[zaloguj się]
[pdf]

DOWIADOWAĆ SIĘ (154) vb impf

dowiadować się (151), dowiadować (3); dowiadować się : dowiadować LibLeg (25 : 3; 10/57, 10/57, 11/78).

dowiadować się (107), dowiedować się (47); dowiad- PatKaz I, GlabGad (2), ComCrac, ConPiotr, MurzHist (2), MurzNT, Leop (3), GrzepGeom (3), HistRzym, BiałKat, WujJud, WujJudConf, BudBib (5), Calag, SkarŻyw (3), StryjKron, NiemObr (6), KochFr, ReszPrz (4), WerGośc, ActReg, Calep (3), GostGosp, PowodPr, KlonWor; dowied- RejKup (2), Diar, DiarDop, RejWiz, GrzegRóżn (2), HistLan, RejZwierc (3), CzechEp, Phil (2), WujNT (2), SkarKaz; dowiad- : dowied- LibLeg (27 : 2), RejJóz (1 : 3), KrowObr (1 : 1), BibRadz (4 : 1), BielKron (2 : 2), Mącz (11 : 5), OrzQuin (1 : 1), RejAp (3 : 2), RejPos (4 : 6), CzechRozm (1 : 3), ModrzBaz (2 : 3), SarnStat (4 : 1).

dowiadować się (99), dowiadywać się (3), dowiadować się a. dowiadywać się (52); dowiadywać się Diar; dowiadować się : dowiadywać się LibLeg (22 : 2).

się (55), sie (96).

Oba o oraz a jasne (w pierwszym a 2 r. błędne znakowanie); -e z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
inf dowiadować się
indicativus
praes
sg pl
1 dowiaduję się dowiaduj(e)my się
2 dowiadujesz się
3 dowiaduje się dowiadują się
praet
sg pl
1 m m pers -e(s)my się dowiadowali
3 m dowiedowåł się, dowiadowåł się m pers dowiadowali się, dowiedywali się
fut
sg pl
2 m będziesz się dowiadow(a)ł, będziesz się dowiadować m pers dowiedować się będziecie
3 m będzie się dowiadow(a)ł m pers będą się dowiadować
imperativus
sg pl
1 dowiadujmy się
2 dowiaduj się dowiadujcie się
3 niech się dowiaduje
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się dowiedowali, by(s)my się dowiadowali
2 m byś się dowiedowåł m pers byście się dowiadowali, byście się dowiadywali, by wy się dowiadowali
3 m by się dowiadowåł m pers by się dowiadowali

inf dowiadować się (48). ◊ praes 1 sg dowiaduję się (15). ◊ 2 sg dowiadujesz się (3). ◊ 3 sg dowiaduje się (7). ◊ 1 pl dowiaduj(e)my się (3). ◊ 3 pl dowiadują się (2). ◊ praet 3 sg m dowiedowåł się (8), dowiadowåł się (2). ◊ 1 pl m pers -e(s)my się dowiadowali (1) LibLeg. ◊ 3 pl m pers dowiadowali się (6), dowiedywali się (1) Diar. ◊ fut 2 sg m będziesz się dowiadow(a)ł (5) LibLeg, będziesz się dowiadować (1) GrzepGeom. ◊ 3 sg m będzie się dowiadow(a)ł (1). ◊ 2 pl m dowiedować się będziecie (1). ◊ 3 pl m pers będą się dowiadować (1). ◊ imp 2 sg dowiaduj się (5). ◊ 3 sg niech się dowiaduje (1). ◊ 1 pl dowiadujmy się (1). ◊ 2 pl dowiadujcie się (3). ◊ con 2 sg m byś się dowiedowåł (2). ◊ 3 sg m by się dowiadowåł (6). ◊ 1 pl m pers bychmy się dowiedowali (1) RejZwierc, by(s)my się dowiadowali (1) LibLeg. ◊ 2 pl m pers byście się dowiadowali (5), byście się dowiadywali (2) LibLeg, by wy się dowiadowali (1) LibLeg. ◊ 3 pl m pers by się dowiadowali (7). ◊ part praes act dowiadując się (14).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) ‒ XVIII w. s.v. dowiedzieć się.

