[zaloguj się]
[pdf]

DOSTOJNY (196) ai

dostojny (155), dostojen (41); dostojen GrabowSet; dostojny : dostojen OpecŻyw (37 : 34), KrowObr (2 : 1), HistRzym (2 : 2), BudNT (3 : 3).

dó- [czechizm] (38), do- (36); do- Mącz (3); dó- : do- OpecŻyw (38 : 33); drugie o zawsze jasne.

comp i sup (25+13) -dostojniejszy; -ejszy (5), -(e)jszy (33). ◊ sup nå- (12), n(a)j- (1) PatKaz II; ~ nå- (6), n(a)- (7).

Fleksja
sg
mNdostojny, (nå)dostojniejszy, dostojen fNdostojna, dostojniejsza, dostojnå, dostojniejszå, dostojn(a), dostojniejsz(a) nNdostojno, dostojné, dostojniejszé
Gdostojnégo, nådostojniejszego Gdostojn(e)j, dostojné Gdostojnégo
Ddostojn(e)mu Ddostojné Ddostojn(e)mu
Adostojny, (nå)dostojniejszy, dostojnégo, dostojniejszégo Adostojńą, nådostojniejszą Adostojné
Idostojnym, dostojniejszym Idostojną, (nå)dostojniejszą Idostojnym
Ldostojnym L Ldostojnym
Vdostojny, dostojniejszy Vdostojnå, nådostojniejszå Vdostojn(e)
pl
N m pers dostojni, dostojni(e)jszy
subst dostojn(e)
G dostojnych
D dostojnym
A m pers dostojn(e)
subst dostojné
L dostojnych
inne formy
pl I - dostojnymi, dostojniejszymi

sg m N dostojny, (nå)dostojniejszy (32), dostojen (21); ~ (attrib) dostojny (9); ~ (praed) dostojny (23), dostojen (21); dostojny BierRaj, PatKaz III, BartBydg (2), FalZioł, RejPs, RejKup, Leop, Mącz (3), RejPos (8), BudNT, SkarŻyw, ArtKanc, LatHar (4), SkarKaz; dostojen BudNT (3), GrabowSet; dostojny : dostojen OpecŻyw (4 : 16), HistRzym (1 : 1). ◊ G dostojnégo, nådostojniejszego (5); -égo (1), -(e)go (4). ◊ D dostojn(e)mu (1). ◊ A dostojny, (nå)dostojniejszy (6), dostojnégo, dostojniejszégo (4); -égo (3), -(e)go (1). ◊ I dostojnym, dostojniejszym (7). ◊ L dostojnym (2). ◊ V dostojny, dostojniejszy (3). ◊ f N dostojna, dostojniejsza (16), dostojnå, dostojniejszå (10), dostojn(a), dostojniejsz(a) (8); ~ (attrib) -å (6), -(a) (2); ~ (praed) -å (4), -a (16), -(a) (6); -å March1, KrowObr, ArtKanc; -a HistRzym; -å : -a OpecŻyw (1 : 15). ◊ G dostojn(e)j (11), dostojné (2) OpecŻyw. ◊ D dostojné (1). ◊ A dostojńą, nådostojniejszą (11). ◊ I dostojną, (nå)dostojniejszą (5). ◊ V dostojnå, nådostojniejszå (6); -å (4), -(a) (2). ◊ n N dostojno (4), dostojné, dostojniejszé (3); -é (2), -(e) (1); (attrib) -é (2); ~ (praed) -o (4), -(e) (1); -o OpecŻyw (4). ◊ G dostojnégo (3) -égo (1), -(e)go (2). ◊ D dostojn(e)mu (1). ◊ A dostojné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I dostojnym (1). ◊ L dostojnym (1). ◊ V dostojn(e) (3). ◊ pl N m pers dostojni, dostojni(e)jszy (13). subst dostojn(e) (1). ◊ G dostojnych (4). ◊ D dostojnym (1). ◊ A m pers dostojn(e) (4). subst dostojné (1). ◊ I dostojnymi, dostojniejszymi (2). ◊ L dostojnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) w.

