Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PUSTUSZĄCY]

Następne hasło: PUSTYNI »

PUSTY (252) ai

Fleksja

sg
m	N	pusty	f	N	pustå, pusta, pust(a)	n	N	pusté
	G	pustégo		G	pust(e)j		G	pust(e)go
	A	pusty, pust(e)go		A	pustą		A	pusté
	I	pustym, pust(e)m		I	pustą		I
	L	pustym		L	pust(e)j		L	pustym

pl
N	subst	pusté
G		pustych
D		pustym
A	m pers	pust(e)
A	subst	pusté
I	m	pustémi
	f	pustymi
	n	pustémi
L		pustych
inne formy
sg f A a. I - pustą

sg m N pusty (18). ◊ G pustégo (4); -égo (3), -(e)go (1). ◊ A pusty (9), pust(e)go (1). ◊ I pustym (1), [pust(e)m]. ◊ L pustym (2). ◊ f N (attrib) pustå (14), pusta (1) Mącz, pust(a) (2). ◊ G pust(e)j (5). ◊ A pustą (3). ◊ I pustą (4). ◊ A a. I pustą (2). ◊ L pust(e)j (7). ◊ n N pusté (20); -é (1), -(e) (19) [pusto cf PUSTO av]. ◊ G pust(e)go (13). ◊ A pusté (23); -é (1), -(e) (22) [pusto cf PUSTO av]. ◊ L pustym (7). ◊ pl N subst pusté (44); -é (3), -(e) (41). ◊ G pustych (6). ◊ D pustym (2). ◊ A m pers pust(e) (1). subst pusté (33); -é (1) KochPieś, -e (1) SarnStat, -(e) (31). ◊ I m pustémi (3); -émi (1), -(e)mi (2). f pustymi (1). n pustémi (1). ◊ L pustych (25).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. W którym (we wnętrzu a. na powierzchni) nic nie ma a. nie ma tego, co powinno być (224)
2. Niemający pana, właściciela; bezpański (9)
- [Przen]
3. Bezwartościowy, bez znaczenia, nieważny (1)
4. Pozbawiony bliskich (3)
- a. Bezdzietny (2)
5. Bez stałego miejsca zamieszkania, bezdomny (1)
6. Zły, grzeszny (2)
7. Beztroski, lekkomyślny, niepoważny, swawolny (5)
- Przen (2)
8. n-loc (7)

1. W którym (we wnętrzu a. na powierzchni) nic nie ma a. nie ma tego, co powinno być; vacuus Miech, Vulg, Mącz, Modrz (224): A coż więcey rozumieſz o tákiey wielkośći/ Niebá/ Płánet/ powietrza/ á ty ſzyrokośći/ Aby puſte być miáły/ á w nich nic nie było RejWiz 115, 93v; Mącz 483d; Przyſzedſzy tám do gory/ wſzedł w iednę iáſkinie/ Ktora iámá wilgotna/ ieſt w puſtey ſkálinie. HistHel C3v; Tám [na niebie] wiecżne ognie ſwoie mieyſce máią Y tám pałáią. Puſte powietrze y wiátr nie ośiádły Poniżey záwiſł. KlonFlis B4.

[pusty bez czego: które ty wszytki bydła i domostwa po śmierci p. Janusza z Kosczielna [...] wygnano. Teraz ten folwark pustem jest bez domostwa [tj. inwentarza]. LustrWpol I 131.]

pusty od czego (żywotne) (1): Viduus pecudibus ager, Puſte polá od bydłá. Mącz 495c.

Zwrot: »pusty leżeć« (1): Nullum locum vacare volo, Niechcę áby które mieysce puſte leżało. Mącz 472a.

Wyrażenie: »żyły puste« = prawdopodobnie: wnętrze krtani (1): Cżemu tez drudzi ludzie cżaſem omienieią (–) Dla rymy ſpadaiącey od mozgu, ktora zatika treſtki głoſu, to ieſt, żyły puſte kthorymi głos wychodzi. GlabGad C8.

