[zaloguj się]
[pdf]

CICHO (219) av

o jasne.

comp i sup (10 + 1) (nå)ciszéj; -ej (2), -(e)j (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII - XVIII w.

1. Niegłośno; bezgłośnie; bez zwracania uwagi; tacite Mącz, Calag, Calep, Cn; placide Mącz; occulte Calag; clanculo, silenter, silentio, per silentium, tacito, vasis non conclamatis Cn (90): RejKup f4, f4v; RejWiz 191v; proſto tákim by kſiądz głoſem rycżał/ Y takież na oſtátku cżáſem ćicho kwicżał. RejFig Cc; TEnże ſzedł mimo namiot ćicho drabá ſwego RejZwierz 27; BibRadz 2.Par 13/13; W nocy tedy ćicho wyráźiło ſie ich kilko ſet z miáſtá BielKron 250v, 106v, 247, 351, 352v, 366v (9); Placide aperire fores, Z lekká á ćicho odworzić drzwi. Mącz 302b, 231a, 350d; BielSat N3v; HistLan C2v; Gdy w źiemię nieprzyiaćielſką ćiągną ćicho ſie ſkrádáią láſy by ich nie obacżono BielSpr 67v, 26v, 66v; KochMon 19; BudBib Iudic 4/21; PaprPan Gg4v; Pátryárſze ćicho podziękowawſzy/ bieżał tám gdzie go ocży nioſły. SkarŻyw 167, 56, 142, 250, 355 [2 r.], 560; KochSz B, Cv; BielSjem 40; Subterfugio ‒ Czicho vchodzę, vcziekam. Calep 1022b, 1017b, [1019]b, [1020]a, 1022a, 1027b, 1130a; CzahTr G4v; KlonFlis G3; PudłDydo A4v; Smieiąé ſię oni ćicho/ y ſzydzą niebogo. ZbylPrzyg A4v.

W charakterystycznych połączeniach: cicho chodzić, dyszeć (3), iść (2), podchodzić (2), przechodzić, przykradać się, przystąpić (2), schodzić, skradać się (5), uchodzić, umykać, wniść, wymknąć się, zajść.

Zwroty: »cicho mowić (a. namawiać, a. przymawiać)« [szyk zmienny] (9): Potym przyiaćiel przyſtąpił/ A z niemocnym ćicho mowił BierEz Lv; Potym on kmieć chcąc śię iednáć/ Iął wężá ćicho námawiáć BierEz L3; RejKup f4; BielKom D; RejFig Aa2; KochMon 24; KlonŻal E3v; GórnTroas 73; Cyt/ álbo więc mów ćiſzéy GosłCast 72.

»ciszej mowić« = bez zwykłej pewności (3): RejKup dd6v; Prot A3; Ale nieprzeto vcżynki dobre opuſzcżáć mamy (ktore wáfz Luter ták bárzo świátu ohydźić chćiał/ ácż wy iuż widzę/ nie náśláduiąc go w tym/ ćiſzey o tym mowićie) że w nich dufáć niemamy. WujJud 104.

»cicho powiedzieć (a. powiadać)« (3): BielKron 155v; SkarŻyw [237]; Przy wieczerzy cicho powiadał o Teczynskich ActReg 73.

»cicho rozmawiać« [szyk zmienny] (2): Tákże poſzli poſpołu ćicho rozmawiáiąc RejWiz 64v; RejFig Dd4v.

»rzec cicho« [szyk zmienny] (3): HistAl L8v; RejFig Cc5v; Vbacżywſzy to on gofpodarz bogáthy/ rzekł ćicho ku ſwoiey żenie HistRzym 92.

»cicho (po)szeptać« (3): RejWiz 48; Bo máłoc ieſzcże ná tym/ gdy miłośćiwáią/ Komu/ á ćicho ſzepcąc/ pálcem nań kiwáią. RejZwierz 83, 27.

Szeregi: »nie cicho, ale głośno« (1): ktory prżełożony nie karże złośći/ tęn nie ćicho/ ále głośno roſkázuie/ iżby źli ludźie dobre trapili/ y wygubili. GórnRozm Dv.

