[zaloguj się]
[pdf]

CIELEC (191) sb m

Oba e jasne.

Fleksja
sg pl du
N cielec cielce, cielcowie, cielcy
G cielca cielc(o)w
D cielcowi
A cielca cielce cielca, cielcu
I cielc(e)m cielcy, cielcåmi
L cielcu

sg N cielec (22). ◊ G cielca (18). ◊ D cielcowi (7). ◊ A cielca (68). ◊ I cielc(e)m (5). ◊ L cielcu (3). ◊ pl N cielce (6), cielcowie (5), cielcy (2); -e FalZioł, KrowObr, BielKron, KochPs (2); -owie LubPs, BibRadz, SienLek; -y BudBib; -e: -owie: -y Leop (1 : 1 : -), GrzegRóżn (- : 1 : 1). ◊ G cielc(o)w (33). ◊ A cielce (17). ◊ I cielcy (3) BibRadz (2), BielKron, cielcåmi (1) KrowObr. ◊ A du (cum nm) cielca (1) BielKron 82v, [cielcu (Linde)].

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Odchowany cielak, czasem duży byk; taurus PolAnt, Vulg; filius bovis, iuvencus, iuvencus filius bovis PolAnt; vitulus Vulg; buculus Mącz (136): Ale wźiął cielcá tłuſtego/ Szedł do domu rzecżnicżego. BierEz Sv, Sv; FalZioł IV ld, 13b; ZapWar 1535 nr 2486; HistAl I8v, Kv; KromRozm II 12v; Obtocżyli myę zewſſąd yák buyni cyelcowye/ Nyeprzyacyele moi yák tłuśći bykowye LubPs F2, N3, gg4; ná tho ták odpowiádam/ iż teſz było w ſtárym zakonie/ że ſie ludzie obrzezowáli [...] Kozły Cielce/ y Bárány ofiárowáli KrowObr 85, 85, 102v, 141v, 182; Abowiem miáſtho obronne będzie ſpuſtoſſone [...] thám ſie będzie paſl ćielec/ y tám ſie będzie pokłádał Leop Is 27/10, Lev 1/5, 8/2, 14, 17, 1.Reg 16/2 (18); Weźmi [...] Cielcá ofiáry zá grzech/ dwu Skopu/ y koſz Chlebow niekwáſzonych. BibRadz Lev 8/2; Tedy maſz ku Cielcowi oddáć ofiárę śniedną BibRadz Num 15/9; tedy wſzytko zgromádzenie ma ofiárowáć Cielcá ku ofierze paloney BibRadz Num 15/24; Weźmi Cielcá z ſtádá oycá twego/ y drugiego Cielcá ſiedmioletnego [iuvencum septem annorum] BibRadz Iudic 6/25; Zoſtáłá thedy niewiáſtá y chowałá dźiećiątko/ áż ie potym od pierſi zoſtáwiłá. A gdy ie zoſtáwiłá przywiodłá ie z ſobą ze trzemi Cielcy/ [...] á przynieſli ie do domu Páńſkiego w Sylo BibRadz l.Reg 1/24; Ktokolwiek przydźie z cielcem áby poświęcił rękę ſwą á z ſiedmią ſkopow/ ten zoſtánie Kápłanem tych ktorzy nie ſą bogowie. BibRadz 2.Par 13/9, Lev 4/3, 4 [2 r.], 8 arg, 23/18, Num 7/39 (29); Ią tu iedno ſam ieſtem/ á Báálimowych prorokow wiele/ niechay nam dadzą po Cielcu ná ofiárę BielKron 84v, 32v, 37v [2 r.], 38 [2 r.], 38v [3 r.], 39 (19); Buculus, Cielec/ álbo/ podroſły wáłaſzek. Mącz 27d; SarnUzn D3; SienLek 9; wſtawſzy on rycerz [...] obudził onego piełgrzymá [!] y kazał mu wdrogę iść/ á zábiwſzy ćielcá zrąbał go w ſztuki y włożył w wor. HistRzym 70v; Skory s cielcow wypráwią á rzeką Ielenie BielSat B4v [idem BielRozm 14]; Záś ćielcá zá grzech ofiárowáć będzieſz co dzień zá ocżyśćienie BudBib Ex 29/36, 3.Esdr 8/65, Lev 1/5, Num 7/15, 21, 27 (21); CzechRozm 24; Sam ten ieſt dom oycowſki/ wktorym ćielcá onego vchowánego y tłuſtego pożywáią. SkarJedn 2; tám kłádźioné Ná twóy ołtarz będą ćielce poświęconé. KochPs 77, 95; SkarŻyw 173; Tegoż roku 1270. v Kaliſzá vrodził ſię Cielec o siedmi nogach StryjKron 345, 345 marg, 677; BielRozm 14; LatHar 166; WujNT 32 [2 r.], Luc 15/30, Hebr 9/12, 13, 19 (9).
Zestawienia: »cielec juniec« = cielak więcej niż roczny (1): potym bywa Cielecz Iuniecz y iałowka. FalZioł IV 13b.