1. Pełen chwały, powagi, poważania, czcigodny; majestatyczny, szanowny; uroczysty; dignus Cn; splendidus Mącz (106):
a. O osobach (60): BierRaj 23v; To ieſt mąż dóſtoyny/ dziwnem znamieniem od boga wybrány/ wierny a práwdziwy ſluga bożij OpecŻyw 5, C3, 30, 31, 40v, l80v, 186; PatKaz II 27v, 29v; PatKaz III 107; TarDuch D6; Marczim [!] ſwiety doſtoiny był A wzdý zaplaſc niebo kupył. RejKup M; GroicPorz C3v; O Biſkupie doſtoyny Bonáwenturo/ Wyſluchay twoie ſlugi. KrowObr 174v; RejWiz 154v; Leop Rom 3 arg; Bo ácżechmy powinni cżćić ludzi doſtoyne/ ále nie tą chwałą iáko beſtia roſkázuie RejAp 110v, 124; iáko tho dziś obchodzimy pámiątkę Iákubá s. tego doſtoynego Apoſtołá Páńſkiego. RejPos 315, 13 [3 r.], 14v, 21v, 24, 24v [2 r.] (12); Iáko thám Abráám/ Dawid/ y inſzy pirworodni miedzy bráćią byli/ nád ine doſthoynieyſzymi GrzegŚm 42; SkarŻyw 36; Tyś Krol náſz doſtoyny/ Syn wſzechmogącego/ Pan á Bog wielebny/ nád ćię nic więtſzego ArtKanc A14v, I3v, K13.

W przeciwstawieniu: »dostojniejszy ... podlejszy« (2): BielKron 429v; Bo Melchiſedech był ſtárſzy/ á drugi/ to ieſt Aaron/ był młodſzy. Ieden doſtoynieyſzy/ drugi podleyſzy. SkarKaz 156a.

W charakterystycznych połączeniach: dostojny (-a) anioł, apostoł (3), matka (2), pani, święty (5).

Wyrażenia: »dostojna (a. nadostojniejsza) panna, dziewica« = o Matce Bożej [szyk 9 : 5] (10 : 4): Doſtoyná panna ij niepokaloná dziewitza Maria vſlyſſawſſy ty ſlowa/ ſilno ſie zaſmucila OpecŻyw 3; Gdy ſie tam przybliżali/ panna dóſtoyná ſlyſſątz gelk ludu wielkiégo [wzięla na ręce synaczka] OpecŻyw 24, 4v, 5v [2 r.], 6v, 13, 38, 178v; O yakoſch to doſtoyna panna byla ktoraſch od uyękow uyzwolona od troycze ſzwyątey bycz mathką boga y czloyeka. PatKaz II 31, 37, 85v; O nadoſtoynyeyſza panno nad wſzytky blogoſlauyona PatKaz III 107; O chwale Niebieſkiey Gdzie ſię przypátrz: [...] Vwielbieniu nadoſtoynieyſzey Pánny Máryey Mátki Bożey. LatHar 666.

»matuchna dostojna« = o Matce Bożej (1): Roſkázál poty pán Iezus aby oſtatki matuchnie dóſtoyné donieſiony/ ij ſtalo ſie. OpecŻyw 38v.

Szeregi: »błogosławiony a dostojny« (1): A ták ten błogoſłáwiony á doſtoyny Ian s. ktory był z dawná przez Proroki przeyrzan y opowiedzian/ iż lie miał zyáwić pirwey á vprzedzić Pána náſzego RejPos 11v.

»dostojny, szczęsny« (2): OpecŻyw 6v; O ſwięta to doſtoyna ſzcżęſna máć/ Która mu ſwoy pokarm będzie dawáć BielKron 135.

»dostojny (a) święty« [szyk 1 : 1] (2): BielKron 135; A ták y to ktemu ſłyſząc thę hiſtorię w thym doſtoynym á ſwiętym Apoſtole Páńſkim o Mácieiu s. [...] rozważał to ſobie/ á vmnażał w ſobie záwżdy ſtateczną wiárę o tym Pánie ſwoim. RejPos 289v.