»cicho, bez hałasu« (1): Gdy gdźie do gmáchu wnidźie/ ćicho/ bez hałáſu/ Pánu Goſpodarzowi nie życży niewcżaſu. KlonWor 5.

a. Bezgłośnie, w milczeniu (18): RejZwierz 75v, 79 v; BielKron 47, 314v; Mącz 438b; nie vpomináli ſie ſłowá/ ále ćicho każdy bogá prośił/ áby iuż iáko tháko/ iedno rychło z miáſtá wyſzli. GórnDworz Z5; Miilczęm. Cicho. Tacite. Occulte. Calag 466b; Przetoż przy obudwu grobiech ćicho podrożniku/ Y wędrowny towárzyſzu ſtąpay bez okrzyku. KlonŻal C4; WisznTr 9, 30; Calep 1044b; GórnTroas 25; KochFrag 46; SzarzRyt D2v.
Zwroty: »cicho milczeć« [szyk zmienny] (2): Ten długo ćicho milcżąc/ ná wſzytko przyzwalał. RejZwierz 16v; BielSpr 16.

»cicho modlić się« (2): Raz wwielki tydzień wkośćiele płácżącą y klęcżącą/ ieden Kápłán cudnie vpomniał: áby ćicho ſię modliłá. SkarŻyw 580; GosłCast 74.

2. Bez rozgłosu, spokojnie, ostrożnie, łagodnie, zgodnie, bez ruchu, leniwie; zacisznie, pogodnie, nieburzliwie; tranquille Mącz, Cn; placide Calep, Cn; fixe, pacate, pacifice, quiete, sine tremore a. motu, statim Cn (46): Iáko ſyn boży miał przyſć ná ſwiát ćicho. RejPs 223; Y ten gdy tak ċzicho ſtoj Snadniecz mu vmyſl rozdwoj RejKup bb2, i4; LubPs G; GroicPorz gg3; prokurator ſiedzi/ Cicho iáko Bárnádyn ſłucháiąc ſpowiedzi. RejWiz 139v, 17, 99v, 102; RejFig Cc5v; RejZwierz 58, 66v; zatym ſkonáł ćicho iáko záſnął BielKron 224v, 259v; Mącz 462c; Wſzákeśćie tobie bráćia/ v was ſpolne rády/ Poki ćicho być może/ nie ſzukáyćie zwády. Prot C4v; Zwycięży leniſtwo/ bo ſkacże iáko záiąc od kątá do kątá/ á iuż nigdy ćicho nie poſtoi. RejZwierc [782]v, 29v; PaprPan F2, Xv; KlonŻal Dv; KochSz B4; WisznTr 21; ActReg 7; Calep 563a, 715b, 810b, 914a; GórnTroas 39, 56; CIcho ná wſzytkie ſtrony/ pokoy kwitnie z zgodą GrabowSet F3; KlonFlis C3v; RybWit B3v.

W charakterystycznych połączeniach: cicho lezący, leźć (2), leżący, płynąć, poczynać, posadzić, siadać, siedzieć (5), skonać, spać, (po)stać (4), zαchowywać.

a. Wyraża rozkaz : uspokój się (1): Rzekł ſtáry do młodſzego ćicho iuż ták brácie/ Iam ſtáry tyś godnieyſzy/ przyzwolę ia ná cię. RejFig Cc7v.
b. O pogodzie i zjawiskach przyrody (12): Czały dźień było cicho y chmurno LudWieś B2, Bv; PAſterz vźrzał á morze/ pyęknie ćicho ſtało RejZwierz 121v, 66v; BibRadz Mar 4/39; KochSat A4; RejAp 146 [3 r.]; Strum B3; PudłFr [3].

W charakterystycznych połączeniach: cicho płynąć, stać (5).

cicho od czego (1): Y dobrzeć będźie śiedźiéć/ weſprzeſz ſie ná śienie/ Bá y ćiſzéy od wiátru/ właſnie iák przy śćienie. WyprPl C2v.

3. Pokornie, skromnie, potulnie; modeste Mącz, Calep; placide Mącz; affabiliter, benedice, blande, blanditim, civiliter, comiter, humane, indulgenter, lene, leniter, mansuete, mite, moderate, molli brachio, molliter, placabiliter, placate, perbenigne, perblande, suave, suaviter Cn (22): Y Woyt choć ták ćicho chodzi Iednák on ſwego vgodzi RejRozpr Kv; RejJóz E7v; RejZwierz 87, 89, 91, 116; Mącz 228c, 302b; PaprPan K2v, L3v; Skoro ná Biſkupſtwo podwyſzſzony był: ćicho ſię ná przodku záchował Arryuſz SkarŻyw 389, 542; A potym vmęcżenie ſrogie ćicho znaſzał ArtKanc B10, E9; Calep 668b; SkarKaz 488a.

