[zaloguj się]
[pdf]

CIELĘ (73) sb n

e jasne.

Fleksja
sg pl
N cielę cielęta
G cielęcia, cieląt
D cielęciu
A cielę cielęta
I cielęci(e)m cielęty
L cielęciu

sg N cielę (24). ◊ G cielęcia (2). ◊ D cielęciu (1). ◊ A cielę (9). ◊ I cielęci(e)m (5). ◊ L cielęciu (1). ◊ pl N cielęta (8). ◊ G cieląt (7). ◊ A cielęta (9). ◊ I cielęty (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

1. Potomek krowy (w wieku do kilku miesięcy); vitulus Murm, Mymer1, Mącz, Calep, PolAnt, Vulg, Cn; filius bovis (vaccae) PolAnt (69): On obroćiwſzy ſie k ćielęćiu/ Dziękuięć ia twemu ſzcżeśćiu: Dla ćiebieć me ćielątko/ Puſzcżono mię táko prętko. BierEz Sv; ZapWar 1526 nr 2346; Murm 39; Mymer1 27v; CIelęciem albo iałowką młodego bycżku a krowkę zową/ czo ieſzcże przed rokiem/ albo mało daley FalZioł IV 13b; á tho ieſt polewka tłuſtego kurcżęcia albo kapłona młodego/ z cielęcia tłuſtego FalZioł V 19b, *4a, IV 13b, 42c; SeklKat V2v; BielKom G4; GliczKsiąż H4v; RejWiz 10v, 12, 92v, 190v; Leop Mal 4/2; RejZwierz 58; BibRadz 1.Reg 6/7, 10, Is 11/6, Hebr 9/12, 19; niechciał ieść áż s przypędzenia od tey niewiáſty/ ktora mu dáłá chlebá/ y cielę tłnſte przeń zábiłá BielKron 68, 63 [2 r.], 331, 340v [2 r.]; Foetura, Płód/ to yeſt yágniętá/ cielęta/ kurczętá y inſzich zwierząt młody płód. Mącz 133b, 500b; RejAp AA6v; BielSat D2; Pijány z niemem rowna ſie bydlęciem/ Mogąc być wołem cżyni ſie cielęciem. RejZwierc 218, 6, 7; BudBib Gen 18/7, 8; CzechRozm 113v, 114; KochPs 40; BielRozm 26; Calep 1131b; V ludźi mądrych y rządnych nie chowáią krow pierwaſtek ćieląt GostGosp 118, 16, 98, 110, 116, 118; WujNT Luc 15/23, 27, s. 259 [3 r.]; áliśći weſele/ dobramyśl/ zábijáć ćielętá/ dawić bárány/ ieść mięſo/ y pić wino: Náiedzmy ſie y nápiymy: iutro bowiem pomrzemy. PowodPr 74; KlonWor 23, 67; Tylkoć to głupie cielę v kołká ták wiążą Aby ſpokoynie ſtało/ tak mu w grodzey każą ZbylPrzyg A2.
Przysłowia: Yáko ono mowyą: Cyelęciem wyiechawſſy á wołem zás do domu ſie wroćić. GliczKsiąż Nv.

Woláłáby by mogłá Kániá być Sokołem/ Tákież cielę Ieleniem á niż proſtym wołem. RejWiz 65.

Ták ſie iedno obráca by cielę v kołká. RejWiz 166v.

Wyrażenie: »krowa od cielęcia« = krowa wkrótce po ocieleniu (2): A przethoż teraz ſprawćie nowy woz á dwie krowie od ćieląt [et duas vaccas lactantes]/ na ktorych nie poſtáło iarzmo/ záprzężćie weń BibRadz 1.Reg 6/7, 1.Reg 6/10.
Zwrot: »jako cielę ryczeć« (3):A drugi zá nim ſtoiąc iáko cielę rycży/ A zda mu ſie iż weſoł á iż pięknie krzycży. RejWiz 16v; RejZwierc 62, 218.
Przen (3):
a) Potężny, silny nieprzyjaciel (1): Roſproſzywſzy zebránie kopiynikow/ zbor mocarzow miedzy ćielęty narodow/ vniży ſię zvłomkámi śrebrnymi/ rozegnawſzy narody woien prágnące. BudBib Ps 67/31.
b) O człowieku nierozgarniętym, niemrawym (1): Brutus — Bezrozumni, czielię, nieuk. Calep 140b.
c) Wyrażenie: »ryczące cielę« = człowiek niezadowolony, gardłujący (1): namniey ſię ná rycżące ćielętá nieoglądáiąc. Bo kto kiedy ludźiom ięzyki związe? LatHar 513.
2. Posąg byka czczony jako bóstwo (1):
Zwrot: »uczynić cielę« (1): Vcżynili ćielę [fecerent vitulum] ná Chorewie/ y kłániáli ſię odlewániu (ſwemu.) BudBib Ps 106/19.
3. Zestawienie: »morskie cielę« = Phoca vitulina L. (Rost); foka; phoca Murm, Mymer1, BartBydg, Cn; vitulus marinus Murm, BartBydg, Cn; phoce, marinus bos Cn (3): Phoca vitulus marinus ein merkalp Morſkye cyelę. Murm 92; Mymer1 37v; Phoca, piscis, vitulus marinus, cyelyą [błędnie zamiast: morskie cielę] BartBydg 114b.

Synonim: 1. byczek; 3. »pies morski«.

Cf CIELEC, CIOŁAK, CIOŁEK, [CIOŁKA]

MM