CHWALEBNY (429) ai
-a- (266), -å- (103); -a- OpecŻywSandR, KromRozm I (2), KromRozm III (3), LubPs (13), RejFig, RejZwierz (2), OrzRozm (3), BielKron (4), LeovPrzep (4), RejAp, GórnDworz (11), BiałKat (3), GrzegŚm (7), RejZwierc (5), WujJud (26), WujJudConf, RejPosRozpr, SkarJedn (2), KochPs (4), MWilkHist (3), StryjKron (2), KochJez, KochPhaen, WerKaz (2), KochPieś, ArtKanc (9), GórnRozm (2), GrabowSet (5), LatHar (31), WujNT (15), SkarKaz (5), SkarKazSej; -å- HistLan, BudBibKaw (3), CzechRozm (2), ModrzBazBud, Calag, BielSen, KochWr (2), KochCn, WysKaz, SarnStat (19), PowodPr, KlonFlis, KlonWor, SzarzRyt (4) -a- : -å- OpecŻyw (2 : 15), RejPs (6 : 8), HistAl (4 : 4), KrowObr (12 : 1), Leop (7 : 1), BibRadz (12 : 8), Mącz (1 : 5), HistRzym (6 : 5), RejPos (10 : 3), KuczbKat (1 : 1), RejPosWstaw (7 : 1), BudBib (2 : 7), ModrzBaz (4 : 1), SkarŻyw (17 : 2), NiemObr (3 : 2); e jasne.
comp i sup (10 + 39) - chwalebniejszy; -ejszy (1), -(e)jszy (48). sup na- (33), naj- (6); na- : naj- PatKaz II (6 : 3), GórnDworz (1 : 1), LatHar (9 : 2); ~ nå- (18), na- (4), n(a)- (11); na- RejPs; nå- : na- HistRzym (1 : 2), SkarŻyw (1 : 1); - nåj- (3), n(a)j- (3).
Fleksja
| sg |
| m | N | chwalebny, chwalebniejszy, nåchwalebniejszy |
f | N | chwalebnå, nåchwalebniejszå, chwalebna, chwalebn(a), chwalebniejsz(a), nåchwalebniejsz(a) |
n | N | chwalebné, nåchwalebniejszé |
| G | chwalebnego, nåchwalebniejszego |
G | chwalebnéj, nåchwalebniejszéj |
G | chwalebn(e)go, chwalebniejsz(e)go |
| D | chwalebnemu, nåchwalebniejszemu |
D | chwalebn(e)j |
D | chwalebn(e)mu |
| A | chwalebny, nåchwalebniejszy, chwalebnego |
A | chwalebną, nåchwalebniejszą |
A | chwalebné, nåchwalebniejszé |
| I | chwalebnym, nåchwalebniejszym |
I | chwalebną, nåchwalebniejszą |
I | chwalebnym |
| L | chwalebnym, nåjchwalebniejszym |
L | chwalebn(e)j |
L | chwalebnym, chwalebn(e)m, nåchwalebniejsz(e)m |
| V | chwalebny, nåchwalebniejszy |
V | chwalebnå, nåchwalebniejszå |
V | nåchwalebniejsz(e) |
| pl |
| N |
m pers |
chwalebni |
| subst |
chwalebné, chwalebniejszé |
| G |
chwalebnych, nåchwalebniejszych |
| D |
chwalebnym |
| A |
m pers |
chwalebn(e) |
| subst |
chwalebné, chwalebniejszé, nåjchwalebniejszé |
| I |
m |
chwalebnymi |
| L |
chwalebnych |