W charakterystycznych połączeniach: cicho chodzić (6), kroczyć, leżeć, siedzieć, znosić, znaszać.

Zwrot: »ciszej mowić« (1): Y dałem to znáć wſſem [...] iż by ćiſſey kniemu mowili niewynoſſąc ku gorze głowy ſwoiey. RejPs 110v.
Szeregi: »cicho a niebuczno« (1): Chociaż oni ták ćicho á nie bucżno chodzą/ Káżdy zá Liakoná ſtoi nam mężnego PaprPan K4v.

»cicho, z pokorą« (1): A od Oycá/ iéśliże dźieći krzywdę máią/ Niech to ćicho z pokorą Bogu poruczáią. ZawJeft 22.

»cicho a skromnym sercem« (1): A ieſliże to ćicho á ſkromnym ſercem znośić będzye/ [...] wydrę go z nawiętſzey możnośći ſwiátá tego RejPos 265.

»cicho a (i) spokojno« (2): ieſtli będziecie cicho a ſpokoyno mieſzkac miedzy tim dwoim dziedzicztwem ziemskim y niebieskim, thedy będziecie na okraſę koſcioła krzeſciańskiego WróbŻołt V8; LibLeg 11/133v.

4. Tajemnie, skrycie, po kryjomu, zdradliwie, podstępnie; clam Mącz, Calep; latenter, occulte, silenter, tacite Mącz; clandestino Calep (60): Grzech czo wċziało czicho wchodzy Gorzką pokutą wychodzy RejKup q6v; BielKom C7v; Widzi też iż śmierć zá nim chodząc ſtopki licży/ Dybiąc ćicho z zegárkiem RejWiz 189, 41v, 42v, 59, 77, 103v (10); KochZuz A2v; Niewiáſty pod ſzátámi ćicho broń zákryły RejZwierz 6, 53v, 59v, 81, 83 (9); BielKron 59v, 216v, 321; A to dla tego cżyni/ áby tym ćiſzey zwiodł nędzne ludźi/ pokázuiąc iákoby on Kryſtuſá nie zniſzcżył GrzegRóżn E3; Occultissime agit, quicquid agit, Wielmi ćicho á skricie/ tobie poczina cokolwiek czini. Mącz 258b; Prot A3v, B3v; RejAp 199; HistLan B3; BielSpr 58v; HistHel D3; PaprPan [Hh5]; Wolą ćicho wleść do zgody/ niżli iáwnie wniść. ModrzBaz 65v; SkarŻyw [236], 389, 390, 545; Oczy piérwſzé poſelſtwá ćicho ſpráwowáły/ A ſerdecznych táiemnic ſobie ſye zwiérzáły. KochPam 82; PudłFr 28; Ze Krolewna forituie cicho Małzenstwo z Xiezną Holsztynską ActReg 157; Calep 302a, 1027b, 1034b, 1036b; W Miáſtecżkách kędy Páńſkie ſtáwy przyległe/ áby ćicho ryb mieſzcżánie v złodźiei [...] nie kupowáli GostGosp 142; KochAp 12; CiekPotr 58, 61; SkarKazSej 675a, 694b; KlonWor [*v], 42.

W charakterystycznych połączeniach: cicho czyhać, dybać (6), kraść (3), kraść się (2), łowić, uciec, ujechać, uknować, ukradać, zakradać się, zalecać się, zdradzać, zwieść.

Szeregi: »(chytrze), cicho, (a) (po)tajemnie« [szyk 4:1] (5): Mącz 185a, 393a; Iż nieprzyiaciel przyſzedſzy w nocy/ tho ioſt/ chytrze/ ćicho/ á potáiemnie/ rozſiał á rozmnożył ten złośćiwy kąkol RejPos 54; Calep 203a [2 r.].

»zdradliwie a cicho« (1): przethoż práwie krom ich wiádomosći zdrádliwie a ćicho ná nie przypádło oſycenie ſłowá Bożego RejPosRozpr c4.

*** Dubium (1): Ten powiadał że dyabli ſą żywi cicho, á wezwani cichożywowie (iako y ludzie) rozumem domyflni, ducha cirpiącego, ciała powietrznego, bytu wiecżnego BielŻyw 91.

Synonimy: 2. spokojnie; 3. cirpliwie, miernie, niebuczno, obyczajnie, pokornie, prosto, skromnie, spokojnie, statecznie; 4. kryjomko, kryjomo, skrycie, potajemnie, tajemnie, zakrycie, zdradliwie.

MM