[zaloguj się]
[pdf]

GORNOŚĆ (10) sb f

Pierwsze o prawdopodobnie pochylone, drugie jasne (tak w gorny i w -ość).

Fleksja
sg pl
N górność
G górności
A górności
I górnością

sg N górność (1). ◊ G górności (7). ◊ I górnością (1). ◊ pl A górności (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Wyniosłość, poczucie wyższości, zarozumiałość, pycha, duma; arrogantia Calep (6): O Boże/ [...] rácżże nam dáć cnotę pokory prawdźiwey/ ábyſmy nigdy gornośćią náſzą o gniew ćiebie nie przypráwili LatHar 619, 23, 329, 607.
Wyrażenie: »gorność myśli« (1): Arrogantia ‒ Gornoſcz miſzly zwielkim oſobie rozunuemim [!] Calep 98a.
Szereg: »gorność i hardość« (1): Dobrze mi ták miły Pánie/ żeś mię vniżył/ [...] á żebym wſzyſtkie gorności y hárdości z ſercá odrzućił. LatHar 592.
2. Godność, zaszczyt; wysoka pozycja społecma; excellentia, praestantia Modrz (4): Lecż nietylko ztych rzecży/ ktore w tobie nieiákie podobieńſtwo vcżćiwośći máią gornośći ludźie ſzukáią ModrzBaz 56; ktorzi pod zasłoną zacnośći/ albo iákiey ſwey gornośći/ gárdzą miárkowániem práwnym ModrzBaz 64; y ſámá Rzecżpoſpolita nie dobrze ſię ma/ gdy káżdy nieprzeſtawáiąc ná ſwem vrzędźie/ mieſza cudze chćiwośćią gornośći [per ambitionem] ModrzBaz 68v, 68v.
3. [Położenie na górzc, na wysokim miejscu:
Szereg: »gorność albo niskość«: MIeścá ćiepłość takież y źimność/ ſuchość álbo wilgotność/ ieſzcże gorność álbo niſkość [...] to ſą známioná dobrego álbo złego mieścá. Cresc 1549 653.]

Synonimy: 1. buta, butliwość, butność, chełpa, chełpliwość, chlubliwość, chłuba, dufanie, nadętość, pycha, sławienie; 2. chwała, cześć, dostojeństwo, dostojność, godność, moc, urząd, zwirzchnosć; 3. wysokość.

ZCh