić w rowny dział k sobie (a. z sobą, a. do dziedzictwa swego), do działu rownego, do dziedzictwa swego« (4:1:1): wiele łupow miedzy ſię podzielili [żołnierze Machabejczyka] przypuśćiwſzy k ſobie w rowny dźiał [et spolia plura diviserunt, aequales portione se] ludźi niedoſtáteczne/ oſieroćiáłe/ wdowy/ y ſtáre. BibRadz 2.Mach 8/30; Dałći [Pan] rozum/ zdrowie/ [...] A co nád nawięczey/ przypuśćił cie w rowny dział s ſobą/ vczynił cie krolewicem kroleſthwá ſwego RejPos 74v, 79v, 168; A ták chociaż zá wſtydem przedſię poydę k niemu [córka do ojca]/ Zali go będę iáko mogłá przywieść ktemu/ Zeby mię wżdy przypuśćił do dzyału rownego HistLan Dv; Ieſli tedy Syn was wybáwi/ ieſli was zá bráty weźmie: prawdźiwie wolni będźiećie/ y do ſwego was dźiedźictwá przypuśći SkarKaz 489a.

Szereg: »przypuścić a powołać« (1): gdzie by pan [tj. król] káżdy miał ná to oſobiwe [!] bacżenie mieć/ y kogo/ y iáko do tego páſterſtwá do ſiebie miałby przypuśćić á powołáć RejZwierc 40v.

Przen (2):

przypuścić ku czemu (1): Ni Scillá ni Kárybdis ták ſtráſzna nie bywa/ Iák tá márna beſtya [tj. rozkosz] gdy nád kim moc miewa. Bo kto ſie wda w iey ſpráwę iuż wſzytko opuśći/ Iuż go ku zacney cnocie nigdy nie przypuśći. RejWiz 28.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á niechceſz iey [duszy] przypuśćić áby nędznicżká poznáłá thego dobrothliwego Páná ſwoiego RejPos 197.

a. Pozwolić zostać członkiem społeczności [w tym: kogo (1)] (2):

Zwrot: »przypuścić w poczet (i liczbę)« [szyk zmienny] (2): Odpuść nam náſze winy/ iák y my odpuſzcżamy/ winnym náſzym ich winy ná twoy ſię ślub ſpuſzcżamy/ że też nam racżyſz odpuśćić/ á w dźień on naſtráſzliwſzy/ w pocżet wiernych przypuśćić. ArtKanc M14v; LatHar 25.

3. Powierzyć komuś lub czemuś, zdać na kogoś lub na coś; committere, permittere Mącz; compromittere JanStat [w tym: co (18)] (21):

przypuścić do czego (2): Rozumiem temu moy namilſzy brácie/ ieſliżeś s pilnoſcią cżedł y vważał ty dziwne ſpráwy tháiemnic Páńſkich/ á przypuśćiłeś ie do ſłuſznego rozſądku ſwego RejAp 198v; PaprUp Gv.

przypuścić czemu (3): Co mamy obacżyć w thym Pſalmie napotrzebnieyſzego [...] Iż wſzytki ſwe przypadki złe y dobre mamy przypuśćić rozſądkowi Bożemu. LubPs L4v marg; RejPos 46 [2 r.].

przypuścić k czemu (1): Tobie podobno mowá moiá nie ſmákuie/ Ciężki ból ſpráwiedliwie rzeczy nie ſzácuie: Przypuśćiſzli k rozſądku który ſczéry będźie/ Gréczyn ſwé rzeczy krzepiąc/ prawći będźie wſzędźie. GórnTroas 40.

przypuścić na kogo, na co (15): Diar 87; chcećieli też ia kwáſzey rádzie przyſádzę kilko ludzi vcżonych/ co wam wtey rzecży pomogą rádzić/ á vſtępić tym drogi/ ktorzy lepſzą á prawdziwą drogę ták w piſmie s. iáko w rzecży poſpolitey vkażą/ y przypuſſcżą to ná wáſzę wolą á roſſądek. BielKron 213; Permittere omnia iudicio alicuius, Wſziſtko przipuśćić ná cziye vznánie. Mącz 226d, 225d; A nuż ten Piotr Rzymſki z Biſkupy Polſkimi zbłądźi/ więc my nań napráwę wſzyſtkiégo Króleſtwá Polſkiégo/ mimo Stan wſzyſtek Rycérſki przypuśćić mamy? OrzQuin G; ále on [Pan] naydzye przedſię drogę iáko wypełni pożądliwość ſercá onego/ á vcżyni doſyć obietnicam ſwoim/ gdy wſzytko przypuśćimy ná ſwiętą wolą iego. RejPos 213v; Dayże nam miły Pánie tę ſtátecżną myſl/ ábychmy wſzytko przypuśćili ná ſwiętą opátrzność twoię RejPos 315, 4, 46 [2 r.], 104, 248; [mówi Aleksander do członków rady:] teraz niechcę vſzu wáſzych Słowy proznemi báwić: ále málucżko co Powiedziawſzy/ oſtátek ná Bogá przypuſzcżę/ Y ná łáſkę oycowſką/ y was wſzytkich zdánie. KochOdpr B3v; SarnStat 1011; [O Barbarki, jako W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ pisać raczysz, ponieważem to z pirwa jedną [= jeden raz] przypuścił na Waszę M⟨iłość⟩, tedy, gdyż sie już wydała, i teraz na tym przestawam, [...] iżby to z jej dobrem być miało. ListyPol I 1547/379]. Cf przypuścić na kogo o co.