b. O pojęciach i przedmiotach (47): abich [...] ſlotkoſcy nadoſtoynyeyſſey zaſlugi twoyey ſe wſſitka rziſſa nyebyeſka wtobye nawyeky vziwal BierRaj 22; March1 3; za iego doſtoyną brodę go [Chrystusa] targali/ ij ijnſſego zlégo tako wielé mn tam dzialali/ ijż ſwięci Ewanieliſtowie napiſatz ſie tego ſromali. OpecŻyw 114v; moijch wſſytkich grzéchow racż zapamiętatz/ za ktoréś twoię krew nádoſtoynieyſſą rácżyl obficie wyléwatz. OpecŻyw 159v, 5, 6v [2 r.], 41v; yuſz doſthoynym przybythkyem boſkym ſyą ſtala PatKaz II 70, 22, 24v, 39v, 53; PatKaz III 107, 116; Badz pozdrowion Krzyżu Swięthy/ drzewo doſtoyne KrowObr 175, 68; O doſtoyna ſwobodo kto ciebye vżywa/ S cnotą w miernym żywocie práwie ſwiętym bywa. RejWiz 104v, 34v, 54, 177v; Leop Hebr 2 arg; Mącz 409c; RejPos 26; BudNT przedm b3; WerGośc 259; Naświętſza głowá/ á przed Anioły doſtoyna/ oſtrym ćierniem byłá zránioná ArtKanc E8v; Modlitwy po przyięćiu tegoż nadoſtoynieyſzego Sákrámentu. LatHar 223; PowodPr 53; SkarKaz 488b; Bogżeć pomoży wierzchnośći doſtoyna [w winnicy Pańskiej]/ Ku dobrym ſkłonna ná zuchwáłe zbroyna KlonFlis G2.
Wyrażenia: »dostojna światłość« (3): RejPos 338 [2 r.]; O doſtoyna ſwiátłośći/ z ſercá wypądź ćiemnośći/ z służebnikow ſwych wiernych. ArtKanc H13.

»dostojna świątość« [szyk 4 : 1] (5): tym ták doſtoynym ſwiątoſciam/ ktore nam ſą ſwiadectwy á widomemi znáki/ nie widomey łáſki/ nic vbliżáć nie będzyemy. RejPos 88v, 94v marg; KarnNap D4; GrabowSet 03; y dałći tę nadoſtoynieyſzą świątość zá ofiárę odkupienia LatHar 678.

Szeregi: »cny a dostojny« (1): Byl też cżyſte duſſe/ tznych a dóſtoynych obycżaiow OpecŻyw 5.

»mocniejszy i dostojniejszy« (1): Slończe. Miedzy planetami ieſt iako pan. Bo w ſwiatloſci y wmoczy: nad inne ieſt mocznieyſzy y doſthoynieyſzy. FalZioł V 51.

»święty i (a) dostojny« [szyk 3 : 2] (5): A tak wty dóſtoyné dnij ij ſwięte mámy ſie radowatz z zbawieniá naſſégo OpecŻyw 22, 91; O błogoſłáwionaſz to látoroſl/ ktora wyroſcie s tey ták ſwiętey á doſtoyney máćice RejPos 61, 338; Tu pilnie bácżyć mamy/ kto ten chwálebny á święty y doſtoyny ſtan y Sákráment Małżeńſtwá świętego poſtánowił? WerKaz 281.

»więtszy i dostojniejszy« (1): ale w tym vkazál żywot bogomyſlny bytz więtſſy ij dóſtoynieyſſy nad żywot prátzowity. OpecŻyw 60v.

2. Godzien czegoś, wart, zasługujący na coś; dignus Modrz, Vulg, Cn; idoneus Cn (76): A oni przedśię ſzli rádniąc ſię od oblicża rády/ iż dla imienia Ieſuſowego zá doſtoyne byli miani lekkość vćierpieć BudNT Act 5/41.

dostojny czego (29): March1 Wiet Av; Porozumiáwſſy ijże za to dóſtoien potępieniá wiecżnégo [...] pokutą przywiedziony/ przynioſl żydom pieniądze/ za ktoré iezuſa im przedál OpecŻyw 118, 5, 5v, 6v, 115, 179v (8); PatKaz III 98, 117; vczynki złych będą prożne y też bez zapłaty bo oni ſą doſtoyni wieczney męki. WróbŻołt B2; W wiedź tu cżłowieká Bożego/ ktory doſtoyny ieſt kroleſtwá niebieſkiego HistRzym 124, 18v; tem ſię rozumie być pocżeſznieyſzym/ zacnieyſzym/ y káżdego vrzędu doſtoynieyſzym. [clariorem ac quovis honore digniorem] ModrzBaz 51; GrabowSet B3. Cf Wyrażenie.

