[zaloguj się]
[pdf]

MOCARSTWO (41) sb n

mocarstwo (37), mocarztwo (4); mocarstwo RejPs (3), LubPs (3), Mącz (4), OrzQuin (2), RejAp (3), RejPos (4), BiałKaz (2), SkarŻyw, ReszPrz, ArtKanc (2), LatHar (7), WujNT (4), SkarKaz; mocarztwo WrobŻołt (3), LudWieś.

-c- (39), -cz- (2).

Oba o jasne; -a- (28), -å- (5); -a- RejPs (3), Mącz (4), OrzQuin (2), BiałKaz, SkarŻyw, ReszPrz, ArtKanc (2), LatHar (6), WujNT (4); -a- : -å- LubPs (2:1), RejAp (1:1), RejPos (1:3).

Fleksja
sg pl
N mocarstwo mocarstwa
G mocarstwa mocårstw
D mocarstw(o)m, mocarstwåm
A mocarstwo mocarstwa
I mocarstwy
L mocarztwie mocarstwach
V mocarstwa

sg N mocarstwo (3). ◊ G mocarstwa (1). ◊ A mocarstwo (1). ◊ L mocarztwie (1). ◊ pl N mocarstwa (15). ◊ G mocårstw (2). ◊ D mocarstw(o)m (1) LatHar, mocarstwåm (1) WujNT. ◊ A mocarstwa (9). ◊ I mocarstwy (1). ◊ L mocarstwach (2). ◊ V mocarstwa (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

1. Nadludzkie istoty duchowe rozporządzające potężną siłą (kosmiczną lub żywiołową), władające niebem, ziemią i piekłem; potęgi, moce [pl] (19): kthoryś opánował niebo y zyemię y wſzytki mocarſtwá ich ná wieki wiecżne/ Amen. RejPos 148.

W połączeniach szeregowych (4): Tobie wſzyſcy Anieli/ tobie niebioſá/ y wſzelákie mocárſtwá. Tobie Cherubin y Seráphin/ nieprzeſtáynym głoſem wołáią ArtKanc T17; LatHar 94, 569, 572.

Fraza: »drżą mocarstwa« (1): drżą przed tobą mocárſtwá/ niebioſá y śiły niebieſkie LatHar 94.
Wyrażenie: »mocarstwa niebieskie, nieba, ziemskie, ziemie, piekielne« [w tym: nieba i ziemie (2), niebieskie (2), niebieskie, ziemskie i piekielne (1)] (4): RejAp 147v, 178v; W ktorego to Boſtwá możnośći niebo y zyemiá/y wſzytki mocarſtwá niebá y ziemie/ ſą położone RejPos 150v, 146v.
Szeregi: »anjeli i wszytki ine mocarstwa« (1): w ktorego poſłuſzeńſtwie ſą y Anyeli/ y wſzytki ine mocárſtwá niebá y ziemie RejAp 147v.

»mocarstwa i państwa« (1): A czoż rozumieſz o tákim oycu [...] ktory możnieyſzy ieſth nad wſzytki mocarſtwá y páńſtwá niebieſkie RejAp 178v.

a. Nazwa chóru anielskiego; potestates, virtutes Vulg (10):

W połączeniach szeregowych (7): A za niewłaśnie [...] [św. Paweł] mowi/ że wnim [Chrystusie] [...] z ſtworzone ſą wſzyſtki rzecży/ w Niebie/ y ná źiemi widome y nie widome/ lub Trony (marg) Trony to iest ſtołecżni Angiołowie (‒)/ lub Páńſtwá/ przełożeńſtwá/ mocárſtwá [throni sive dominationes sive principatus sive potestates Vulg Col 1/16] BiałKaz E3v; Oni BOży towárzyſze [apostołowie, męczennicy, wyznawcy, panny i wdowy] [...] ktorych ſtałośći żadna moc przełomić/ żaden Tyrran náruſzyć nigdy nie mogł/ dla tego iż ſwoie budowánie/ nie ná ſłábym piaſku/ ále ná opoce mocney kośćiołá s. powſzechnego fundowáli: z ktorey [opoki Kościoła]/ ich [towarzyszy Bożych] [...] żáden miecż áni śmierć/ áni żywot/ áni Angiołowie/ áni przełożeńſtwá/ áni ſiły/ áni mocárſtwá/ áni wyſokość/ áni głębokość/ od miłośći BOżey/ y od kośćiołá iego odłącżyć y oderwáć nie mogłá ReszPrz 25; (marg) Dziewięć Chorow Anyelſkich. [...] (‒) ANyołowie/ Archányołowie/ Thronowie/ ábo Stołecżnicy/ y Páńſtwá/ Kśięſtwá y Mocárſtwá/ Siły niebieſkie/ Cherubinowie/ y Seráphinowie [...] modlćie ſię zá námi. LatHar 473, 425; WujNT Rom 8/38, s. 697; SkarKaz 486a.

