[zaloguj się]

33. Dwuaspektowość.

Dla czasowników i imiesłowów dwuaspektowych zapisujemy aspekt w postaci:

vb impf i pf
– (lub odwrotnie), a jeżeli dwuaspektowość jest tylko podejrzana:
vb impf i prawdopodobnie pf.
Dwuaspektowość (lub aspekt różny od dzisiejszego) występuje stosunkowo często w czasownikach pochodzenia łacińskiego, należy więc zwracać na nie szczególną uwagę.


a. Wykaz źródeł i formy gramatyczne.

Przed wykazem źródeł dla każdego aspektu podajemy w klamrze wyliczenie czasów i trybów, np.:

impf [w tym: praes (4), inf (3), praet, con, part praes act] ... ; pf [zawsze: praet] ...
Jak widać, układamy je według malejącej frekwencji. O ile dany aspekt reprezentowany jest jednym użyciem, nie piszemy oczywiście słów w tym ani zawsze.
W wykazie źródeł, inaczej niż w innych partiach części gramatycznej, nie uwzględniamy oboczności w obrębie tego samego tekstu.
W paradygmacie nie dzielimy przykładów pod kątem aspektu, tj. nie oddzielamy praes od fut niezłożonego, ale w opisie formy piszemy zgodnie ze stanem faktycznym, np.:
praes i fut,
praes i może fut,
praes lub fut
itp.
Wykaz źródeł sporządzamy w sposób następujący: dla tekstów, w których panuje stan jednolity i nie ma użyć niepewnych, podajemy tylko skrót utworu (jeżeli jest on reprezentowany w danym haśle jednym użyciem) lub skrót utworu z liczbą frekwencyjną w nawiasie (przy co najmniej dwóch użyciach). Dla tekstów, w których dany aspekt nie wyczerpuje ogólnej ilości użyć, podajemy pełną lokalizację, np. (przykład nieprawdziwy, możliwość dotychczas niezrealizowana):
pf [...] BierEz (4), Leop, RejZwierc 24, 105v; impf [...] RejWiz, RejZwierc 101, SarnStat (2).
Jeżeli jeden z aspektów znacznie przeważa ilościowo (a nie ima w haśle wypadków wątpliwych), podajemy oczywiście tylko źródła dla aspektu rzadszego.
Użyć niepewnych co do aspektu nie lokalizujemy, jeżeli w haśle są aspekty pewne, np. s.v. KONDONOWAĆ:
pf (1) [fut] CzechEp, pf a. impf (3).
gdy jest tylko jeden aspekt pewny, a ilość niepewnych w haśle niewielka, lokalizujemy tylko te ostatnie, np. s.v. KONFEROWAĆ:
impf (4). prawdopodobnie pf (2) [inf, pass a. impers] ActReg, VotSzl.


b. Dwuaspektowość regularna.

Jeżeli różnice aspektu układają się równolegle do podziału znaczeniowego, przy wstępnym zestawieniu statystycznym nie podajemy źródeł, tylko sygnał znaczenia.
W części semantycznej dzielimy pod tym względem materiał na dwie zasadnicze grupy numerowane cyframi rzymskimi, w obrębie których wydzielamy konkretne znaczenia pod numerami arabskimi, np. (podany przykład nie jest zgodny z wersją drukowaną tego hasła, ale jest obowiązujący):

CISNĄĆ (105) vb impf i pf
impf (84) [w znacz. I.], pf (21) [w znacz. II.]
I. impf (84):
1. Wywierać nacisk fizyczny (24):
2. Wywierać nacisk psychiczny (60):
II. pf Rzucić (21):


aa. Imiesłowy.

W imiesłowach utworzonych od czasowników niezróźnicowanych aspektowo nie wydzielamy przeciwstawnych partii za pomocą numeracji rzymskiej, tylko każde z wydzielonych znaczeń opatrujemy skrótem aspektu, np. s.v. FIGUROWANY:

pf (9), impf (1), pf a. impf (24).
1. pf a. impf Symbolizowany, ... (24):
2. pf Symboliczny (9):
3. muz. impf Śpiewany na kilka głosów (1):


c. Wypadki skomplikowane.

Możliwe są oczywiście różne sytuacje pośrednie, gdy względy znaczeniowe krzyżują się z fleksyjnymi lub nie wyczerpują wszystkich możliwości mieszania aspektów. Wybieramy wówczas zapis i wykazy dostosowane do faktycznego stanu materiałowego, mając również na względzie oszczędność formuły opisowej. Dla haseł bardzo licznych, gdzie pełny wykaz zawierałby kilkaset pozycji, ograniczamy się do przykładowego podania kilku pełnych lokalizacji, np,:

KAZAĆ (4042) vb pf i impf
pf (2935), impf (80), pf a. impf (127); pf (tylko w znacz. I.): wszystkie użycia inf, praet (z wyjątkiem pięciu wymienionych pod impf), plusq, imp, con oraz part praet act; praes w funkcji fut (179), np.: (tu 5 początkowych lokalizacji); impf: całe znacz. II. oraz podgrupa I.1.b.ß.; w znacz. I.: wszystkie użycia fut złożonego oraz part praes act; praes (551), np.: (tu 5 początkowych lokalizacji); praet (5): (tu wszystkie lokalizacje).
I. pf i impf (3706):
1. Powiedzieć (mówić), żeby ktoś coś zrobił (3633):
2. Sprawi(a)ć, żeby coś się stało (73):
II. Tylko impf (336):
1. Mówić (297):
2. Wskazywać (1):
3. W strukturach i zwrotach (38):