Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: !BOSZTHEZOCH

Następne hasło: [BOŚĆ SIĘ] »

BOŚĆ (41) vb impf

o jasne; forma bodł tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

indicativus
inf	bość
praes
	sg	pl
1	bodę
2	bodziesz
3	bodzie	bodą

praet
	sg		pl
3	m	b(o)dł	m pers	bodli
3	f	bodła	m an

fut
	sg
2	m	będziesz b(o)dł
3	m	będzie bość

conditionalis
	sg
3	f	by bodła
3	n	by bodło

inf bość (7). ◊ praes 1 sg bodę (1). ◊ 2 sg bodziesz (1). ◊ 3 sg bodzie (5). ◊ 3 pl bodą (6). ◊ praet 3 sg m b(o)dł (3). f bodła (3). ◊ 3 pl m pers bodli (1). ◊ fut 2 sg m będziesz b(o)dł (1). ◊ 3 sg m będzie bość (1). ◊ con 3 sg f by bodła (1). n by bodło (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Kłuć, dźgać rogiem, uderzać ostrym, spiczastym przedmiotem (29)
- a. Pobudzać, zachęcać, podniecać, skłaniać do ruchu przez ukłucie (najczęściej ostrogą) (15)
- b. Boleć, kłuć (o dolegliwościach fizycznych) (1)
2. Niepokoić, razić, boleśnie dotykać; krzywdzić, gnębić, uciskać (12)

1. Kłuć, dźgać rogiem, uderzać ostrym, spiczastym przedmiotem; adhihere calcaria, admovere calcar, auferre calcaribus equum, calcari agitare quadrupedem, concitare equum calcaribus, cornu ferire, cornu petere, ferrata calce cruentare cornipedem, fodere latus, fodicare, stimulare, subdere, subiectare stimulos lasso Cn (29):

bość kogo co (2): nálazł tám Kozyeł iágody zową Lábruſká/ iadł ie y vpił ſie imi/ pocżął drugie Kozy bość BielKron 6; Ielenie nas bodą LeovPrzepSamb b4.

Zwroty: »mieczem bość« : iáko Setniká obierano mężá vrodźiwe^go/ [...] ktory ſie vmiał z nieprzyiaćielem potkáć/ [...] miecżem bość BielSpr 13v.

»rogami bość« : Cornupeta, Który rógámi bodzie/ ná rogi bierze. Mącz 66a.

W przen (8): Abowiem ći ciołkowie [bracia Maciejowscy herbu Ciołek]/ nie ſzkodliwie bodą RejZwierz 53v.

bość kogo (4): Ná iákiey tu cżłowiek grudzye/ Ze wſzech go ſtron cżárći bodą BielKom D3v; BibRadz 3. Reg 22/11; RejAp 100, 102v.

bość w co: Ku Fortunie. COm ći przewinił ty niebácżna Páni/ Ze mi bodźieſz w bok oſtrymi rogámi. CzahTr Bv.

bość czym (6): BibRadz 3.Reg 22/11; Otho wneth dobrzy wzbudzáią wyznáwácże wierney prawdy Páńſkiey/ ktorzy gromią ſprzećiwniki iego głoſmi ſrogiemi Prorockiemi/ Apoſtolſkimi/ y tymi zbroiámi á ſrogiemi groty ie bodą RejAp 102v, 100, 110, 142v; CzahTr Bv.

Zwrot: »bość rogami« (5): Tymi [rogami] będźieſz bodł Syriyczyki áż ie wyniſzczyſz. BibRadz 3.Reg 22/11; RejAp 100, 110v, 142v; CzahTr Bv. Cf »prześladować a bość«.

Szereg: »prześladować a bość« (2): oni ſrodzy tyránnowie/ [...] ktorzy przenáſládowáli á bodli tymi złośćiwemi rogámi ſwemi wierne Páńſkie RejAp 100; WujNT 866.

a. Pobudzać, zachęcać, podniecać, skłaniać do ruchu przez ukłucie (najczęściej ostrogą); subagitare Mącz; perstimulare Calep (15): Subagito, ut Subagito equum Ruſzać na koniu/ bość. Mącz 6b; Perstimulo ‒ Bodę, przebodam. Calep 791b.

bość kogo, co (9): RejFig Bbv; RejZwierz 17v; BielKron 122v; Equiso, Roſtucharz/Obyeżdzácz konny/ Máſztalers który ſie s końmi vmie obchodźić/ To yeſt/ Dobrze konie wieść y bość. Mącz 107b, 6b; OrzQuin Ov; pocżęli przyaciele/ koniá pod nim boſć nieznácżnie GórnDworz O7v, P3; RejZwierc 221.

bość czym (3): RejZwierz 17v; [Aleksander] go [konia] łágodnie głaſkał/ grzywę cżoſał/ áż nań wſiadł/ y roſpuśćił/ y oſtrogámi bodł. BielKron 122v; Calag 459a. Cf Zwrot.

Zwrot: »bość ostrogą (-ami)« (3): A on go [konia] krigiem łomi/ bodzye oſtrogámi RejZwierz 17v; BielKron 122v; Calag 459a.

W przen (3):

bość kogo co (3): Bos to ſpychy wieczey czynial Ze czie ze wſząd bodl doſtatek Wieczes też tam dal oſtatek. RejKup g7v; LubPs gg2; A bozdź iáko złą ſzkápę/ záwżdy vpornego. RejZwierz 17v.

b. Boleć, kłuć (o dolegliwościach fizycznych) (1):

bość w czym [w zdaniu bezpodmiotowym, nieosobowo]: A kiedy nieiáko bodźie w Pęchyrzu/ niedoſtátek ieſt SienLek 20v.

2. Niepokoić, razić, boleśnie dotykać; krzywdzić, gnębić, uciskać (12): Nie kazde przyrodzenie ſnadz by wytrfać mogło Zwłaſzcża gdy ćirpi krżywdę aby też nie bodło RejJóz L5v.

bość kogo, co (10): RejRozpr E3; RejKup n3v; BudNT a2v; SkarJedn 77; SkarŻyw 508; KochFr 16, 18; GórnTroas 39; Proch w świećie cżłowiek/ bo w ſmętney przygodźie/ Y żal w nim ſerce bodźie RybGęśli D2; CiekPotr 75. Cf bość w co.

bość w co: Iuſz dawno to mię w ſerce bodźie, Co zá ſpráwę ten łotrzyk miał przed domem moim. CiekPotr 75.

Zwroty: »bość w oczy«: to v mnie więcey niż pewna rzecż iż iesli kiedy ktore kśięgi/ tedy teraz ten moy przekład będzie Cżártá bość wocży BudNT a2v przedm.

»bość (w) serce« (4): BibRadz Eccli 22/24; Bo máiąc zránioną duſzę/ Rad y nie rad płákáć muſzę/ Co ſnaść nie cześć: to ku ſzkodźie/ Y zelżywość ſerce bodźie. KochTr 18; RybGęśli D2; CiekPotr 75.

Formacje pochodne: dobość, dobość się, obość się, odbość, pobość, przebość, przebość się, rozbość, ubość, wbość, wybość się, zabość, zbość, zbość się; przebadać, przybadać; przebodać.

Cf BODĄCY, BODZENIE, BODZIENIE, BODZIONY