Wyrażenie: »mocarstwa niebieskie« (2): Tu iuż dáley powieda [apostoł]: Iż powſtał zá nim [za Chrystusem] huf wielki ná niebie tákże ná białych koniech/ tho ieſt ná obłokoch. Co tho ieſt zá huf iuż dobrze wiemy/ bo huf rozlicżnych duchow Anyołow ſwięthych onych pańſtw y mocarſtw niebieſkich RejAp 162; RejPos 228.
Szereg: »mocarstwa i księstwa (niebieskie)« [szyk 1:1] (2): ſtánieć ſie wielka pocżćiwość á wielka chwałá przed onymi wſzytkimi mocarſthwy y kſięſtwy niebieſkiemi RejPos 228; LatHar 654.
2. Wojsko, potęga militarna; virtutes Vulg; exercitus PolAnt [w tym: w pl (8)] (9): tyś możną ręką twoią zborzył ták ſnadnie wſſytki mocárſtwá Egipckie RejPs 131v.
a. Wojska niebieskie (5): Wſſytki mocárſtwá yego [omnes virtutes eius Vulg Ps 102/21; omnes exercitus eius PolAnt; wſzyſtkié woyſká iego WujBib]/ Páná błogoſłaẃcye LubPs X5; ArtKanc Q20.
Wyrażenia: »mocarstwa anjelskie« (1): Chwalcie iego wſzytci angiołowie iego/ chwalcie go wſzytki ſiły iego. [Ps 148/2] To ieſt wſzytki moczarztwa angielskie. WróbŻołt vv4.

»wielkie mocarstwo« [szyk 1:1] (2): Krolowie wielkiego moczarżtwa [virtutum; zaſtępów WujBib] ſtali ſie mili y lubi WróbŻołt 67/13; ArtKanc Q20.

»zastępow mocarstwo« (1): Sabaoth [...] Latine militiarum virtutum vel exercituum, Zaſtępów mocárſtwo. Mącz 362c.

b. Militarna potęga piekła; potestates Vulg (3): BAdź pozdrowioná ſtráſzliwa wſzytkim mocárſtwom głowo Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá LatHar 265.
Szereg: »księstwa i mocarstwa« = principatus et potestates (2): ponieważ nie mamy boiu przećiwko krwi y ćiáłu/ ále przećiwko kśięſtwam y mocárſtwam/ przećiwko dźierżawcam świátá tych ćięmnośći WujNT Eph 6/12, Col 2/15.
3. Państwo świeckie o wielkim znaczeniu, potężny kraj; despotatus, ditio, imperium Cn [pl] (7): A co mówię o Litwie/ tóż rozumiéy y o Moſkwie/ o Wołoſzéch/ o Turcéch/ y o inych Mocárſtwách. OrzQuin Q4v.
Wyrażenia: »dziwne mocarstwa« (1): Y zażby niemieli też ſpráwnie vznawſſy tákie dobrodzieyſtwá nád ſobą wyznáwáć dziwow wielmożnoſći iego/ ábowiem on [Pan] łámał dla nich [Izraelitów] dziwne mocárſtwá RejPs 160.

»mocarstwa krolewskie« (1): pan bog ſtánąwſſy ná práwey ręce twoiey połamie wſſytki mocárſtwá krolewſkie wczás rozgniewánia ſwego RejPs 165.

»mocarstwa tego świata« (2): Kroleſthwo Páńſkie przewyzſza wſzytki mocárſtwá tego ſwiátá. LubPs ff marg, I marg.

Szeregi: »krolestwa i mocarstwa« (1): y przeto zwyciężyli [apostołowie] Kroleſtwá/ y mocárſtwá wſzyſtky. BiałKaz G2v.

»księstwa i mocarstwa« (1): czego [przysięgi przed najwyższym kapłanem] iż w Kśięſtwách y w inſzych Mocárſtwách niemáſz/ przeto téż w inſzych Páńſtwách wſzytkich/ ilé ich ná świećie ieſt/ ſzczyré niewólſtwo ieſt/ ſwobody niemáſz w nich żadnéy. OrzQuin S4.

4. Wielcy panowie, władcy; dynastia, potestates Mącz [w tym: w pl (2)] (3): Potestates, Mocárſtwá/ to yeſt wielcy á známienići pánowie. Mącz 430c, 98b; iſz temv ktoregoſmy zábili/ ſłużą krolowie/ hołduią mocárſtwá/ y żelázo nogi ego/ Ceſarze wtákiey cżći máią SkarŻyw 398.
5. Panowanie, władza; potentatus Mącz, Cn; dominatio, dominium, factio, imperium, potentia, potestas, regnum Cn (3): Niektorzi ſą ludzie czo pokładaią nadzieię ſwą w fortunie, drudzy w mocarztwie, drudzi w bogacztwach tego ſwiata ale my w panie bodze. WróbŻołt G2v; Mącz 430c.
W przen (1): Wzięłá [gorzałka] wielkie moczarztwo Bo ieſt ſwięte lekarztwo Odeymuie obżarſtwo Y łakomſtwo. LudWieś B4.

Synonimy: 1. możność, przełożeństwo, srogość, zwierzchność; a. kor, księstwo, możność; 2. możność, wojsko, zastęp; 3. krolestwo, możność, panstwo; 5. krolestwo, możność, panowanie, państwo, władanie.

Cf 1. MOC, MOCNOŚĆ

JB, HS