Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BROIĆ

Następne hasło: [BROJ] »

BROIĆ SIĘ (49) vb impf

o jasne (tak w broić).

sie (41), się (8).

Fleksja

indicativus
inf	broić się
praes
	sg	pl
3	broi się	broją się

praet
	sg		pl
3	m		m pers	broili się
	f	broiła się	m an
	n	broiło się	subst	broili się

inf broić się (2). ◊ praes 3 sg broi się (24). ◊ 3 pl broją się (16). ◊ praet 3 sg f broiła się (1). n broiło się (1). ◊ 3 pl m pers broili się (4). ◊ subst broili się (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (trzy z tych samych przykładów).

Znaczenia

1. Poruszać się, przesuwać się, mienić się, zmieniać się nieustannie; roić się; gromadzić się, szerzyć się; kręcić się, kłębić się, kotłować się; mieszać się, mącić się; burzyć się, fermentować (23)
- a. Mieszać się, mącić się, roić się w głowie, myślach (9)
2. Źle się dziać; wyprawiać się; być popełnianym (11)
3. Źle postępować, źle się zachowywać; popełniać błędy, grzechy; awanturować się; swawolić (8)
4. Gotować się, szykować się do walki; napadać, powstawać przeciw komu; walczyć; zbroić się; bronić się (7)

1. Poruszać się, przesuwać się, mienić się, zmieniać się nieustannie; roić się; gromadzić się, szerzyć się; kręcić się, kłębić się, kotłować się; mieszać się, mącić się; burzyć się, fermentować (23): Tak mi ſię wnim [żywocie] barzo broij Iako woyſko gdy ſię ſtroij RejKup q7v; Ná obłokoch ſie broią iáſne odmiennośći. RejWiz 34v; Poźrzał wzgorę áno ſzum á burzá ſie broi RejWiz 126v; Weźrzy potym ku gorze/ á chmury ſie broią/ Roſtárgnione powietrzem/ ná poły ſie dwoią. RejWiz 165v, 103v, 145; Lecż niewieſz pod pokrywką/ co ſie tám w nim [garncu] broi. RejZwierz A4; Ludzie ná ſwiecie by pcżoły ſie broią RejZwierc 225v; Iáko ſie tu drożdze broią/ Tákżeć w brzuchu dziwy ſtroią. RejZwierc 237v.

Zwrot: »broić się w trudnościach« [szyk zmienny] (2): Kiedy ſie tám [na świecie] nędznicy iáko pcżoły roią/ A w roźlicżnych trudnoſciach vſtáwicżnie broią. RejWiz 66, 178v.

W przen (3): Záháńbyenye twarzy mey przedemną ſie broi LubPs M2; Niech ſławá iego lata/ nie ná mieyſcu ſtoi/ Ktora záwżdy po ſwiátu/ zá káżdym ſie broi. RejZwierz 38v; Bo ſie to piwo [sąsiad od wschodu] pewnie nigdy nie uſtoi/ A co dáley to bárziey ieſzcze ſie ſnadź broi. RejZwierc 246.

a. Mieszać się, mącić się, roić się w głowie, myślach (9): Bo widziſz co ſie broi we młodym cżłowieku. RejZwierc 29 v.

broić się komu (5): LubPs F4v; RejWiz 26; ázażeś ſlep/ á cożći ſie broi. RejFig Bb8. Cf »komu się w oczach broić«.

Fraza: »myśl się broi«: Teraz ſię blędna myſl broy RejKup y7v.

Zwroty: »we łbie, myśli się broić« (3): RejKup aa5v; Ktorym [sprzeciwnikom] ſie złość bez przeſtánku záwżdy w myſli broi LubPs F4v; Ale przedſię znáć że coś we łbie ſie im broi. RejWiz 26.

»komu się w oczach broić« (2): Czo mi ſie w oczoch przeż ſen czos wſzytko broiło RejJóz K3; A czoż cży ſyę wocżach broij Sliepeſ yż przed tobą ſtoij RejKup x7.

W przen (1): Aleć mnię ta ſmętna blizna do ſmierći ſie nie żagoi Bo ſie barżo w ſerczu broi RejJóz B7v.

2. Źle się dziać; wyprawiać się; być popełnianym (11): Take nieſprawiedliwoſczy Miedzy Ludzmi ſię Broyli RejKup bb6; Ano ſie wſzytko broi dziwnie w páńſtwie iego. RejWiz 167v; RejZwierc 115; Morderſtwá ná cáły rok gęſto ſię broią w tey Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 140v.

Fraza: »co się (kolwiek) broi« (5): Acz to ćirpię niewinnie czo ſie kolwiek broi RejJóz I3v; RejKup c3v, Fv; RejWiz 165v; RejZwierc 115.

Szereg: »mieszać i broić się«: tákież ſie też ſpráwy y wſzytki poſtępki wedle przyrodzenya oney p<ł>ánety mieſzáć y broić muſzą. RejZwierc 3.

W przen (1): Bowiem káżdy inſzy bol ſnádnie ſie zágoi/ Ale to wrzod ſzkodliwy/ co ſie w piekle broi. RejWiz 176.

3. Źle postępować, źle się zachowywać; popełniać błędy, grzechy; awanturować się; swawolić (8) : LubPs cc6v marg; Ták ſie ſwiát dziwnie broi á báwi ſie złoſcią. RejWiz 33v, 69, 139, 148; Ze ſie tám ludzye broią w rozmowach by wſciekli. RejZwierz 4v; ludzie ſie broili/ W rozmáitych pieſzcżotach/ drudzy ſie popili. RejZwierz 34v; Iáko ſie ſwiát kołyſze w ſwoich obłędnoſciach/ Iáko ſie ludzie broią w dziwnych omylnoſciach RejZwierc 269.

4. Gotować się, szykować się do walki; napadać, powstawać przeciw komu; walczyć; zbroić się; bronić się (7): Gdy ſie broią pánowie/ á ludzi morduią/ To nawiętſze korzyśći w ten cżás oni cżuią. RejWiz 168, 166; W Pármie gdy ná Gilbertá byli ſie ſmowili/ Wybieżáłá krolowa/ gdy ſie iuż broili. RejZwierz 19v; V Orchomenu w bitwie ludzie ſie broili/ Y iuż iákoś napoły biegáć ſie ſtroili. RejZwierz 28v.
broić się przeciw komu: GDy ſie przećiw Tebanom poſtronni broili RejZwierz 34.
broić się przed czym: á wżdy ſię trwożliwie boią/ w myślách ſię przed nią [śmiercią] broią ArtKanc R19.
Zwrot: »w burdach broić się«: Mars ſie też záſię znowu w ſwoich burdach broi/ Iuż miecżá popráwuie iuż chodzi we zbroi. RejWiz 33v.

Synonimy: 1. roić się, stroić się; 2. dziać się, mieszać się; 3. stroić się; 4. stroić się.

Formacje pochodne: dobroić się, nabroić się, przyzbroić się, uzbroić się, zabroić się; uzbrajać się.