Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYWABIANY

Następne hasło: PRZYWABIENIE »

PRZYWABIĆ (24) vb pf

W inf -å- (8), -a- (2); -a- ModrzBaz; -å- : -a- Mącz (1:1); w pozostałych formach -å- (13), -a- (1); -å- : -a- BielKron (2:1).

Fleksja

inf	przywåbić

praet
	sg		pl
3	m	przywåbił	m pers	przywåbili
3	f	przywåbiła	m an

plusq
	sg
3	m	był przywåbił

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	bysmy przywåbili
3	m	by przywåbił	m pers

inf przywåbić (10). ◊ fut 2 sg przywåbisz (1). ◊ 3 sg przywåbi (1). ◊ praet 3 sg m przywåbił (5). [f przywåbiła.] ◊ 3 pl m pers przywåbili (2). ◊ plusq 3 sg m był przywåbił (1). ◊ con 3 sg m by przywåbił (2). ◊ 1 pl m pers bysmy przywåbili (1). ◊ part praet act przywåbiwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

Przyciągnąć kogoś a. coś ku komuś a. ku czemuś (zwykle w sposób łagodny), zwabić, zachęcić, skłonić (24)
- a. Pozyskać, zjednać (4)
- b. Sprowadzić, przyzwać, ściągnąć (14)
  - α. O ludziach i wyjątkowo Bogu (12)
    - Przen (4)
  - β. O abstraktach (2)

Przyciągnąć kogoś a. coś ku komuś a. ku czemuś (zwykle w sposób łagodny), zwabić, zachęcić, skłonić; allicere Mącz, Modrz; attrahere, delinire, pellicere Mącz [w tym: kogo (19), co (2)] (24): Attrahere et allicere, Prziwábić. Mącz 461b.

przywabić do czego (1): A tobie [narodzie ruski] dał Pan Bog z Kátoliki y z Láćinſkim kośćiołem Páná iednego/ y iednę rzecż poſpolitą/ chcącćię tym do iednego też kośćiołá y wiáry iedney/ w ktorey więtſzey iednośći dla zbáwienia trzebá/ przywabić. SkarJedn 375.

przywabić czemu (1): ModrzBaz 143v cf Szereg.

przywabić k czemu (1): GrzegRóżn E3v cf W przeciwstawieniu.

przywabić czym (2): SkarJedn 375; Pátrz iáko rozmáićie Pán Bog do śiebie ludzi przyćiąga. Bázyliſſę dziwną wonnośćią cżyſtośći/ Celſa widzeniem Aniołow/ śiedm tę bráćią przykłádem innych przywabił SkarŻyw 180.

W przeciwstawieniu: »przywabić ... odwieść« (1): Iáko tedy [szatan] dopuſzcża mienić imię Syná Bożego miedzy ſtworzonemi rzeczámi [tj. wodą święconą, mszą, czyśćcem itp.]/ áby k nim więcey ludźi przywabił/ á od Kryſthuſá odwiodł GrzegRóżn E3v.

Zwrot: »przywabić do siebie« [szyk zmienny] (1): Wſzyſtko to [tj. przyjście na świat w ubóstwie] Pan podiął cżłowiecże dla ćiebie, áby ćię przywabił łáſkáwie do śiebie ArtKanc B20; [Boć táki ludzi od ſiebye zbywa/ Kto przy nich prożne ſwary wyrywa. Bo thák y przyiacielá do ſiebye/ Nie przywabiſz/ będzye ſie ſtrzegł ciebye. WirzbGosp A3v].

Szereg: »przywabić i przyzwać« (1): O iáko trudno ztákimi ludźmi mowić/ ktorzi konie obieráć vmieią/ roſkoſznych potraw rádźi vżywáią: vbiorowi świetne^mv y ſprzętowi dźiwuią ſię: lecż áby ſię rozumowi przypátrowániu/ przyrodzenia wybacżániu/ vſtáwam cudzym/ ſądow ſrogośći y powadze obycżáiow dáli przywábić y przyzwáć [se allici ac invitari]/ żadną miárą ná to niedádzą ſię przywieść. ModrzBaz 143v.

a. Pozyskać, zjednać (4): Prze miły Bog pilnuymy/ bychmy tácy byli/ Abychmy ty co z niebá/ k ſobie przyłudzili. (marg) Iáko ányoły dobre przywabić mamy. (–) RejWiz 156v, Cc6; Mącz 194c.

przywabić czym (1): A proſtych ludźi niczym rychléy nie przywabiſz/ iáko hoynośćią/ á dáry. Ale táki przyiaćiél trwáły nie ieſt: ábowiém datek więcéy/ niż ćiebie/ miłuie KochCn B3v.

b. Sprowadzić, przyzwać, ściągnąć (14):