Zestawienie w funkcji n-loc: »Morze Puste« = pustynia Araba (1): Seon krol Amorreyſki [...] panował [...] od puſtyniey aż do morzá Generoth ku w ſchodu słońcá/ aż do Morzá puſtego [ad mare deserti]/ kthore morze ieſth nasłońſſe Leop Ios 12/3.

Szereg: »nieużyteczny i pusty« (1): NA pocżąthku BOG ſtworzył Niebo y ziemię. Ale ziemiá byłá nieużythecżna y puſta [inanis et vacua] Leop Gen 1/2.

a. O pomieszczeniach i pojemnikach (14): RejKup g7v; Powieccie o mey ſtodole/ Tákież o puſtey oborze BielKom A4, B8; RejFig Dd8; Lecż by dobrze y kámień ciężał w puſtey ſkrzyni HistLan D4v; RejZwierc 189.

W porównaniach (2): Ktory [fałsz] záwżdy głośno brzmi iáko dzwonek w worze/ Skacżąc iáko głodny kot po puſtey komorze. RejWiz 2v; Nic nie ieſt rozum kto ſie im nie zdobi/ Iákoby kotá chował w puſtey krobi. RejZwierc 214.

Wyrażenia: »pusta(-y) kaleta, mieszek, moszenka, wor« [o braku pieniędzy] [szyk 2:2] (1:1:1:1): RejWiz 91; Ale gdym ſie [...] s káletą iákmiarz puſtą poráchowywał. Przyſzły mi ku ręku Kxiążecżki o Lifflándckiey źiemi KwiatOpis A2v; PRzyiechał do mnie ieden/ co ſye báwi dworem/ Iákom baczył po tętnie/ iże z puſtym worem. PudłFr 63; CiekPotr 34.

Przen (2): By ſie y drudzy potym od ciebie vcżyli/ A tey puſtey ſtodoły dármo nie tucżyli. RejWiz 6.

Wyrażenie: »pusta głowa« (1): Boć y owi z puſtą głową Co ie rzkomo poſly zową Więcey też ſobie folguią RejRozpr Dv.

b. Opróżniony (o stawie bez wody) (1): Y ieſli ná źimę będźieſz chćiał mieć ſtaw puſty/ tedy óny Ryby w doléch pozdycháią. Strum E4.

A. Ze względu na ludzi i ich działania; desertus Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; solus Mącz, Cn (199):

