[zaloguj się]
[pdf]

CUDOWNY (73) ai

o jasne.

sup nåcudowni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNcudowny, nåcudowni(e)jszy fNcudownå nNcudown(e)
G Gcudown(e)j Gcudow(e)go
Acudowny, cudown(e)go Acudowną Acudown(e)
Icudownym I Icudownym
Lcudownym Lcudown(e)j Lcudownym
V Vcudownå V
pl
N subst cudown(e)
G cudownych
A subst cudowné
I m cudown(e)mi
L cudownych
inne formy
sg m A a. f G - cudowny

sg m N cudowny, nåcudowni(e)jszy (5). ◊ A cudowny (3), cudown(e)go (2). ◊ I cudownym (5). ◊ L cudownym (3). ◊ f N cudownå (1). ◊ G cudown(e)j (3). ◊ A cudowną (3). ◊ L cudown(e)j (1). ◊ V cudownå (2). ◊ m A a. f G cudowny (1) WysKaz 9. ◊ n N cudown(e) (6). ◊ G cudow(e)go (3). ◊ A cudown(e) (3). ◊ I cudownym (3). ◊ L cudownym (3). ◊ pl N subst cudown(e) (3). ◊ G cudownych (12). ◊ A subst cudowné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I m cudown(e)mi (1). ◊ L cudownych (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Nadzwyczajny, niewytłumaczalny, niezwykły, przypisywany działaniu sił nadprzyrodzonych; inter monstra numerandus, monstri similis, monstrifer, monstrificabilis, monstrosus, portentosus, prodigialis, prodigiosus, (qui) pro monstro est Cn (57): A ták chwalmy/ y z cáłego ſercá błogosławmy Páná náſzego/ ktory ſam ty wielkie/ cudowne rzecży cżyni SkarJedn 313; Ták ten wielki Leo świątobliwośćią ſwoią pomoc Boſką ná wyzwolenie Włoſkiey ziemie y ták cudowny ná Tyránná poſtrách z iednáć y vprośić v P. Bogá vmiał. SkarŻyw 318; Streſz [!] ſię teſz ábyś temu co ſię mowi o zlecżeniu cudownym tey świętey ręki [...] wiáry nieuwłocżył. SkarŻyw 321; á prawdá ſię kośćiołá Bożego/ tákim cudownym iego karánim pośiliłá. SkarŻyw 390; Ná mieyſcu onym dobrodzieyſtwá Boſkie/ w cudownych pomocách wſławili Floryáná S. y wſławion w nim Bog kroluiący ná wieki/ przez Iezuſa Chryſtuſa Páná náſzego Amen. SkarŻyw 403; y inych wiele cudownych dobrodzieyſtw dzieie ſię/ przy grobie iego. SkarŻyw 593, 31, 211 marg, 227, 311, 373 (17); Bo tego nas ſwym dźiękowánim/ przy cudownych onych oſtátecżney wiecżerzy táiemnicách Zbáwićiel náſz náucżył LatHar 58; O Pánie Boże/ ktoryś nam w tym cudownym Sákrámenćie zoſtáwił pámiątkę męki twoiey/ rácż nam to dáć LatHar 103; Przez cudowne w Niebo wſtąpienie twoie wybaw nas Pánie. LatHar 176; ták wołał po cudownym onym ryb obłowie LatHar 213; Wężá nákoniec od Moyzeſzá nie bez cudownych ſpraw y táiemnic záwieſzonego. LatHar 258; Temiż cżáſy/ przez trzy niemal godźiny/ cudowne ćięmnośći świát wſzyſtek pokryły. LatHar 320, +8v, 33, 84, 92, 252 (22); Niedowiárſtwo przeſzkadza ſkutkom Exorcyzmow/ y innych cudownych dárow kośćielnych. WujNT 232; Iákoby Pan náſz tákie cudowne ſpráwy prozno obiecował/ nie myśląc ábo nie mogąc ich wypełnić. WujNT 365; Ięzyki o ktorych tu mowi, cudowne były. WujNT 613 marg; W pierwſzym onym kośćiele Apoſtolſkim Chrześćijánie przyiąwſzy Duchá ś. bráli záraz cudowne dáry iego WujNT 614, 614, 615 [2 r.]; SiebRozmyśl A3v; Cudowne weſzćie Páńſkie. SkarKaz 204b marg; Vſpráwiedliwienie grzeſznego cudowna rzecz SkarKaz 347a marg, 5a, 347a, 453a; IEśli iáko kto żywot wiodł śmierć pokázuie [...] Tedy świątobliwośći twoiey nie potrzebá Zacna páni/ świádectwá cudownego z niebá. SzarzRyt D.