»cielec nieuk« = młody cielak, nie przyuczony do zaprzęgu (1): Abowiem ten koń dla okrutnego wezrzenia ludzi żárł/ mianowan ieſth Bucifal/ ábo dla známieniá/ iże głowę miał ná wrzas cielcá nieuká HistAl A8v.

W przen (3): á nákoniec [Bóg] ćielcem vtucżonym łaſki ſwey/ y roſkoſznych świątośći ſwych z weſelem ćię vcżęſtował. LatHar 675.
Wyrażenie: peryfr. »cielce ust, warg« = modlitwa (2): Będźyemy oddáwáć ćyelce warg náſlych/ to yeſt chwałę y modlitwę/ ktora z warg álbo vſt pochodźi. KromRozm II 12v; KrowObr 141v.
Przen: Potężny, silny nieprzyjaciel (4): TarDuch A3; BibRadz Ps 67/31; Obtocżyli mię ćielcowie mnodzy [bibl. Ps 21/13] SienLek T4v; Y z nidą iednorożcowie zniemi y ćielcy z wielmożnemi [et iuvenci cum tauris]/ y vpije ſię ziemiá ich krwie/ á piaſek ich od łoiu vtłuści ſię. BudBib Is 34/7.
2. Posąg byka czczony jako bóstwo; vitulus Vulg PolAnt (54): KrowObr 94; RejWiz 162v; Krowy Betáwáńſkie chwálili obywáthele Sámáriyſcy: y płákał nád nym (to ieſt cielcem) lud iego Leop Os 10/5; BibRadz Deut 9/21; ábowiem tego dniá był Moiżeſz do nich przyſzedł/ iż ſie iuż Pan Bog zmiłował nad nimi/ á odpuścił wyſtępek o bałwochwalnego Cielcá BielKron 38v; wyrzućił báłwány oycowſkie s kościołá/ wſzákże cielcow nie opuśćił chwalić/ ktore był Hieroboám vſtáwił. BielKron [842]v, 34v [7 r.], 82v marg, 86v, 125v, 469; GrzegRóżn G2 [2 r.]; RejPos 225v; Obáczyć to możeſz w ćielcu żydowſkim ná puſzczy vlánym. BiałKat 46; Cielec on ktorego Aaron Izráelcżykom oddał názwány ieſt od nich Elchimem. CzechRozm 17v, 17v [3 r.], 81; Ieſzcżeſz nád to zbudował Aaron ołtarz przed onym ćielcem SkarŻyw 490, 490, 491 [2 r.]; A nie bądźmy iáko oni/ co iedli y pili y wſtawſzy igráli/ y ćielcowi ſię/ bogiem go ſwoim czyniąc/ kłániáli. SkarKaz 119b.
Zwroty: »uczynić cielca« = facere vitulum Vulg [szyk zmienny] (4): Karał pan Bog ſrogo zydy/ gdi byli ſobie za boga ćielca vczinili SeklKat E; Leop Act 7/41; SkarŻyw 490 marg; WujNT Act 7/41.

»ulac cielca; cielec ulany« [szyk zmienny] (7; 5): Potym záś przy gorze Oreb co zá grzech wznowili/ Kyedy cyelcá vlánego zá Bogá chwálili LubPs Y3; Dla tzego zydowie ná puſztzy vlali ćielcá. KrowObr 94 marg, 94, Rr2v; A otom vyzrał/ iżeſćie wy zgrzeſzyli przećiw pánu Bogu wáſzemu vlawſzy ſobie Cielcá [feceratis vobis vitulum conflatilem] BibRadz Deut 9/16; BiałKat 46 [2 r.]; WujJud 54; SkarJedn 19; KochPs 161; SkarŻyw 482, 490.

Zestawienie: »cielec złoty« = vitulus aureus PolAnt [szyk 8 : 1] (9): Ieroboám ſpráwił ćielce złote. BibRadz 3.Reg 12 arg, I 31, 51c żp, 106a marg, 4.Reg 10/29, 2.Par 13/8; Przeto nowe modły vſtáwił/ dwa Cielcá złote y dwá kościoły BielKron 82v, 88; KochPs 161.
3. Zestawienie: »cielec morski« = Phoca vitulina L. (Rost: morskie cielę); foka (1): Phoca, Latine vitulus marinus, Cielec morski. Mącz 298b.

Synonim: 1. byczek; 3. »pies morski«.

Cf CIELĘ, CIOŁAK, CIOŁEK

MM