cum inf (23): Iá nędzny wſſego ludu nizſſy/ nie ieſtem dóſtoien poruſſytz tako ſwiętégo dziewitztwa OpecŻyw 5v; Pozdrowion bądz nádroſſy krzyżu ſwięty/ ktorys był doſtoien noſitz krola niebieſkiego OpecŻyw 158, 120, 121v, 144, 158, 183v (9); PatKaz II 37v [2 r.], 47v; duch ſzwyąty tak yą napelnyl yſz doſtoyna byla począcz otrzymawſzy czeſzcz panyenſką PatKaz III 96v; tak nam racz miły panie vzyczyc takiego zywota: iako bychmy na on czas byli doſtoyni wſtępić na onę gorę RejPs 35; vznawſſy ſwięte ymię twoie ſtali bychmy ſie doſtoyni vzywac wiecznych czaſow ſtobą ktory zywieſz bez konca aſz do wiekow. RejPs 54, 37, 160; Nie ieſtes doſtoyna kapłańſtwa pozywać [Non es digna sacerdotio fungi PF IX 141] HistAl D4v; HistRzym 79v; iuż nie ieſtem doſtoien zwáć ſię ſynem twym [Iam non sum dignus vocari filius tuus] BudNT Luc 15/19 [idem 15/21], Luc 15/21, 20/35, Act 13/25.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); aby (16), czego (1)] (17): a nacżyiey by ſie láſce pokázala latoroſl ij kwiat/ ten ieſt doſtoien/ aby iemu dziewitza Maria dána byla ku manżelſtwu. OpecŻyw 4; Panie nie ieſtem dóſtoien abys wſſedl w dom móy [Domine non sum dignus, ut intres sub tectum meum Vulg Matth 8/8] OpecŻyw 42v [przekład tego samego tekstu SkarŻyw 36, LatHar 103, 190, 220, 246]; To mowił ijż niebyli dóſtoyni/ tego cżego żądali OpecŻyw 51v, 5, 7v, 133v, 179v, 179v (11); SkarŻyw 36; LatHar 103, 190, 220, 246.

Zwrot: »dostojnym (u)czynić« [szyk zmienny] (6): PatKaz III 117v; a gdy będzieſz raczyl miloſciwie przymowac prozby naſze ſnadnie zawzdy mozeſz vſprawiedliwic nas y doſtoynymi vczynić RejPs 220v; RejPos 53v, 200v; Bo ſię tam gotuię/ y dufam Pánu Bogu/ iſz mię on ſam vcżyni doſtoynym. SkarŻyw 36, 36.
Wyrażenia: »dostojny chwały« [szyk 2 : 1] (3): A dlá tego dziwnégo iego żywota/ dóſtoien był ij ieſt więlkié chwály OpecŻyw 47v; PatKaz I 8v; RejPs 176.

»dostojny karania« (1): Reprehensibilis, dostoyny karanya. BartBydg 131.

»dostojny łaski« [szyk 1 : 1] (2): To panna vcżynila/ bo ſie ſpowiedala/ ijż takowé laſki doſtoyna niebyla/ ktorą od boga wzięla OpecŻyw 178v; HistRzym 54.

»dostojny śmierci« [szyk 6 : 1] (7): Dlátego panie Pilácie podlug tey żaloby ij ſkargi/ ieſt doſtoien ſmierci. OpecŻyw 120v, 115v, 117, 118, 118v, 130; bo tak mouy ſzwyąty Grzegorz tele razow ſzmyerczy prelaczy ſą doſthoyny acz nycz złego ſamy nyeczynyą yele zlych przykładow ſwym poddanym czynycz ukazuyą PatKaz III 148v.

3. Słuszny, należyty; stosowny, właściwy; wystarczający; meritus Mącz; condignus, idoneus Cn (12): my doſtoyną mękę za naſſe zloſci cirpimy OpecŻyw 144v, 113v, 128v; BierRozm 19; Odda oddanie, to ieſt doſtoyną pomſtę. WróbŻołt ſſ2; Ze ni wſtydu ni Bogá/ przedſię nic niedbáli/ A dla prawdy doſtoyney/ o gárdło mi ſtali. RejWiz 177v, Mącz 217d.
Fraza: »dostojno (jest)« = przystoi, godzi się, należy, słusznie jest (4): Doſtoyno ieſt/ aby gdzies ty ieſt/ twoia matka [...] z duſſą ij s cialem s tobą téż w niebie byla. OpecŻyw 180v; Dóſtoyno ieſt/ ijż gdy ona niebyla poruſſona ale panną cżyſtą zoſtala/ má bytz bliſko ſwégo ſyna OpecŻyw 180v, 19v, 180.
Szereg: »godny i dostojny« (1): Izáſz nam piſmo ſwięte nieſwiatzy/ iż tylko iedná zaſlugá ieſth Páná Iezu Kryſtá/ przed Bogiem Oycem godna y doſtoyna KrowObr 160v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Eminens, excellens, dostoyny, apparens BartBydg 48; Dignus Godny/ Doſtoyny. Mącz 88d.

Synonimy: 1. chwalebny, godny, poczciwy, poczesny, szanowny, zacny; 3. słuszny.

Cf NIEDOSTOJNY

JW