a. O budowlach i siedzibach (wyjątkowo o akcji dziejącej się w budynku); przeważnie: pozbawiony mieszkańców, użytkowników, słuchaczy; desolatus Miech, PolAnt, Calep, Cn; derelictus Calep, Cn; desertatus Miech; infrequens Mącz; relictus Calep (74): FalZioł I 39a; Potym vdali ſie ku Wratiſławowi ktori też nalezli puſti/ bociem też wſzytczy z Wratiſlawia mieſzcżanie dla ſtrachu byli pouciekali zabrawſzy z ſobą czo koſztownieyſzego MiechGlab 8, 9, 30 [2 r.], 33, 51, 71; Owa niewiem by ktory nálaſl boży [kościół]/ iedno ieden przed Krákowem/ Sálwátorow/ y to puſty KrowObr 219v, 219v; Zápalili wybráne świątośći miáſto/ á puſte vcżynili drogi iego Leop Eccli 49/8; UstPraw H4v [2 r.]; RejZwierz bb2v, 110; Oſadzał bráńcy źiemię Polſką Boleſław/ ktorzy ſiali y oráli po wſiách puſtych. BielKron 349v, 361v, 365; A Rycérſkié Rzemięſło którym Polſká ſtałá/ [...] Stániáło między ludźmi/ Zbroie zárdzewiáły: Drzewá prochem przypádły/ Tarcze popleśniáły. Wſzytkié Gránice puſté/ á Tátárzyn bierze KochZg A3v; KwiatKsiąż D; Orba ab optimatibus concio, Puſte kazánie álbo máło zacznych ludźi ná kazániu. Mącz [267]d; Ruderatus ager, Pełny rumu ſtárego budowánia gdźie ſie wiele puſtych ſiedlisk vkázuyę [!]. Mącz 360a, 60a, 136c; HistRzym 38; RejPos 306; Rodenpeus. Zamek od Moſkwy wypalony/ Theras puſty. KwiatOpis B4v, B3v, B4; Stoią zamki/ ſtoią mury puſte/ wilcy á świnie dzikie ſie w nich lągną RejZwierc 185v, 185v marg, 186, 247v [2 r.], Bbbv, Bbb3; BudNT przedm b6 [2 r.], Matth 23/38; SkarŻyw 374; [Pompejusz] w máłey á łatáney łodce vćiekł ná Morze/ [...] zá Pompeiuſſem záś Senat wſzyſtek gdzie kto mogł iáko zá głową vćiekał. A Ceſſarz Iulius opánowawſzy Rzym puſty/ ſam ſie [...] Borgmiſtrzem Rzymſkim vczynił StryjKron 66; A ſtąd odnośićie tęn pożytek/ iż wáſze miáſtá/ miáſteczká niſczeią; [...] nie máſz gdźie prżed Tatáry máiętnośći/ żony/ dźiatek/ záchowáć. Więc puſtych domow pełno wſzędy/ rżemieśnikow nie maćie GórnRozm L3v; ZawJeft 26; Desolatus – Puſti, odbiezoni. Calep 312a, 311a; Oto wam zoſtánie dom wáſz puſty. WujNT Matth 23/38; Niechay będźie ich mieſzkánie puſte/ á niech nie będźie kto by w nim mieſzkał. WujNT Act 1/20, Luc 13/35; (marg) Złotorya/ puſty zamek. (–) Ná práwym brzegu Złotorya leży/ Zburzony zamek KlonFlis Gv, G3v.

pusty bez kogo, bez (a. przez) czego (2): Leop Ier 33/12; A gdy tám przyiechał [król do Gdańska]/ nálazł kośćioły puſte przez ſwych vrzędow/ obchodow/ y záchowánia BielKron 419v.

W porównaniu (1): Kolaczes by wiec wpuſty dom Będzieczię tego potym ſrom. RejKup e4.

W połączeniach szeregowych (2): inhospita tecta Niegośćinne domoſtwo/ puſte nie budowne niebezpieczne. Mącz 159a; iż mieyſcá ich/ domy y potomſtwá ich/ záwżdy puſte/ zniſzcżone/ á nikcżemne zoſtáć muſzą. RejPos [290]v.

Zwrot: »stać pusty« (1): było też w Kijowie koſciołow albo bożnicz koſtownych więczey niż trzy ſta/ z ktorych ieſzcże drugie ſtoią puſte [stant desolatae] po polach y po leſiech w ktorych zwierzęta ſtawaią MiechGlab 5.

Wyrażenie: »puste (jest, bywa) miejsce« = locus desertus Vulg; solus locus Mącz [szyk 5:4] (9): BierEz Q; MiechGlab 51; Leop Ier 33/10, 12; Abowiem yako ći ktorzi roſpaczayą niemaią być puſtym mieiſcom zwierzani: także też y ći ktorich nierządnymi roſkoſzami vmysł zwyciężon yeſt. KwiatKsiąż D; Mącz 401c; WujJud 193; Gdzie miedzy ludzmi mieſzkáć niechcąc/ á puſtego y ſpokoynego mieyſcá ſzukáiąc/ puśćili ſię do wśi Gelle názwáney. SkarŻyw 487; Ptak Pelikan rad puſthym mieścom LatHar 167 marg.

Szeregi: »tak pusty jako i osiadły« (1): Ludzie vcżeni w gwiazdárſkich náukách/ źiemię doſthátecżnie wypiſáli y rozmierzyli/ [...] ták puſte kráiny iáko y oſiádłe BielKron 263.