1. Otrzymywać wiadomości; rescire Mącz; resciscere Calep (9): Mącz 373b; Rescisco sive Rescio, Est factum aliquod occultius aut inopinatum, insperatumque cognosco ‒ Dowiaduię ſie. Calep 916b; Liciordinarius właſny nie wie o tym [o oszustwach pod płaszczykiem pobożności]: Aż ſię więc z wielkim żalem dowiáduie po tym KlonWor 47.

dowiadować się czego od kogo (2): iáko my od cżterech Ewángeliſtow woley ſię BOżey dowiáduiemy ReszPrz 44; NiemObr 70.

dowiadować się czego z czego (1): á zakonu będą ſię dowiádowáć z vſt iego ReszPrz 102.

dowiadować się czego przez kogo (1): yzeſzmy tego doczekaly obyauyenya czego sthrudnoſzczyą przeſz ducha ſzwyątego naſzy przodkouye [...] ſyą douyadoualy PatKaz I 15v.

dowiadować się o czym (1): á co to zá roſkoſzy ſłucháć ſłow Páńſkich/ á dowiedowáć ſie o ſwiętych ſpráwach á náukach iego RejPos 276.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á chciey ſie dowiadować tego [łaskawa gospodze], czo tilko ſamym vcżonym ieſt iawno. GlabGad A3v.

2. Zdobywać informacje, wiedzę w wyniku pytania, badania; dopytywać się, wywiadywać się, badać, szukać; indagować; exquirere, inquirere, requirere, scitari Mącz, Cn; sciscere Calep, Cn; anquirere, comperire, discere, indagare, interrogare, percontari, percunctari, quaerere, quaeritare, scrutari Mącz; experiri Calag; contari Calep; acquirere, disquirere, expiscari, explorare, inspicere, intervisere, investigare, perscrutari, provisere, recognoscere, revisitare, sciscitare, visere Cn (143): Achiża ſie przedſię dowieduie RejJóz D2v; RejKup aa3v [2 r.]; Leop Dan 6/11; Comperio, Doświádczam/ dowieduyę ſie/ wyrozumiewam/ náyduyę. Mącz 279a, 72b, 90a, 168b; RejPos 322; Calag 164a; Calep 253a, 954b; Tákże gdy nie wiedźiéć kto drugiégo zábił/ vrząd o głowę żadnégo winić nie ma: ále Krewni máią ſie dowiádowáć [inquirent JanStat 426] y obwinic. SarnStat 604.

dowiadować się czego (47), kogo (2): GlabGad L7v; abi then poſſel waſch vyiachawſzi. Sandzyakyem y Sangia naſchem thego ſzye ſprawnye y doſtatecznye dowyadowaly. LibLeg 11/142, 10/57, 61, 93v, 153, 11/78; RejJóz D2; MurzNT Luc 16/31; KrowObr 134v; Leop Deut 18/11; áni práktykarz/ áni ten coby ſie od vmárłych czego dowiádował [a mortuis quaerens]. BibRadz Deut 18/11; BielKron 296; Mącz 158a, 172h, 335d; potym ſye będźieſz dowiádowáć wyſokośći a.b. GrzepGeom O3, N3v [2 r.]; RejPos 33; WujJud 205; WujJudConf 205; BudBib Eccle 7/25 [2 r.], Thren 3/40; ModrzBaz 85v; SkarŻyw 73; NiemObr 82, 97; WerGośc 218; Stároſtowie pilnie ſie ſtáráć będą/ áby ludźi próznuiących y tułáiących ſie/ y żadnym ſłużbam y rzemieſłóm nie oddánych/ w ſwych mieściéch dowiádowáli ſie [perquirere JanStat 584]/ y oné powśćiągáli. SarnStat 521, 205, 691. Cf dowiadować się czego z czego, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

dowiadować się czego z czego (1): Lecż ſynowie Boży [...] nie ſkąd inąd iedno ze ſłowá Bożego [...] wſzytkiego vcżyć y dowiádowáć ſię máią. NiemObr 82.

dowiadować się o kogo, o co (7): LibLeg 7/35v, 36, 10/56, 57, 59; Iakob wita ſiny a dowiaduię ſie o ſzoſtego RejJóz N4; á o powodniká oney ſwey rány nic ſie nie dowiedował Phil M2.

dowiadować się od kogo (11): LibLeg 7/104 [2 r.]; a od Kmieczi pod czielieſną prziiſſięgą doviadovaczsie otem vybicziv byloliby tak abonie. ComCrac 19; MurzNT Luc 16/31; KrowObr 134v; Leop Deut 18/11; BibRadz Deut 18/11; A ták chceſzłi ty Pośle/ o Exekucyéy mówić/ pátrzayże kóńcá iéy/ ku czemu ſye wſzyſtká ſkłáda. A ieſli ſłábé oko/ á tępe ktemu maſz/ dowiáduy ſie od tych Dźiwiſzów Swiętych/ [...] iż Exekucya práwdźiwa [...] nic inégo nie ieſt/ iedno to/ áby Król Polſki dobrze dármi Bożymi w Króleſtwie ſwym ſzafował OrzQuin Fv; HistLan C; WujJud 205; WujJudConf 205; ModrzBaz [16]; y od [...] miłych Prełatow y Kánonikow kośćiołá Wárſzewſkiego/ dowiádowáć ſię záẃſze możećie ReszPrz 103; Phil S4v; WujNT 8, Matth 2/4; SkarKaz 513.