sg m N chwalebny, chwalebniejszy, nåchwalebniejszy (61). ◊ G chwalebnego, nåchwalebniejszego (21); -ego (1), -(e)go (20). ◊ D chwalebnemu, nåchwalebniejszemu (2); -emu (1), -(e)mu (1). ◊ A chwalebny, nåchwalebniejszy (23), chwalebnego (8); -égo (1), -(e)go (7). ◊ I chwalebnym, nåchwalebniejszym (7). ◊ L chwalebnym, nåjchwalebniejszym (7). ◊ V chwalebny, nåchwalebniejszy (8). ◊ f N chwalebnå, nåchwalebniejszå (25), chwalebna (1), chwalebn(a), chwalebniejsz(a), nåchwalebniejsz(a) (7); ~ (attrib) -å (9), -a (1) RejFig; ~ (praed) -å (16). ◊ G chwalebnéj, nåchwalebniejszéj (35); -éj (8), -(e)j (27). ◊ D chwalebn(e)j (4). ◊ A chwalebną, nåchwalebniejszą (16). ◊ I chwalebną, nåchwalebniejszą (3). ◊ L chwalebn(e)j (10). ◊ V chwalebnå, nåchwalebniejszå (8); -å (4), -(a) (4). ◊ n N chwalebné, nåchwalebniejszé (47); -é (6), -(e) (41). ◊ G chwalebn(e)go, chwalebniejsz(e)go (13). ◊ D chwalebn(e)mu (5). ◊ A chwalebné, nåchwalebniejszé (25); -é (6), -(e) (19). ◊ I chwalebnym (10). ◊ L chwalebnym (15), chwalebn(e)m, nåchwalebniejsz(e)m (2); -ym : -(e)m PatKaz II (1 : 2). ◊ V nåchwalebniejsz(e) (1). ◊ pl N m pers chwalebni (6). subst chwalebné, chwalebniejszé (16); -é (1), -(e) (15). ◊ G chwalebnych, nåchwalebniejszych (12). ◊ D chwalebnym (1). ◊ A m pers chwalebn(e) (2). subst chwalebné, chwalebniejszé, nåjchwalebniejszé (14); -é (1), -(e) (13). ◊ I m chwalebnymi (2). ◊ L chwalebnych (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.
1.
Zasługujący na pochwałę, uznanie, dobry; wspaniały; godny zalecenia;
laudabilis Mącz, Calag, Calep, Cn; laudatus Mącz, Calep; laude cumulatus Mącz; celebrandus, gloriosus, inclytus, laude dignus Cn (121):
Tedy będzie więcéy chwálebné domowſtwo vbogié niżli paláce vzlotzoné. OpecŻyw [192],
141,
160v;
Theſz to ſluſſalo aby tym chwalebnyeyſſa byla cznotha pokory a obranego uboſthwa PatKaz III 108v,
150;
KlerPow 4;
FalZioł V 53;
FalZiołUng V 119;
GlabGad P4v;
Ciáłá wáſze chwálebnemi ſzátámi przybieracie/ a kłádziecie ná wáſze pálce złote vbiory. HistAl K4v,
K3 [2 r.],
L8,
M2;
KromRozm III E5,
Q3v;
Leop 3.Reg 3/13,
Sap 3/15,
Bbb3;
BibRadz I *5v,
12c marg,
Sap 3/15,
Luc 13/17;
to piſmo chwálebne zoſtáwił. OrzRozm A2,
T3v;
Mącz 186b [2 r.];
Dworzánin od co naylepſzych miſtrzow/ przyſtałość tę/[...] wybor/ á co naychwálebnieyſze ſztuki/ niechay krádnie. GórnDworz E6v,
B7,
D2v,
G4v,
I5v,
L2 (
10);
Przykład chwálebny że miłoſiernymi vcżynki mamy ofiárę cżynić P. Bogu. HistRzym 99v,
24,
26,
46v;
RejPos 286;
BiałKat 231;