»pusty, prożny« (2): Vacat domus, locus, triclinium, Yeſt puſti/ próżny/ nie máſz nić w nim. Mącz 472a; A v was pokoy/ y doſtátki ktore z niego roſtą/ w prozne ſię vtráty obraca [...]: á zamki puſte/ wieże prożne/ drugie ſię obaláią y gniją SkarKazSej 666b.

Przen (2): ieſlibyś tylko niebo miał miánowáć kroleſtwem niebieſkim/ puſtećby tho było kroleſtwo/ ieſliby w ſobie żadney oſiádłośći nie miáło. RejPos 238v.

Szereg: »pusty i nagi« (1): ći nienawidzieć będą wſzetecżnice/ y puſtą (ią) vcżynią/ y nágą [desolatam ... et nudam] (marg) Tu iáwne proroctwo/ ze Papieskie pańſtwo krolowie pośiędą/ á ſamego wniwecz obrocą. (–) BudNT Apoc 17/16.

α. Opuszczony przez kogoś, kto odszedł (5): podnyoſl ſyą wpychą nayuyſſzy anyol oto zgrzeſzyl pychą y ſtrączon znyeba y ſtalyſyą mnogye kory puſte PatKaz II 33.

pusty bez kogo (1): powſtał Nowy Prorok we Fryzyey/ imieniem Georgius Dawid/ ktory ſie cżynił wnukiem Bożym. [...] powiedał iż bez niego teraz niebo puſte/ á przyſzedł dla tego áby ſyny kroleſtwá niebieſkie^go nas pocżynił BielKron 192v.

Wyrażenie: »puste miejsce« [szyk 1:1] (2): [Bóg] dopuśćił ſie tu rozmnożyć cżłowiekowi onemu/ ktori był w mnieiſzym przeklęciu iego/ áby był záſię potym vbłogoſłáwiwſzy narod iego/ wedle obietnice ſwoiey/ oſádził im ono mieyſce puſte cżártá ſtrąconego. RejPos 53, 18v.

Przen (1): A gdy nieczyſty duch wynidźie od człowieká/ chodźi po mieścách bezwodnych ſzukáiąc odpoczynienia/ á nie náyduie. Tedy mowi: Wrocę ſię do domu mego ſkądem wyſzedł. A przyſzedſzy náyduie gi puſty [vacantem]/ vmiećiony/ y ochędożony. WujNT Matth 12/44.

b. O połaciach kraju: niezaludniony i pozbawiony śladów ludzkiej działalności, dziki; też pozbawiony roślinności, pustynny; vastus Miech, Mącz, Cn; incultus Miech, Calep, Cn; solitarius PolAnt, JanStat; inhabitabilis Calep (110): przyeli do Morawy y do Bohemſkiey ziemie, y przewiedziawſzy ony krainy iż były puſte [[regio] vasta quidem et nondum culta] á powietrza zdrowego y ziemie płodney, poſtawili oboz na gorze, kthorą zową Rzip MiechGlab 43, 43, 51; LibMal 1544/84v; pocżął ciągnąć w Indią/ á tám iádąc przez ziemię puſtą bárzo ſzyroką w ktorey wody nie było/ y po gorach skáliſtych/ thákże w drodze okrutney ſprácował ſie y rycerſtwo iego HistAl G6; Leop 3.Reg 9/18, Is 17/9, Ez 38/8; Nie będą w niey [ziemi chaldejskiej] dáley mieſzkáć dla gniewu Páńſkiego/ ále będźie do ſzcżątká puſta [erit solitudo tota] BibRadz Ier 50/13; OrzRozm K4; Tey cżęśći świátá [tj. Afryki] ieſt więtſzá połowicá puſtey/ cżęśćią dla wielkiego gorącá/ cżęśćią też dla źwierząt iádowitych ktore ſie tám rodzą w puſtyniách BielKron 269v, 38v, 159, 338v, 343v, 377v, 448v; KochSat Bv; Ventosa regio, Wietrzna puſtá kráyiná. Mącz 483d, [388]a, 476b; KochOdpr D2v; SkarŻyw 29; A iżby ták puſta ich kráiná nie zoſtáłá/ Mázurámi y Polaki [...] Podláſze oſſadził. StryjKron 340; KochFr 66; Bo tám wſzędzie w tych gorách ieſt kray trudny/ puſty BielSjem 17; KochPieś 55; Calep 536b.

pusty od kogo (1): Ku pułnocy záſię ſą drugie wyſpy wielkie/ niektore puſte od ludzi BielKron 268v.