W charakterystycznych połączeniach: cudowny(-a, -e) akt, bitwa, ciemność, dar (4), dobrodziejstwo (2), karanie, narodzenie (2), owoc, pieśń, poczęcie, pomoc (2), postępek (2), postrach, rzecz (7), sakrament (2), sprawa (5), sztuka, świadectwo, tajemnica (3), wcielenie, widok, wniebowstąpienie, zaślepienie, zleczenie (2), zmartwychwstanie (3), zwycięstwo (2), żywot.

Wyrażenie: »cudownym obyczajem« (2): rozumiey żeć y to nie máła/ ſtać przy prawdźiwey y rzecżywiſtey oblicżnośći/ á co więtſza/ ofierze tegoż Páná twego/ iſtotnie w Sákrámenćie naświętſzym przytomnego: ácżkolwiek y z ſtrony Boſtwá/ y z ſtrony cżłowiecżeńſtwá cudownym obycżáiem zákrytego. LatHar 77, 232.
Szereg: »dziwny i cudowny« (1): WSzechmogący y wiecżny Boże/ ktory ſam dźiwnych y cudownych rzecży dokázuieſz/ rácż opátrzyć ſługi twoie LatHar 627.
2. Czyniący cuda, mający moc czynienia cudów (8): (marg) Kleobiuſz Chrześćiánin cudowny. (‒) A Kleobiuſz przyſtąpiwſzy á krzyżem S. ſłucżone mieyſcá żegnáiąc/ vzdrowił młodźieńcá SkarŻyw 451; Kámień Szczepaná S. cudowny. WujNT 425 marg, Cccccc; Izráelcżycy lepak ná ſuchey á niepłodney puſzcży/ cudowny wody wdźięcżny napoy mieli. WysKaz 9; Zadna ſektá nie miáłá nigdy ták ludźi świętych y cudownych y vmartwionych świátu y ćiáłu/ iáko Chrześćijáńſka SkarKaz 277a.

W charakterystycznych połączeniach: cudowny(-i) chrześcijanin, człowiek, kamień (2), ludzie, męczennik, prorok.

Szereg: »wielki i cudowny« [szyk 2 : 1] (3): ſłyſząc o dziwnych ſpráwach Páná Iezuſowych/ y wſkrzeſzeniu Lázárzá/ prágnęli widzieć oſobę iego prześlicżną/ iáko Proroká ták wielkiego y cudownego SkarŻyw 384, 31, 576. [Cf uwaga do znacz. 3.]
3. Wspaniały, zacny, czcigodny (8): IESV dźiwna łáſkáwośći/ Cudowna ſerca wdźięcżnośći LatHar 64; Pánie Pánie náſz/ o iáko ieſt cudowne twoie imię po wſzytkiey źiemi. LatHar 86; Godźieneś P. Iezu Chryſte wſzelkiey cżći y chwały/ ktorego bok żołnierz Longinus/ po śmierći ná krzyżu ſzeroko włocżnią z wytocżeniem cudowney krwie y wody otworzył. LatHar [544], 268, 320, 568; Ten Theodozyus [...] więtſze zwyćięſtwá/ niźli ktory nacudownieyſzy y nawoiennieyſzy krol przez ſwoie hetmány/ otrzymawał. SkarKazSej 681a.

W charakterystycznych połączeniach: cudowny(-a, -e) imię, krew (2), krol, sprawiedliwość, światłość, testament, wdzięczność.

Szereg: »zacny i cudowny« (1): O by ſie rozmyſlili á pomnieli ná ten wielki y zacny y cudowny Teſtáment Pátryárchy ſwego SkarJedn 295. [Niektóre cytaty przybierają dodatkowo odcień znacz. 2.]

Synonimy: 3. celny, czelny, dostojny, godny, przedni, szanowny, wyborny, zacny, znaczny.

Cf [CUDORNY], CUDOTWORNY, CUDOWY

ZZa