GrzegŚm 43;
HistLan A2v;
KuczbKat 155;
Iż ſmierć cżłowieká poććiwego chwálebna przed oblicżnoſcią iego. RejZwierc 134v,
125v,
I26v,
147v;
WujJud 43,
264;
iż cokolwiek w was chwálebnego ſie sſtáło/ nie od nas/ ále od onego ſie sſtháło RejPosRozpr b4v;
BudBib Esth 9/28;
BudBibKaw A2,
A2v;
Gwałt komu vcżynić/ cudze wydrzeć/ cżłowieká zábić/ święte y nie święte rzecży gwałćić/ zá chwalebną rzecż pocżytamy. ModrzBaz 56,
9v,
25v,
55,
127;
ModrzBazBud ¶6v;
SkarJedn 176;
Calag 339a;
SkarŻyw 31,
93,
119,
242,
320,
460;
NiemObr 35;
KochPhaen 5;
KochPieś 2;
GórnRozm D4v;
ná co ſye y Sátyr ſkárży/ zeſmy ſtárych á chwalebnych obyczáiow odſtąpili KochWr 26,
22;
Calep 586b [2 r.];
GrabowSet I2v;
LatHar 301;
WujNT 323,
478;
SarnStat 899,
901,
902 [3 r.],
904 [3 r.],
1018,
1025;
SkarKaz 350a [2 r.];
SkarKazSej 694b;
KlonFlis G4;
Nie dźiw żeś dał naturze práwo ták chwalebne SzarzRyt B3v.chwalebny w czym (1): choć był ſtáry [...] y mężem bárzo chwáłebnym [!] w woiennych rzecżach KwiatKsiąż 0
W charakterystycznych połączeniach: chwalebna (-y, -e) cnota (5), obyczaj (6), prawo (4), rzecz (8), sprawa (5), statut (10), śmierć (4), zwyczaj (5), żywot (4).
Wyrażenie: »rzecz chwalebna« [szyk 4 : 1] (5): BielŻyw 144; KwiatKsiąż E, M3v; Latine pure loqui est in magna laude ponendum, Rzecz chwalebna yeſt dobrze móc po łáćinie mowić. Mącz 186b; SkarKaz 41a.
Szeregi: »dobry a (i) chwalebny« (
6):
KromRozm I O;
potym był dobrego á chwálebnego żywotá. BielKron 176v;
HistRzym 28;
CzechRozm 217v;
GórnRozm C;
Ale Práwo nie może bez ſprawiedliwośći Być dobre y chwalebne/ krom ludzkiey przykrości. KlonWor 66.»chwalebny i (a) pożyteczny«(4): HistAl F2v; kto będzie vmiał wynáleść chwálebnieyſze y pożytecżnieyſze cnoty GórnDworz C4; KochCn B3v; SarnStat 1019.
»chwalebny, zacny« (1): Nic chwalebnieyſzego nic zacnieyſzego mężowi każdemu nie ieſt, nad dobrotę a przyiemnoſć z vkłonnoſcią BielŻyw 119.
»sławny a (i) chwalebny« [szyk 4 : 1] (5): Omni laude cumulatus, Ze wſząd sławny y chwalebny. Mącz 71d, 72a; HistRzym 22; RejZwierc 152v; Niektorzy z nich zoſtáwili imię po ſobie chwálebne y sławne ku pámiątce. BudBib Eccli 44/8.
a. Godny zalecenia (2): Mozg wieprzowy ze khrwią/ chwalebny ieſt przeciw wężom FalZioł IV 3d; kwaſne mleko (ktoremu komiz rzekaią) ieſt im nachwalebniezſze [!] MiechGlab 22.
2.
Czcigodny, wielebny, godny uwielbienia, święty (288):
a.