przypuścić na kogo o co (1): oboiá ſtroná/ to ieſt/ My/ y Miſtrz/ y Zakon/ wybiéramy ſobie vczćiwégo w Kryſtuśie oycá Kśiędzá Kryſztoffá Biſkupá Lubuckiégo: ná którégo ſtrony o wſzyſtko przypuſczą SarnStat 1073.

W charakterystycznych połączeniach: przypuścić do [czyjego] rozsądku (2); przypuścić [czyjemu] miłosierdziu, [czyjej] wolej; przypuścić k [czyjemu] rozsądku; przypuścić na [czyją, czyje, czyj] łaskę, na miłosierdzie (3), na opatrzność, na rozsądek (3), na sąd [czego], na uznanie, na wolą (3), na zdanie.

Szereg: »przypuścić a poruczyć« (1): á wſzytko ſie ku lepſzemu náſzemu záwżdy ſciągáć będzie/ gdy wſzytko przypuśćimy á porucżymy ſwiętey woley iego [Pana]. RejPos 46.

4. Zgodzić się z czymś, zaakceptować, przyjąć coś [w tym: co (5)] (6): CzechRozm 135; a ieſliż y wykłádu Aduerſarze nie przypuſzcżą/ tedy przynamniey to ieſt iáſna że Auguſtyn y Ieronim ś. z námi trzymáią o Cżyścu. WysKaz 35; SarnStat 53; A inſza [rzecz jest]/ przećiw ſrogiemu zákazániu Boſkiemu/ złe dobrem názwawſzy/ ono przypuśćić/ y ieſzcże vprzywileiowáć. PowodPr 41.

przypuścić komu do czego (1): [Kalwinistowie] pozwolić niechcą/ áby mogł być [Pan Chrystus] ná wielu záraz mieyſcách/ cieleſnie obecnym/ ták że mu áni do Sákrámentu przypuśćić niechcą [= nie chcą zgodzić się, że jest obecny w sakramencie]/ tą obecnośćią/ ktorą ieſt v Bogá Oycá w niebie. ReszPrz 86.

α. O Duchu Świętym (1):

Szereg: »przypuścić i przyjąć« (1): Ziednay mi też [...] y łáſkę Duchá ſwiętego/ ktoryby mię dobrze we wſzytkim rządźił/ [...] Nákoniec áby modlitwę/ miłośćiwie przypuśćił/ y przyiął LatHar 490.

5. Skierować [w tym: kogo, co (16)] (31):

przypuścić dokąd (1): A [kupiec] iádąc dáley ſwe żagle rozwinął. Przypuśćił okręt do Krety Kándyey/ Dla máłmázyey. KlonFlis D2.

a. Posłać do walki (o wojsku); arietare Mącz; irruere Vulg (30): Ferybáſzá máiąc záto áby iuż byli ſprácowáni [oblężeni]/ przypuśćił z nowu trzy tyſiące ludzi z drábinkámi BielKron 248, 250; Skánderbeg theż poſilecżne ludzi ſwieże przypuśćił/ niemogli mu Turcy wytrzymáć poſtąpili ná zad BielKron 256v, 247v, 256v.

przypuścić k(u) czemu (2): Potym [Kazimierz] do kſięſtwá Zegánſkiego przywiodſzy woyſko dobył ſzcżynáwy/ [...] popuſthoſzywſzy okolecżne wśi/ ku zamku Zegáńſkiego kſiążęćia przypuśćił. BielKron 374, 216.

przypuścić na kogo, na co (2): á iutrzeyſſego dniá poſthánowili przypuśćić woyſko ná te miáſtá/ y dobyć ich Leop 1.Mach 5/27; BielKron 247v.