W połączeniu szeregowym (1): Mátká wáſzá (marg) To ieſth źiemiá Káldeyſka kthora byłá pánią wſzytkich inych kroleſtw. (–) [...] ſtánie ſię poſlednieyſzą miedzy narody/ będźie puſthá/ płona y ſucha. BibRadz Ier 50/12.

W tłumaczeniu hebrajskiej nazwy góry Horeb (1): Biegayże [...] pośilony tym Anyelſkim pokármem/ ochotnie á potężnie po drogách mándatow Páná Bogá twego: áż ſobie wytchnieſz ſpokoyniuchno y miluchno/ iuż nie ná gorze Oreb/ to ieſt puſtey/ ále ná gorze Thabor/ to ieſt gorze cżyſtośći y wielebnośći Boſkiey LatHar 192.

Zwrot: »puste krainy (a. pola) osadzać (a. osadzić); będą puste miejsca osadzone; obsadzenie pustego miejsca« [szyk zmienny] (2;1;1): oſádźiłem ia tobie Krolu Podolſkie puſte kráiny/ nápełniłem ludźmi/ oraczmi/ Miáſteczki/ Wśiámi Ruſkie puſtynie OrzRozm R4; RejZwierc 247; Y będą puſté mieyſcá z nowu oſádzoné KochPs 102; Colonia – Pewni poczet ludu, wisłany dlą obſadzenią puſtego mieyſca. Calep 217a.

Wyrażenia: »pusta dziedzina« [w formule zaklęcia] (2): Burzą thak roznoſzy. [...] Thako ſzią tha burza rozwyn na bori na laſſi na pvſthe dzyądziny [...] gdzieby nykomv nyezaſkodzila LibMal 1544/89, 1544/84v.

»pusty las« [szyk 7:1] (8): LibMal 1544/84v; KochMon 20; KochPs 166; SkarŻyw 473; zewſząd ſtráchu ludźiom dodáią Chmury czarné/ grádu pełné/ y trzáſkáwice: Oracz polá bogu zléca/ y ſwé winnice/ A páſtérz [...] Wraca bydło ku domowi z puſtégo láſu. KochFr 85; KochPieś 19; KochFrag 28; zátrzęśie Pan láſy puſtemi w Kádes. LatHar 347.

»puste (jest) miejsce« = desertus(-um) locus(-um) HistAl, PolAnt, Vulg; solitarius locus PolAnt, JanStat; deserta solitudo Mącz [szyk 30:18] (48): RejPs 94v; HistAl A3v, A4v, M6; A gdy przyſzedł wiecżór przyſtąpili knięmu vczniowie iego rzeknąc/ mieśce to ieſtći puſté i godźina iuſz przemięneła odpráẃ rzéſze MurzNT Matth 14/15, Matth 14/13; LubPs Y4v; A gdy náſtał dźień ſzedł ná mieyſce puſte/ á zgromádzenie ludźi ſzukáło go BibRadz Luc 4/42, Eccli 9/7; Lech vſpokoiwſzy ſwe páńſtwá/ oględował mieyſcá w Polſce puſte ku mieſzkániu godnieyſze BielKron 339, 38v, 318, 359; Mącz [388]a; A tu ſie vcż wierny wyznáwácżu ſłowá Páńſkiego/ co ſie działo s tymi ludzmi ſwięthymi/ ktorzy dawáli ſwiádectwo o prawdzie Páná ſwego/ iáko ie przeſládowano/ męcżono/ ná puſte mieyſcá wyganiano RejAp 10v; RejPos 79v, 184v, 213; BudBib Eccli 9/7; BudNT Matth 14/13, 15; gdy wydał zá mąż śioſtrę/ [...] vdał ſię ná puſte mieyſcá/ áby krom boiázni mogł w wierze świętey żywotá ſwego dokonáć SkarŻyw 50, 235, 384, 402, 452, 470, 472, 487; StryjKron 46; Y rzekł im: Podźćie oſobno ná mieśce puſte/ á odpoczyńćie máluczko. WujNT Mar 6/31, s. 15, Matth 14/13, 15, Mar 1/35, 45 (13); SarnStat 293; SkarKaz 455b, 609a. Cf »będą puste miejsca osadzone«.