W dziedzinie świeckiej (często w użyciu grzecznościowym) (20):
RVRALE IVDICIVM Tho ieſt/ Ludycie wieſne Na ten nowy Rok. 1544. Przez chwalebnego pana Macieia Zaiczowicza w Byſinie podgorneg° Proroka ſlożone. LudWieś kt;
HistAl C2,
D4;
RejZwierz 109;
żeś Wáſzá Krolewſka Miłość po przodkoch ſwych chwalebnych/ ná thych ſławnych pańſtwach od niego ieſt Krolem BibRadz I *2;
OrzRozm L4v;
KwiatKsiąż P2;
RejAp 186v;
Nachwalebnieyſży rycerzu/ wieceieśty [!] zásłużył niżliſmy obiecáli HistRzym 35,
35,
35v;
SkarŻyw A4v.Wyrażenia: »pod chwalebnym imieniem« (
1):
iákom pomienił wyzſzey pod chwálebnym imieniem W. K. M. roſkazawſzy then vpominek wydrukowáć BibRadz I *2v.»chwalebnej pamięci« (2): A iż około wykłádu przywileiá Alexándrowégo chwalebnéy pámięći Stryiá náſzégo/ między niémi rózné rozumienié było SarnStat 1005, 1003.
Szeregi: »chwalebny i (a) sław(ęt)ny« (
2):
Iawna ieſt Hiſtoria o Ezechiaſzu krolv Iudſkim chwalebnym y ſławętnym SeklWyzn 2v;
KwiatKsiąż Av.»święty a chwalebny« (1): A Máią [...] Ieo K. M. pokornie prośić/ áby Iego Królewſka M. ná rzecz ták świętą y chwalebną á bárzo potrzebną [ad tam sanctum et laudabile ac necessarium opus JanStat 223]/ z ſwych dochodów iáki czynſz [...] raczył poſtánowić. SarnStat 198.
»chwalebny a (i) zacny« [szyk 1 : 1] (2): KuczbKat 305; Skákáć przed Pánem będę: y podleyſzym ſię nád ſtan moy vczynię/ á chwálebnieyſzy y zacnieyſzy zoſtánę. SkarKaz 515b.
b.
W dziedzinie religijnej;
benedictus, gloriosus, laudabilis, sanctus Vulg (268):
cialo matki mé má bytz vchwáloné/ przez chwalebné wzięcié na niebo. OpecŻyw 181,
72,
181,
182v,
183,
187,
188v;
O nachwalebnyeyſza panno pouyecz zemy ſludze twemu PatKaz II 35,
19,
19v,
20 [2 r.],
20v,
25v (
17);
PatKaz III 90,
97v;
Zeyzrzy panie z ſtolcza nachwalebnieyſzego maieſtatu twego. TarDuch A2,
C3,
D5v,
D6;
WróbŻołt 112/3;
a ſtąd by ieſſcze było więcey chwalebne ſwięte boſtwo twoie. RejPs 131,
32v,
38,
45v,
49,
67 (
13);
KromRozm I N3v;
KromRozm III C7;
Chwálebne yeſt imyę záwżdy Páná thego LubPs Z5v,
A3v,
Xv,
Z4v,
Z6v,
aa4;
ábyſmy háńbić álbo ſromoćić mieli/ onę nachwálebnieyſzą Offiárę/ ras ná krzyżu vtzynioną/ Páná Iezu Kryſtá Syná Bożego KrowObr 167v,
42,
101,
160v,
162,
167v (
10);
Leop Lev 19/24,
Ps 144/3,
Eccli 42/8;
RejZwierz 55v;
y nie [zamknął] brony do chwálebnych przybytkow ſwych BibRadz I *2v,
*2v,
2a marg,
Ps 144/3,
Is 11/10,
Iudith 13/23 [24] (
11);
BielKron 1,
53v,
425;
KwiatKsiąż Gv;
LeovPrzep C4v,
E4v,
Kv;
HistRzym 99v,
100;
RejPos 115v,
133,
134v,
166,
306v,
338v,
339;
BiałKat 73v,
206;
GrzegŚm 11;