Zwrot: »przypuścić k(u) szturmu (szturmowi), do szturmu, szturm« = zaatakować [szyk zmienny] (15:2:2): Tedy Máchábeycżyk wezwawſſy ná pomoc wielkiego Kxiążęćiá wſſego ſwiátá/ ktory bes táránow y bes ſtrzelby cżáſu Iozue rozwálił Ierycho/ przypuśćił mocno k ſſturmowi [irruit ferociter muris] Leop 2.Mach 12/15; HEtman gdy k temu miáſtu ku ſzturmu przypuśćił/ Rokowániem bez broni mieſzcżány wypuśćił. RejZwierz 6, 27v, 29v; Pothym Ceſarz Hiſzpany przypuśćił ku ſzturmu BielKron 221v; Amurath zſzykowawſzy przodkiem lud proſty/ [...] przypuśćił ku ſzturmu pod zamek BielKron 247v, 248v, 249v, 250, 251, 351v; In portam arietare, Szturm przipusćić. Mącz 16a; RejZwierc 86; BielSpr 62, 63, 64; Tákże y w innych mieśćiech Gáláádſkich/ wiele ich/ ieſt w oblężeniu/ przećiw ktorym iutro máią przypuśćić kſzturmu ná báſzty [constituunt castra ponere contra munitiones] BudBib 1.Mach 5/27; [Kiejstut] Przyćiągnął potym do trzećiego zamku Hekherſberg rzeczonego [...] przypuśćił tedy do ſzturmu Litwę y Zmodź z drábinkámi StryjKron 442, 752.

Przen (2):

przypuścić na co (1): [świeccy panowie co podlejszy lud ku szturmu przypuszczają] á Chryſtus Hetman náſz co nacelnieyſzy y mocnieyſzy y nazacnieyſzy/ y w ktorym ſię nawięcey kochał lud [tj. męczenników]/ ná tę potrzebę ſtráſzliwą przypuśćił. SkarŻyw [407].

Zwrot: »przypuścić ku szturmu« (1): iuż ſie nic nie lękaj przypuśćić ku ſzturmu ná tego oſtátecznieyſzego nieprzyiacielá ſwego ná thę obłudną ſmierć RejZwierc 177v.

6. Dodać, powiększyć ilość lub wielkość [w tym: czego, ile czego (3)] (4):

przypuścić k czemu (1): Też maſć vcżyniona z cżarney haleny/ z oleyku Fijołkowe^go/ woſku trochę k nim przypuſciwſzy/ cżęſto doſwiadcżona na wypędzienie [!] chrobakow: gdy pępek będzie mazany. FalZioł V 85v.

Zwrot: »przypuścić łokcia« = nadmierzyć (1): Więc też owych [kupców] áż názbyt/ co w mieſciech bywáią/ funty/ wagi/ y łokcie/ bárzo krotkie máią. Ale kiedybyś vźrzał ſpráwy tego nogciá/ Wierz mi iżeby teraz rad przypuśćił łokciá RejWiz 162v.

a. O terytorium (2): TEgo ácż Krzywouſtym tákże názywáli/ Ale ſerce y mężne y proſte poználi. Ten rozſzyrzył y ná dłuż przypuśćił Korony PaprPan Dd4v.

[przypuścić komu na co: Panowie [tj. rajcy miejscy] przypuścili mu półtora łokcia na ulicę, Żydowie [...] także wystąpieli w ulicę i pobudowali swe domostwa. OpisyPozn 1593 nr 20.]

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): [świadek ma poświadczyć] iż ón Duchowny więcéy ſobie Poświątnégo przywłaſczył/ y w ſzérz á w dłuż przypuśćił więcéy [appropriavit: latius vel longius, quam debet habere JanStat 236] niż ná fundáciiéy ſtoi SarnStat 214; [OpisyPozn 1593 nr 20].

7. Zesłać (o Bogu) [co] (3):

przypuścić do kogo (1): Ktorego [Boga] gdy przez ſwą nieomylną wiárę oſięgnieſz/ iużeś wſzytko poſiadł/ iuż wſzytkim władáć będzyeſz/ iuż do ciebie nie przypuśći żadnego ſprzećiwieńſtwá twego. RejPos 146v.

przypuścić na co (1): nieracz miły panie przypuſcic zadney roſpaczy na vmyſly naſſe wtych niebeſpieczenſtwach naſſych RejPs 82v.

Szereg: »przypuścić abo dopuścić« (1): Co [nieprzyjaźni, nienawiści, swary] potym Pan Bog karze/ ábo rzecży ſtráſzliwe zpoſtronnych kráiow przypuśćiwſzy/ abo zámieſzánia á roſtyrki wnętrzne dopuściwſzy [vel seditionibus immissis, vel aliquibus aerumnis]/ ábo iákimi inſzymi nędzámi ModrzBaz 138.

Synonimy: 1. przyjąć; 2. powołać, pozwolić; 3. poruczyć; 4. przyjąć; 6. przydać.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf PRZYPUSZCZENIE, PRZYPUSZCZONY