dowiadować się o czym (23), o kim (4): ComCrac 19; przyachal poſel vaſzey C.M. [...] dowyadvyancz ſzyą o Pyetrze LibLeg 7/9v, 7/104v, 10/59, 60, 11/81v; BibRadz 1.Petr 1/10; padł los ná Ligurá/ kthory poſłał w łodźi ſwego ſługę kupnego dowiedowáć ſie o wodźie/ kthorey potrzebowáli ku pićiu BielKron 451; Ale iż nám roſkazano o thym ſie pytáć y o tym wiedzieć co ieſt ku zbáwieniu náſzemu potrzebnego/ tedy y proſtakom o tym ſie dowiádowáć ſnadź ieſzcże więcey przyſtoi. RejAp AA2, 3, 129v, 177; RejPos 8, 14, 351; GrzegŚm 32; Bo y Pan ná nas woła/ ábychmy ſie dowiedowáli o piſmiech/ ná kthorych zależy y ſławá/ [...] y zbáwienie náſze. RejZwierc 179v, 179v; BudBib Eccle 1/13; CzechRozm 2, 145, 255v; ModrzBaz 90; SkarŻyw 478; Przyidźie tedy wprzod/ o Piotrowey oſobie/ y o iego vrzędźie dowiádowáć ſię porządnie z piſmá świętego NiemObr 31, 89; ReszPrz 103; SarnStat 986. Cf dowiadować się o czym, o kim z czego.

dowiadować się o czym, o kim z czego (2): żebyś z ſłowá iego/ [...] o ſwym ſie powinowáctwie dowiedował. CzechRozm 2; NiemObr 31.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (6); co (16), jeśli (14), jako (4), jaki (3), inne (8); o czym (1), o kogo (2), od kogo (8), u kogo (2)] (45): O Kxyandza Bielſkiego bandzieſſ sią dowyadowal czo tham v Ceſzarza spravoval LibLeg 7/36, 7/33, 35v, 104 [2 r.], 10/56 (12); Iakob ſie dowieduie czo wżdy ſie ſtało A cżos ſie to wżdy ma dźiać/ [...] Y gdzieſz [...] moie miłe dziecię RejJóz B4v; MurzHist C; Diar 64; DiarDop 116; KrowObr 144v; A ták tu ſie dowieduy moý bráćiſzku miły/ Iáko ſie maſz záchowáć RejWiz 164; A ták teraz moy Pánie/ dowiáduyſie [perquire] piłnie/ ieſli ieſt iáka niepráwoſć ich przed oblicznoſćią Bogá ich Leop Iudith 5/24; BibRadz I *2v, 1.Reg 26/39, 2.Reg 7/arg; BielKron 97v, 258v; GrzegRóżn A2v; przeto odrzućiwſzy té Figury dwie/ dowieduię ſye o Cynku/ iákowéy figury ieſt OrzQuin I; RejAp 162; RejPos 36, 108; BiałKat 26v; HistLan C; RejZwierc 43; CzechRozm 16v; ModrzBaz 5, [16]; Názáiutrz dowiádował ſię Ceſarz ieſli by ieſzcże żyw był. SkarŻyw 47; StryjKron 672; NiemObr 108; KochFr 62; ReszPrz 10; ActReg 4; Phil S4v; Y zebrawſzy wſzytkie Arcykápłany/ y Doktory ludu/ dowiedował ſię [sciscitabatur] od nich/ gdźie ſię miał Chriſtus národźić. WujNT Matth 2/4 [idem: SkarKaz 513]; PowodPr 15; SkarKaz 513.

Zwroty: »prawdy się dowiedować« [szyk zmienny] (7): MurzHist V; MurzNT Luc 16/31; Abowiem ſie Pan Bog prawdy niekazał od vmárłych dowiedowáć. KrowObr 134v; Leop Deut 18/11; WujJud 205; WujJudConf 205; Boć ſię ták potrzebá prawdy dowiedowáć. CzechEp 364.

»dowiadować się przestępcow« = wykrywać przestępców (1): Przetoż wedle twoiey dowćipnoſći/ vcżyń iáką rzecż/ przez ktorą bych ſie mogł dowiádowáć thákowych przeſtępcow. HistRzym 48v.

Szeregi: »dowiedować się i badać« (2): O ktorym zbáwieniu dowiedowáli ſię y bádali Prorocy/ ktorzy o przyſzłey ná nas łaſce prorokowali. BibRadz 1.Petr 1/10 [idem] GrzegŚm 32.