przedśię Duch święty chwálebny ieſł [!] WujJud 12;
Otoż maćie pożytki wáſzey tey chwálebney Spowiedźi. WujJud 90,
4,
45,
50v,
52,
118v (
13);
RejPosWstaw [213] [4 r.],
22v [2 r.],
111,
[1434]v;
BudBib Iudith 9/8,
1.Par 16/25,
Ps 17/3 [4],
44/13 [14],
47/1 [2],
95/4,
Ier 49/25;
CzechRozm 229v;
SkarJedn 245;
KochPs 144,
163,
201,
210;
Nlemniey ći święći chwalebni/ y ku náſládowániu vżytecżni nam ſą SkarŻyw 240,
47,
73,
111,
114 [2 r.],
185 (
11);
MWilkHist B;
StryjKron 161;
KochJez B4;
NiemObr 87 [2 r.],
162,
165;
WerKaz 286;
BielSen 5;
ArtKanc A4v,
A17v,
D3,
M15,
T17,
T17v,
T19;
GrabowSet L2v,
V,
V4v,
Xv;
LatHar +7,
247,
261,
334,
365 (
17);
WujNT 124,
180,
298,
331,
420 marg (
11);
Y będźie grob iego chwalebny. WysKaz 44;
SarnStat 370,
1086,
1227;
SzarzRyt A2.chwalebny od kogo (1): á znaczne będzie ymię twoie/ ktore będzie od wſſech ludzi chwálebne áż do ſkończenya ſwiátá. RejPs 68v.
W charakterystycznych połączeniach: chwalebny (-a, -e) Bog (6), bostwo (2), dzień (2), ewanjelija (3), imię (boże) (27), Jehowa (4), kościoł (4), majestat, narodzenie, obraz (3), ofiara (5), Pan (Bog) (12), Panna (Maryja) (15), poczęcie (9), światłość (6), święto (3), Trojca (święta) (2), wniebowstąpienie (2), wniebowzięcie (3).
Wyrażenia: »chwalebny sakrament« [
w tym: na(j)chwalebniejszy (
8)
LatHar] ‒
eucharystia [
szyk 17 :
1] (
18):
WujJud 70,
176 marg,
177v,
220v,
224,
224v,
L12v;
PaprUp D2;
IAko ſię do ſpowiedźi ś. y do nachwálebnieyſzego Sákrámentu Ciáłá y Krwie Páńſkiey zwykł gotowáć. LatHar 134,
216,
235,
239,
242,
251 (
9);
ále prawdźiwą Mánnę ćiáło twoie nadoſtoynieyſze w chwalebnym Sákrámenćie/ ábo bronie á kule od ſtrzelby oblátuią/ ábo ſie po kąćiech potuláć muśi? PowodPr 53.»chwalebna świątość« [w tym: nachwalebniejsza (3) SkarŻyw, LatHar] = eucharystia [szyk 8 : 1] (9): SeklKat Y2; KrowObr 191v; Tudzież też ná Synodźie BAzileyſkim práwie był przymuſzon pozwolić Czechom pożywáć Swiątośći chwálebney pod obiemá oſobámi. LeovPrzep A4; WujJud 151, 238v, 257v; SkarŻyw 74; LatHar 212, 647.
»świątość chwalebna« = sakrament chrztu (1): Bábá co pierdziáłá v krzćilnice. [...] Kſiądz rzekł/ pátrz iáką ſwiątość chwálebná moc miáłá. Iákoć dyabeł wyſkocżył RejFig Dd7.
»chwalebne zmartwy(ch)wstanie« [szyk 12: 3] (15): BierRaj 22; [Jezus] po ſwym chwálebnym zmartwy wſtaniu/ był blogoſlawiony na duſſy ij na ciele. OpecŻyw 93v, 163 [2 r.], 172v; OpecŻywSandR nlb 5v; LubPs D2v; Gdźie iáſnie tylko wierni máią obiecáne zmartwychwſtánie chwálebne GrzegŚm 30, 37, 39; MWilkHist kt, ktv żp; StryjKron A; ArtKanc F 10v; LatHar 515.