α. O ludziach i wyjątkowo Bogu (12):

przywabić do czego (1): Látwie tho on cżłowiek známienity [Arat Sycyjoński] od Krolá tego bogátego [tj. Ptolomeusza] otrzymał/ że go wielkiemi pieniądzmi zápomogł/ kthore gdy do Sycyonu przywioſł/ przywabiwſzy ſobie do they rády piętnaſcie co celnieyſzych mężow/ z nimi przeſłuchał ſpraw onych wſzyſtkich Phil Q4.

przywabić na kogo [= przeciwko komu] (1): Acż ſie potym Wołoſzy záś nań [hospodara mołdawskiego Aleksandra] zbuntowáli/ Przywabili Deſzpotá nań cżłeká mężnego/ Ktory tám był wprowádzon s pomocą Laſkiego. PaprPan Ee4v.

przywabić na co [= czym] (1): Cżáſu iego [Amurata Otomana] dwá Ceſárze byli Konſtántynopolſcy/ ktorzy ſobie o páńſtwo ocży łupili. Ieden ktory ſie obawiał poráżenia/ Amurátá ſobie ná pomoc zámawiał/ podawáiąc mu włość Kálliopolá/ ná co go ſnádnie przywabił z Azyey BielKron 240.

przywabić czym (3): [Andrzej] Brátá też ſwego Belę z Polſki proźbámi przywábił do ſiebie z żoną y z dziećmi BielKron 300v; Tegoż Alexándrá ſtroże pochwytáli Tátárſką ſtraż/ ktorzy przes ogień w nocy á przes dym we dnie mieli dáwáć znáki ſwoim/ kiedy/ á gdzie mieli przyćiągnąć woiowáć á bráć krainy iego/ Temi znáki przywabili Tátáry y przywiedli ná hak ná te mieyſcá gdzie ie w koło ogárniono BielSpr 42; StryjKron 482.

przywabić dokąd (2): RejPos 158; [papież Klemens VI] chcąc ludźi do Rzymu przywabić/ Bułły tákowe po świećie rozeſłał/ w ktorych to obiecował/ y twierdźił/ iż ktobykolwiek ná tym Pątnictwie vmárł/ do niebá proſto przenieśion być miał NiemObr 153; [BielKron 1551 156; na to TM potrzeba pomyślić i radę swą dać, jakoby zasię tu do państwa naszego tego Wiśniowieckiego przywabić. ListyZygmAug 1553/274].

przywabić skąd (3): BielKron 240, 300v; fráſſował ſię też [Witold] ná Krolá Iágełá/ iż [...] w ſłowie mu ſię nieżyſćił/ ktorym mu obiecował ſpuśćić Wielkie Xięſtwo Litewſkie y Wilno/ ſkoroby ſię ſam ná Kroleſtwie Polſkim vgruntował/ y tą go obietnicą z Prus (gdy ono był do Krzyżakow ziáchał z Krewá vćiekwſzy) przywabił. StryjKron 482; [Tenże Pudyk Boleſław/ fundował y zbudował Klaſztor Zakonnikom Reguły świętego Fránćiſzká w Krákowie/ z Prági ich przywabiwſzy. PaprHerby ****2v (Linde)].

Zwrot: »przywabić do siebie, sobie« (2:1): BielKron 300v; ták iż on lud podał był [Bóg] w onę obiecáną niewolą ich/ dziwną ſpráwą ſwoią/ przez onego Iozephá ktory był do Egiptu przywabił do ſiebie wſzythek narod ſwoy RejPos 158; Phil Q4.

Przen (4):

przywabić dokąd (1): Iáko Páná przywabić do domu ſwoiego. RejPos 114v marg.

Zwrot: »do siebie przywabić« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (3): RejPos 143 marg; sſtáymy ſię kośćiołem y domem iego [Pana Boga]/ y buduymy iemu páłac drogi: ábyſmy go do śiebie przywabili/ chędogim y Páńſkim á przyſtoynym budowániem. SkarKaz 457a, 454b.

β. O abstraktach (2): Dobra myśli/ któréy nie przywabi/ Choć kto śćiány drogo viedwabi: Niegardz moim chłódnikiem chróśćiánym/ A bądź zemną ztrzéźwym/ y z pijánym. KochPieś 4.

[przywabić komu: [żona Jeroboama] proroka zwieść chciała, [...] lecz jak złość, tak maszkara, w której się taiła, odkryta – synowi śmierć rychlej przywabiła. OtwinPis 80.]

[przywabić czym: Próżno nadzieję przywabić się kusi Tem rozważaniem SzarzPoezje 57.]

przywabić skąd do kogo (1): [Mojżesz] głos Boży z niebá do ludu przywabił. BielKron 46.

Synonimy: pociągnąć, przyciągnąć, przyłudzić, przymilić, przynęcić, przywieść, skłonić; a. nachylić, pozyskać, zjednać; b. sprowadzić.

Formacje współrdzenne cf WABIĆ.

Cf PRZYWABIENIE, PRZYWABIONY

MPi