Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DRZEĆ

Następne hasło: DRZEMAĆ »

DRZEĆ SIĘ (19) vb impf

się (10), sie (9).

W inf drzeć. W formach praet i con darł, darł-, darl-.

Fleksja

indicativus
inf	drzeć się
praes
	sg	pl
1	drę się
3	drze się	drą się

praet
	sg		pl
3	m	darł się	m pers	darli się
	f	darła się	m an
	n		subst	darły się

conditionalis
	sg
1	f	darłabym się

inf drzeć się (2). ◊ praes 1 sg drę się (1). ◊ 3 sg drze się (4) ◊ 3 pl drą się (4) ◊ praet 3 sg m darł się (1). f darła się (1) ◊ 3 pl m pers darli się (3). subst darły się (1). ◊ con 1 sg f darłabym się (1). ◊ part praes act drąc się (1).

Sł stp s.v. drzeć, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XIX w.

Znaczenia

1. Rozrywać się, rozdzielać się (2)
- Przen: Otwierać szeroko usta, ziewać (1)
2. Krzyczeć (1)
3. Dać się odzierać, ściągać skórę (1)
4. Dążyć dokąd pokonując przeszkody (7)
- a. Atakować, nacierać (3)
5. Usilnie dążyć do czego, starać się o co, pragnąć czego (8)

1. Rozrywać się, rozdzielać się (2): A do morza przychodząc/ drze ſye [Wisła] ná trzy częśći KochProp 11.

Przen: Otwierać szeroko usta, ziewać (1): Os torquere, Krziwić gębę/ drzeć ſie/ poźiewáć. Mącz 459a.

2. Krzyczeć [na kogo] (1): Bovinor convitior et quasi in aliquem mugio ‒ Dręſzie na inego. Calep 137a.

3. Dać się odzierać, ściągać skórę (1):

Przysłowie: Bo drzy łyka poki ſie drą RejRozpr G3v.

4. Dążyć dokąd pokonując przeszkody; przedzierać się; inferre se, ruere Cn (7):

drzeć się ku komu przez co (1): Y przez miecz/ y przez płomiéń dárłábym ſie k ſwému Ránna/ y opalona/ ſynowi miłému GórnTroas 41.

drzeć się miedzy co (1): iáko y wilk/ ktory Choć pſy widźi/ ośleṕ ſię drze miedzy obory. KmitaSpit A3.

drzeć się przez co (2): bo nie drogą ſzedł/ ále známionuiąc ſię po Słońcu przez gęſte láſſy/ y błotne ſtárzyny dárł ſię gdzie mógł StryjKron 442. Cf drzeć się ku komu przez co.

W przen (1): Bowiem ſię Wiſłá z ſtárego zawodu/ Drze do zachodu. KlonFlis Fv.

a. Atakować, nacierać (3):

drzeć się do kogo (1): oſkocżono ij [Skanderbega]w koło/ [...] dárli ſie Turcy do niego/ ále go duże bronili ſwoi BielKron 250.

drzeć się na kogo (2): potkáli ſię zobudwu ſtron ogromnie/ iedni ná drugich ſlepą á zápalczywie vporną chęcią dárli ſię StryjKron 340. Cf Zwrot.

Zwrot »na oślep drzeć się [na kogo]« (1) Iuſz ſię ná oſlep dárli ieden ná drugiego/ S krotką bronią niemierzył oręża długiego StryjKron 255.

5. Usilnie dążyć do czego, starać się o co, pragnąć czego; invadere, ruere Mącz (8):

drzeć się do kogo, do czego (2) Petulanter invadere in filiam alicuius, Króm wſzelákiego wſtidu do dzieweczki ſie drzeć. Mącz 296c; CO zá głupſtwo ſproſne zgołá/ Miecżem chęći krwáwić cżołá/ Drąc ſię do cnych Krolow kołá/ Nie wiećie Zamkochwytowie/ Kto Krol práwy w mądrych słowie. RybGęśli C3.

drzeć się ku czemu (1): Avidi in proelium ruunt, Ochotnie ſie ku bitwie drą/ albo ſypą. Mącz 361c.

drzec się na co (1): A płeć ſłábą białą co mam wſpomnieć gdyż y dzieći wśiedmi ábo więcey lat tak ſie gorąco na śmierć dla Chryſtuſa dárły? SkarŻyw A3v.

W przen (4):

drzeć się ku komu (1): Gdy ſię k tobie Pánie/ nádźieiá/ z nas dárłá? GrabowSet C2v.

Zwroty: »gwałtem drzeć się« (2): ReszList 176; kroleſtwo niebieſkie gwałt ćierpi/ á gwałtownicy (marg) To ieſt, kroleſtwá niebieskiego gwałtem dobywáią: a ći ktorzy ſię do niego gwałtem drą. (‒) porywáią ie. WujNT 46.

»drzeć się precz« (1): O Pánie/ prace rąk twych [= człowieka]/ nie rzucay od śiebie/ Acż ſię drze vpornie precż. GrabowSet D2v.

Synonimy: 4. bieżeć, ciągnąć się, cisnąć się; a. bieżeć, ciągnąć; 5. bieżeć, chcieć, ciągnąć.

Formacje współrdzenne: odedrzeć się, odrzeć się, podrzeć się, przedrzeć się, rozedrzeć się, wedrzeć się, wydrzeć się, zedrzeć się; oddzierać się, przedzierać się, wdzierać się, wydzierać się, zadzierać się, zdzierać się.

Cf DRĄC SIĘ

ZZie