»płonina pusta« (1): ten dwoy narod [Alani i Roksolani] wſzytek zniſzcżał á zaginął, tylko tego ieſzce ſą ich pola á płoniny puſte [campique latissime patentes spectantur deserti] MiechGlab 76.

»puste pola« = campi deserti Miech; arva vacua Modrz; immensi campi Cn [szyk 10:4] (14): MiechGlab 41, 76; (nagł) Puſte polá Podolſkie. (–) ZAſz to nie wielka żáłość/ gdy náſzy pátrzáią/ Ano roſkoſzne polá/ pożarem goráią. Albo ſie dzikie ſzkápy/ z Wilki po nich gonią RejZwierz 110v, bb2; BielKron 130, 430v, 431; RejZwierc 247, Bbbv; ten [Mikołaj Sieniawski] by łáſkom wáſzym powiedźiał/ ile rázow/ v Dniepru/ v Buku/ y Nieſtru/ y indźiey w puſtych polách ty Pogány gromił BiałKaz L3, L3; PaprPan V2; Lecż ná pocżątku ták bywáło: Przychodźiło mnoſtwo ludźi ná puſte polá/ á te polá ktore pirwey były wſzytkim ſpolne/ cżynili ſwoiemi ModrzBaz 47v. Cf »puste pola osadzać«.

Zestawienie w funkcji n-loc: »Arabija pusta« = Arabia deserta (3): Arábia troiáka/ opocżyſta/ puſta/ y fortunna BielKron 263v, 263v [2 r.]; [RadzPodróż 98].

Szeregi: »pusty i bezdrożny« (1): BEdzie ſie weſelić puſta y bezdrożna [deserta et invia]/ y rozráduie ſie puſthyni Leop Is 35/1.

[»nieurodzajny albo pusty«: za rzeką już się poczyna w prawo ku temu Jeziorowi Siarczystemu Arabia, którą zową Nieurodzajna albo Pusta RadzPodróż 98.]

»pusty i opuszczony« (1): Pułnocne też (woyſko) oddalę od was/ á zápędzę ie do ziemie puſtey y opuſzcżoney [desertam et desolatam] BudBib Ioel 2/20.

Przen (1):

Fraza: »pusta osiadła rola« = ziemia się zaludniła (1): A by nie był ten ſpołek [tj. małżeństwo] wſzytekby ſwiát zginął/ [...] A gdzyeſzby ſie podzyáłá oná Boſka wola/ Gdyż chce áby tá puſta oſiádłá mu rola. RejWiz 38.

c. O kawałkach gruntu: nieuprawiany; też niezabudowany (15): yakom ya nyeprzyschethl szbronyamy ostrzemy naczaszthky puszthe szlachathnych maczyeya y mroczka ZapWar 1504 nr 1923; BielKron 93v; ModrzBaz 126v; Vſtáwiamy/ áby role/ ogrody/ Szołtyſtwá puſté od płácenia Poborów vchwalonych/ były wolné SarnStat 343; [ZapKrak 219/388; ábowiem gdy widzi ſiodłacżek/ iże Pan Bog dawa wzroſt zbożu/ ktore s pracą rozſiewał/ iſcie z weſelem ná to pogląda/ y Pánu Bogu od ktorego to idzie dzięki cżyni/ ále ná puſte pśiny [= nieurodzajne role] nie rad záprząga do roboćiny GilPos 200v].

