Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: CUDZOŁOŻNIKOWY

Następne hasło: CUDZOŁOŻONY »

CUDZOŁOŻNY (24)ai

Prawdopodobnie pierwsze o jasne (tak w cudzo-; Cn oba o jasne).

Fleksja

sg
m	N	cudzołożny	f	N	cudzołożnå	n	N	cudzołożn(e)
	G	cudzołożn(e)go		G			G
	A	cudzołożny		A	cudzołożną		A
	I	cudzołożnym		I	cudzołożną		I

pl
N	m pers	cudzołożni
N	subst	cudzołożn(e)
G		cudzołożnych
V	subst	cudzołożn(e)

sg m N cudzołożny (4). ◊ G cudzołożn(e)go (1). ◊ A cudzołożny (1). ◊ I cudzołożnym (6). ◊ f N cudzołożnå (3). ◊ A cudzołożną (1). ◊ I cudzołożną (1). ◊ n N cudzołożn(e) (1). ◊ pl N m pers cudzołożni (3). subst cudzołożn(e) (1). ◊ G cudzołożnych (1). ◊ V cudzołożn(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Mający stosunek cielesny z cudzą żoną lub mężem; dotyczący stosunku pozamałżenskiego (23)
- Przen (10)
  - a) Występny, rozpustny, grzeszny (8)
  - b) Oderwany od prawdziwej wiary (2)
2. Należący do cudzołożnicy, taki, jaki nosi cudzołożnica, nierządnica (1)

1. Mający stosunek cielesny z cudzą żoną lub mężem; dotyczący stosunku pozamałżenskiego; adulterinus Cn (23): Iako zła czudzołożna niewiaſta nieprzeſtawa na mężu ſwoym wlaſnim/ ale ynich ſzuka y vżywa SeklKat Q2; LubPs N3; BielKron 92v; Mąż wolny z cudzą Zoną ſpráwę miał/ tedy cudze łoże plugáwośćią cudzołożną śie máże. KuczbKat 320, 280; LatHar 271; SkarKaz 8b.

W połączeniach szeregowych (2): BibRadz Luc 18/11; Owſzem iáko Páweł ſwięty powieda/ iż ći ludzye ſwowolni/ cudzołożni/ opilce/ obżerce/ nie oglądáią kroleſtwá Bożego. RejPos 185.

Szeregi: »cudzołożny albo nieczysty« (1): aby kápłani cudzołożni álbo niecżyśći nie śmieli mſzey ſłużyć. BielKron 171v.

»cudzołożny albo występny« (1): Kápłan cudzołożny álbo wyſtępny święćić áni mſzey mieć nie może BielKron 177.

W przen (2): A rozmáite złoſliwych mnoſtwo/ nie będzie pożytecżne/ y cudzołożne ſzcżepienia/ nie puſſcżą korzenia głęboko Leop Sap 4/3; BibRadz Sap 4/3.

Przen (10):

a) Występny, rozpustny, grzeszny (8): SeklKat Q2; RejPos 321v, 323; NiemObr 5; Rodzay zły y cudzołożny známieniá ſzuka WujNT Matth 12/39 [idem] 16/4.

Szereg: »cudzołożny i grzeszny« (2): iáko Pan Kryſtus ſwoim wiernym roſkázał wyznáwáć ſámego ſiebie/ przed tym cudzołożnym y grzeſznym narodem mowiąc. KrowObr 66; Abowiem ktoby ſię wſtydał mnie/ y ſłow moich miedzy narodem tym cudzołożnym y grzeſznym [adultera et peccatrice]: záwſtyda ſię go też y ſyn człowieczy WujNT Mar 8/38.

b) Oderwany od prawdziwej wiary (2): Niechże z temi ſwemi nowinkámi vćiekáią/ ktorych czás ten bárzo máły od Lutrá odkrył: iż ſą pełne odmiány/ nieſtátku/ fałſzu/ y niezgody: iż cudzołożne/ to ieſt z innego á nie z Chryſtuſowego ſtáre^go ſzczepu ſzczepienie SkarKaz 550b, Ooood.

2. Należący do cudzołożnicy, taki, jaki nosi cudzołożnica, nierządnica (1): y vbieráłáś corki twoie w vbior cudzołożny [m fornicatione Vulg]/ áby ſię vpodobáły BibRadz 4.Esdr 15/46.

Synonimy: 1. gachowski, gamratny, kurewski, sprosny, wszeteczny.

Cf CUDZOŁOSKI, CUDZOŁOŻĄCY, CUDZOŁOŻNICZY, CUDZOŁOŻNIKOWY