Szeregi: »błogosławiony, (i) chwalebny« [
szyk 5:
2] (
7):
blogoſlawyone ij chwalyebne ſmartwi wſtanye dlya nyewimownego. myloſyerdzya twego. raczi my dac BierRaj 22;
TarDuch A2;
KrowObr 160v;
WujJudConf 19;
ArtKanc I7v;
Ku chwale tedy y czći Bogá wſzechmogącégo/ y Błogoſłáwionéy y chwalebnéy Pánny Máriiéy [et Beatae Mariae Virginis Glorioſae JanStat 843] SarnStat 4 [
idem]
1067.»sławny a (i) chwalebny« = laudabilis et gloriosus Vulg [szyk 2 : 1] (3): Iż to wyelki á ſławny y chwálebny yeſt Pan LubPs ee6v; Leop Dan 3/26; RejPos 88v.
»święty, (a, i) chwalebny« [szyk 5 : 4] (9): SeklKat S2v; LubPs Z3; Pánie Boże moy/ tyś ieſt błogoſłáwiony/ y błogoſłáwione ieſt imię twoie/ chwalebne y święte [Benedictum est nomen tuum Vulg] BibRadz Tob 3/13; RejPos 337v, 338 [3 r.]; WerKaz 281; SzarzRyt A2v.
»chwalebny i wysławiania godny« (1): Błogoſłáwiony ieſteś Pánie Boże oycow náſzych. (‒) Chwálebny y wyſławiánia godny ná wieki. LatHar 67.
Iron (2):
Wyrażenie: »chwalebna świątość« [szyk 1: 1] (2): Potey záſię ſwiątośći chwálebney oſtrzyżeniu brody tzynićie ſiedḿ ſtopniow ſlug kośćielnych. KrowObr 119v; WujJud 134.
α.
W terminologii kościelnej: uwielbiony (o ciałach Chrystusa i dusz zbawionych po zmartwychwstaniu ciała) (9):
O iakié [...] weſelé s tego apoſtolowie mieli/ ijż pana ſwégo iuż chwálebnégo widzieli OpecŻyw 169v,
93v;
Duſze dobre wezmą takie ćiáłá iáko ſię opiſáło/ y tyśiąckroć chwálebnieyſze ná wzor Chryſtuſowego ćiáłá. SkarKaz 208b.Wyrażenie:»chwalebne ciało« [szyk 5 : 1] (6): ij wtimze lyepak chwalyebnim cyelye ſmartwiches wſtal ij nanyebos wſtąpyl BierRaj 21v; OpecŻyw [162]v; Ktory przemieni ćiáło náſze nikcżemne/ áby ſię podobnym ſtáło chwálebnemu ćiału iego [corpori gloriae suae] BibRadz Philipp 3/21 [przekład tego samego tekstu GrzegŚm 8, 29, WujNT [corpori claritatis suae]]; GrzegŚm 8, 29; WujNT Philipp 3/21.
3. Wyrażający chwałę, cześć, uwielbienie; glorificatus Vulg, PolAnt (11): WróbŻołt 46/6; WDzyęcżne á chwálebne ieſt w tey pieśni dzyęk cżynienie Pánu Bogu LubPs ff2, H4, cc3v, ee5v marg; Leop Gen 26/5; BibRadz 1.Petr 1/8; Sacrum est ritu, Pobożny/ chwalebny obchód álbo obyczay. Mącz 363a; Rácżże tedy Oświecone á miłośćiwe kśiążę/ ten ták chwalebny podárek od nas powolnych ſłużebnikow ſwych miłośćiwie á wdzięcżnie przyiąć BudBibKaw A2v; WujNT 1.Petr 1/8; SzarzRyt B4.
Synonimy: dobry, sławny, zacny; 2. błogi, błogosławiony, błogosławny, dostojny, powyższony, przesławny, sławetny, święty, wielebny, wielmożny.
Cf CHWALNY, PRZECHWALEBNY
ZZa
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}