[zaloguj się]
[pdf]

ROZTRĄCAĆ (11) vb impf i pf

impf (10), pf (1) BielKron [w znacz. 2.] i znacz. 4.

roſ- (8), roz- (3).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf roztrącać
praet
sg pl
3 m roztrącåł m pers roztrącali

inf roztrącać (1). ◊ praes i [fut] 1 sg roztrącåm (6). ◊ 2 sg m będziesz roztrącać (1). ◊ 3 sg roztrącå (1). ◊ 3 pl roztrącają (1). ◊ praet 3 sg m roztrącåł (1). ◊ [3 pl m pers roztrącali.] ◊ [part praes act roztrącając.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. roztrącić.

1. Rozbijać na części uderzeniem, gruchotać; confringere Vulg, Calep; discutere, diverberare Mącz, Cn; illidere Calep, Cn; comminuere, conquassare, dissipare Mącz; allidere Modrz; frangere, impingere, offendere Calep; dispercutere, elidere, excutere Cn (8): Comminuo, Rozſiekam/ rozbiyam/ roſtrącam. Mącz 223b, 339a [2 r.], 484b; Illido, Offendo, impingo, confringo, aliquid solae rei compactum vehementius frango. Ita navis impacta scopulis dicitur illidi – Ottracąm, roztracąm, rozbiiąm. Calep 504b; [Roſtrącam/ Conquasso, concutio, discutio. Volck Xxx3v].

roztrącać co (2): [Bóg do morza:] I rzekłem/ áż do tąd wylewáć będzieſz/ á dáley niepoſtąpiſz/ y tu będzieſz roſtrącżáć nádęthe wáły twoie. Leop Iob 38/11; Dissipare glebas agrorum, Bryły ná rolách rozbiyáć/ roſtrącáć. Mącz 396a.

a. O ludziach i zwierzętach: ranić, może też: zabijać (1):

roztrącać kogo, [co (żywotne)] (1): á niewinni y ktorzi tego niezásłużyli/ ktorzi żadney przycżyny woyny niedáli/ ſrodze tego przypłacáią: [...] Zony ich zelżone bywáią/ pánny gwałcą/ dźieći gwałtem biorą/ niemowiątká roztrącáią. ModrzBaz 107v; [bo ze wszystkiego skoku szkapy rozpuszczają [Turcy podczas ćwiczeń rycerskich], to ich nie mogą zatrzymać, więc często i konie sobie roztrącają. RadzPodróż 144; StryjPocząt 472].

[roztrącać co [= część ciała]: A drvgy [złośnik] yąwſzy zawloſy pchal nogą Iezvſza, azſye toczyl zewſchodv roſtraczayącz glowę ſwą y oblycze RozmyślDomin 67.]

W połączeniach szeregowych (1): ModrzBaz 107v; [[Turcy] z sklepów, starych, młodych, pań, panny i dziewczątka niewinne wywłocząc zabijali, mordowali, siekli, kłóli, roztrącali StryjPocząt 472].

2. (Po)rozrzucać, rozsyp(yw)ać, rozpraszać (rozproszyć) (2): Sipo, id est, spargo, Rozrzucam/ rozſypuyę. Dissipo, Roſpraſzam/ rozmietam/ roſtrącam/ rozſiewam. Mącz 396a.

roztrącać co (1): Tegoż cżáſu grom wielki był/ s ktorego ogień vpadł ná kośćioł S. Fránćiſzká w Krakowie/ wſzytek wierzch zrzućił/ kámienie roſtrącał/ y páſyą środ kośćiołá nápoły roſzcżepił. BielKron 396v.

3. Targać, szarpać [kogo] (1):
Szereg: »roztrącać i rozdzierać« (1): á oto duch go [chłopca] porywa/ y nátychmiaſt krzyczy/ y roſtrąca/ y rozdźiera [elidit et dissipat] go áż do vślinienia WujNT Luc 9/39.
4. [Rozdzielić na poszczególne części, tu: pasma [co]: Przykład Pan na bogacza z morskiej liny bierze, do której się igielne ucho nie obierze, przez które by przejść miała, aż za wielką pracą, gdy ją mądry rzemieśnik subtylnie roztrąca OtwinPis 142.]

Synonimy: 1. drobić, kruszyć, rozbijać, rozrażać, roztłukać, roztłukować; a. raniać, ranić; 2. rozpraszać, rozproszyć, rozrzucać, rozrzucić, rozsypać, rozsypować; 3. targać.

Formacje współrdzenne cf TRĄCIĆ.

ALKa