Wyrażenia: »miejsce puste« (1): A gdy ty záś pożegnaſz roku pocżętego/ Muſſą polá zákwitnąć z zwycżáyu ſwoyego/ Y myeyſczá puſte muſſą podáć ſwe hoynośći/ Ták iż będzye wſſytkyego ná wſſem w obfitośći. LubPs P3.

»pusty plac« (2): LibMal 1548/140v; Stalo ſzyę yſz vcziwy Marczyn Kukowſki kupel puſti placz leſzączy Gruntem ZapKościer 1585/62.

»puste pole« = sola arva Mącz (2): Squallent arva, Leżą puſtę [!] polá/ nie ſpráwuyą ich. Mącz 411b, 401c.

»pusty przyłog« (1): Przetom lekce rozumiał o wzgárdzonym koniu: Co go páſą Dźiewánną y piaſkiem ná błoniu: Co koło Bożey męki/ ná puſtym przyłogu/ Bliſko domu łbem kiwa KlonWor 19.

»pusta rola« [szyk 1:1] (2): Desertus ager, Puſta rola/ którey nie orzą. Mącz [388]a; ZapKościer 1580/10v; [ZapKrakBiec 9/235].

Przen (1): Puſcił rżeki na puſtinie/ y puſćił wyſcie wod na wyſchłe mieſtcza. (koment) Poſlał piſmo ſwięte do pogańſtwa puſtego. WróbŻołt 106/35.

α. W funkcji rzeczownika: »puste« (2): Z puſtego dań być niema. [...] Vſtáwiliſmy iż z ogrodow/ z rol/ y z ſzołtyſtwá/ z puſtych/ dań niema być brána okrom czopowego. UstPraw Gv.

2. Niemający pana, właściciela; bezpański; adespota bona Cn (9): Ayeſthliby ymyenye sąſzyedne puſthe bylo, thedi aſz do oſzyądlego ymyenya sąſzyednego szlad vidacz ma MetrKor 40/812, 34/134v; otho Duch s. przytocżył ná plác Iudaſzá/ powiedáiąc to o nim y o káżdym złoſniku á niewierniku Páńſkim/ iż dom y dzyedzictwo iego záwżdy będzye puſte/ á doſtoieńſtwo iego inſzy poſiędzye. RejPos [290], [290], 292v; Ieſcże i tim ktorżybykolwiek chcieli więcey na to imienie puste przistawać, pod tąż Condicią winni ſą się ſprawować iak i pierwsży. ZapKościer 1580/11, 1580/11 [2 r.]; [(nagł) Puſté dobrá które dźiedźicá nie máią. (–) IEſliby kto zoſtáwił dźiedźictwo puſté/ to ieſt/ do kthóregoby żadnégo dźiedźicá nie było [...]/ tedy óno dźiedźictwo ná Królá należy GroicTyt 25v (Linde)].

Zwrot: »puste role osadzić« (1): kmiećie/ którzy [...] do miaſt y miáſteczek vćiekáią [...]/ áby byli przywroceni/ pod winámi Królewſkiémi: álbo niechay będą przypędzeni puſte role inémi do tégo godnémi ná mieyſcá ſwé oſádźić [desertos agros ... collocare JanStat 1085]. SarnStat 663.

[Przen:

Zwrot: »jako puste stać«: ZA tego [Ludwika węgierskiego] ſie dobrego nic w Polſzcże nie dźiało/ Mieſzkał w Węgrzech/ á to tu iáko puſte ſtáło PaprGniazdo 1125 (Linde).]

3. Bezwartościowy, bez znaczenia, nieważny (1): Cznota przez mądroſci puſta ieſt. BielŻyw 53.

[Jako wyraz konwencjonalnej skromności: Racz W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ już myślić na to, jako a kędy chce W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ krola witać. Ja swe puste zdanie przedsię W⟨aszej⟩ M⟨iłości⟩ napiszę. ListyPol III 1551/168.]