»dowiadować się a czytać« (1): Dowiáduyćie ſię [Requirite] z kſiąg Iehowy/ á cżytayćie BudBib Is 34/16.

»obaczać albo się dowiadować« (1): ieſth rzecż thym wiádoma/ kthorzy dowćipem ſwym obacżáią álbo ſie dowiáduią przemiennośći przeſzłych cżáſow. BielKron 296.

»dowiadować a (i, abo) oglądać (oględować)« [szyk 2 : 1] (3): A Czo nam v.k.m. roſkazacz abismi sye pylnie dowyadowaly a ogliadaly ti polia gdziebi na potim v k m. myal skonczicz granycze s Czeſſarzem LibLeg 11/78, 11/78; ModrzBaz 120v.

»dowiadować się i (prze-)przyględać« (2): ConPiotr 31v; Ieſt rzecz pożyteczna dowiedowáć ſie [perquirere JanStat 743] o tym/ y pilnie przeględáć : áby iáko ludźiom dáiemy ćieleſné dobrodźieyſtwá/ téż ábyſmy rozważáli/ iákobyſmy im ÿ niebieſkié pokarmy dawáli SarnStat 986.

»pytać, (i, a) dowiadować się« [szyk 13 : 5] (18): LibLeg 7/33, 10/59 [2 r.]; Quaero, Szukam/ pytam/ dowiáduyę ſie. Mącz 335d; Inquiro, fere idem quod Exquiro, Dowiáduyę ſie/ pytam. Mącz 337a, 64a, 168b, 336a, 337a, 358b, 372d; RejAp 3, 177; Iáko ſie káżdi pilnie ma pytác j dowiádowáć o Pánu ſwoim RejPos 8, 14, 210; NiemObr 89; ReszPrz 10.

»starać się a dowiedować« (1): Wzburzył onego krolá/ áby ſie pilnie ſtárał á dowiedował/ gdzie by ſie ten krol národźić miał RejPos 36.

»szukać i (a) dowiadować się« (4): a the rzeczi ktore tham pobraly. [...] abiſczie tego kazaly schvkacz. y dowyadowacz sye. LibLeg 10/94; RejPos 33, 351; Y vdałem ſię ſercem moiem ſzukáć y dowiádowáć ſię o mądrośći BudBib Eccle 1/13.

»uczyć (się) i dowiadować się« (2): Obroćiłem ſię (przeto) y ferce moie vcżyć ſię y dowiádowáć ſię mądrośći á dowćipu BudBib Eccle 7/25; NiemObr 82.

»wględać i dowiedować się« (1): nam w to pilnie wględáć y dowiádowáć ſię tego/ ieſli ták wielkie rzecży/ Chriſtus pan ſam z śiebie ma NiemObr 108.

»szukać, (za-)biegać a dowiedować się« (2): co ieſt nawiętſzy [...] pocżątek zbáwienia cżłowieká káżdego/ ſzukáć/ zábiegáć/ á dowiedowáć ſie w thych omyłkach [...] ſwiátá tego RejPos 351; RejZwierc 179v.

a. [Doznać, zaznać w obcowaniu seksualnym:

dowiadować się czego na kim: Krol wſzedſzy do niey ná łoże dowiadował ſie ná niey dźiwnych rzecży. HistPonc H2.]

3. Upominać się, nalegać, starać się, pilnować, strzec, dbać; sprawdzać (2):

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (2); iżby (1), żeby (1)] (2): bi skoroni polskiey [...] thich ktorzi są pobrany v kogokolwyek y gdziekolwiek naydzies abi bily pvsczany, y thegobisczie dobrze dowiadowali yzebi się drvdzi chczacz sniewoley wynicz kthorzi przodkiem walaskiey woyni zawiedzeny themvbisczie niedopvsczali zebi mieli zniewoley winycz LibLeg 10/57; Státki znácżone/ w ktorych potrzeby Pánu wożą/ áby ſobie Vrzędnicy wracáli: á gdy nie wroći/ oſobliwie ſie tego ma ieden v drugiego vpomináć/ y tego ſie ták pilno dowiádowáć/ żeby to Kmiotkowie rządnie oddawáli GostGosp 14.

Synonimy: 2. badać, dochodzić, doświadczać się, doznawać, pokosztować, poznawać, pytać się, szpiegować, szukać, śledzić, uczyć się, wględować, widzieć, wybadywać, wypatrować, wyszperować.

Formacje pochodne cf WIEDZIEĆ SIĘ.

Cf DOWIADOWANIE, DOWIADOWANIE SIĘ, DOWIADYWAJĄC SIĘ

KN