4. Pozbawiony bliskich (3):

Wyrażenie: »dusze puste« = dusze zapomniane, za które nikt się nie modli (1): pamyαtαy [!] rodzyce przijacyelye ij duſſe puſte a moẃ tα modlytwa. BierRaj 20v.

a. Bezdzietny (2): ZapWar 1503 nr 1941; ..interemit laboriosum Iohannem Ien desertum hominem alias pvsthego ZapMaz V 1504/943.

5. Bez stałego miejsca zamieszkania, bezdomny (1): Y przywiodł [Abimelech] ná to ludzi/ iż ſie ſprzyſięgli w kościele Báál z nim w iednośći być/ y wzyęli ſiedḿdzeſiąt [!] funtow ſrebrá s tegoż kościołá y dáli mu/ zá ktore znáymował łotry/ bieguny/ y puſte á vbogie ludzi BielKron 50v.

6. Zły, grzeszny (2): Spowiedam ſię miły kxieże Wyelem grzeſzyl zawzdy wſzedzie. [...] Rzadkom chodzyl do koſczyola Alem iednak mowyl doma. Znac nienaboznie paczierze Bo też malo wiem owierze. Myſlya vczynkiem y vſty Malom niezawzdy byl puſty. RejKup i3v.

W tłumaczeniu łac. „abominatio desolationis”, prawdopodobnie na określenie posągu pogańskiego bóstwa, postawionego w Jeruzalem przez Rzymian (1): A więc to [papież] ieſt przyiaćiel Boży? ktory Bogá z iego Stolcá ſpycha/ á ſam ſie ná iego mieyſce wſpina? A toć ieſt ono ohydzenie puſte/ kthore ſtoi ná mieyſcu ſwiętym/ o ktorym Dániel prorok nápiſał [cf Dan 9/27] KrowObr 16.

7. Beztroski, lekkomyślny, niepoważny, swawolny; petulans Cn (5): KochPs 40; Tu woły tucżne y owce koſmáte. Páſą ſię w łąkách iáłowice tłuſte/ Y kozy puſte. KlonFlis Cv.

Wyrażenie: peryfr. »puste dziecko« = Kupido (1): Bachá śpiewaymy ćicho piiącego/ Przy niem Cypridę/ y woyny puſtego Spokoyne Dźiecká/ ktore záwżdy ſwoię Ná roſpaloney ſkále oſtrzy zbroię. SzarzRyt D2v.

Przen (2): iſz Stolicá Cárogrocka w wielkim pokoiu Chrześćiáńſkim iuż po wſzytkim Pogáńſkim przenáśládowániu vrodzona/ y wielkimi dobry świeckimi od Konſtántyná vbogácona/ z proznowánia puſtą być bárzo pocżęłá SkarJedn 390, 389.

8. n-loc (7):

»Puste« = miejscowość w pobliżu Kościerzyny (5): yſz pyerwy Kupyeli to Imyenye Pánowyę Wąsorſczy Koſtkowyę Iako dolnyę sdunoycze y pustę ZapKościer 1584/53, 1584/50v, 52v [2 r.], 53.

Zestawienia: »Puste Jezioro« = Pustooziero (Pustoziersk), miasto nad Peczorą (1): Piecżyhorá rzeká w pada w Morze v Puſtego ieźiorá BielKron 433v.

»Rżowa pusta« = Rżewa Pustaja, miasto należące do Nowogrodu Wielkiego (1): ieſt też druga Rżowa/ od wielkich Lukow dwádźieśćia mil/ á od Moſkwy ſtho y cżterdźieśći/ od Pleſkowá dwádźieśćiá mil/ tę zową puſtą BielKron 431v.

Synonimy: 1. czczy, prożny; A. nieosiadły; a. opuszczony, opuściały; 3. prożny; 6. grzeszny, prożny, złościwy, zły.

Cf NIEPUSTY, [PUSTOCIEMNY], PUSTOSTRASZNY