gardzić czego (1): Sámá cnotá [...] miárkowáłáby złe żądze [...]: słaẃy á pochlebſtwáby od ludźi gárdźiłá ModrzBaz 136v.

gardzić z czego (1): Aby też s tych znákow ktorymi z woley Bożey ku pokućie bywamy wzywáni przeſpiecznie niegárdźił LeovPrzep E4v.

gardzić kogo, co (5): Patrz tu duſſo nábożná na ſtworzyciela twé^go/ [...] iakotz iedzie pokornie/ aaby [!] naucżyl ludzie ſwietſkié gardzitz chelpę. OpecŻyw 72; SkarŻyw 299; StryjKron 517; muſzą doſyć cżynić przyrodzeniu ſwemu/ duchowne dźieći Boże/ gárdźić/ y onych prześládowáć. NiemObr 12, 10.

gardzić czego (po przeczeniu) (4): Máłego dáru/ ktoryć dawa vbogi przyiaćiel/ nigdy niegardz. March³ V6v; RejPos 245; Ludzy Ryczerskich iednak nie gardzcie proszę y zasług ich nie tłumcie ActReg 114; GostGosp 1.

gardzić kim, czym (552): Báśniámi nigdy nie gárdzi/ Ezop nimi prawdę twierdzi: Bierz rádę od przypowieśći BierEz H2; Miły byku nie bądź wołem/ Niechćiey gárdzić moim ſtołem: Mamći báráná tłuſtego BierEz K4; Nie trzebáćiem nicżym gárdzić/ Wſzytkoć ſie może przygodzić BierEz P, A4, H, M3v, N3v, P2v; OpecŻyw 51; ForCnR C2v; PatKaz I 16; PatKaz III 135v, 137v; ktora myała tak ſerce ſlachetne a tzyſte/ yż gardzýła wſzelkym obcowanim męzkim HistJóz B3; FalZioł +2v; Spytał ieden Pitagoraſa chciałliby bogatim być, odpowiedział, bogacztwem gardzę BielŻyw 31; mnieyſzimi gardząc á więtſze w nienawiſci maiąc, takież z rownymi byſmy niemogli ſie zgadzać. BielŻyw 121, 52, 73, 97, 99, 121, 141, 165; A przeto y podrugye t. m. napomynamy aby t. m. dobrodzyeyſtwem bozym nyegardzyela chtoregoſz t. m. doſtala wnrodzenyu, w cznotach LibLeg 8/133, 10/153, 153v; WróbŻołt B7v, 10/6, 43/8, O6, 43/11 (8); RejPs 205; Znowo chrzcżeńczy y zynemi kaczerzmi nietrzymam/ ktorzy/ ſłowem bożym nie wſtydliwie gardzą SeklWyzn c3, f3v; SeklKat H3, K2v, K3v, X3; HistAl E6v; KromRozm I F2v, I3v [2 r.], 02 [4 r.]; MurzHist T2; MurzNT 51, 58v; KromRozm II f4v [6 r.], g4 [2 r.], m2v, n3v, x [2 r.]; A Kryſtuſem gárdzi/ kto ápoſtołmi/ á ták y inſſymi vrzędniki koſcyelnymi od bogá dánymi/ yákoś ſlyſſał/ gárdźi KromRozm III H2, C3 [4 r.], F3v, F4 [2 r.]; MrowPieś A4; A mátką ſwoią nie gardź gdy ſie iuż ſtárzeie. BielKom C2v; GliczKsiąż N5v; LubPs F2v marg, dd5 marg; Iſz będąc tákowym pánem/ niegárdźił vbogimi/ ſlepymi/ głuchymi/ niemymi/ opętanymi/ trędowátymi/ chromemi/ páſterzmi/ iáwnogrzeſzniki KrowObr 49; Pod twoię obronę vćiekamy ſie Swięta Boża rodzićielko/ náſzymi modlitwámi niegardz w potrzebách KrowObr 160v, A2v, B2v, 15v, 62v, 63 (22); RejWiz 168v; Leop Gen 16/4, Iudic 9/38, Iob 39/7, Prov 14/21, Sap 4/18, Ier 3/20, Matth 18/10; OrzList e4v, f2v; Otożći ią Bog ſkarał/ iż ludźmi gárdziłá. RejFig Bb5v, Ccv; RejZwierz 120v; BibRadz *2v, Mal 1 arg, 4.Esdr 3/8, Eccli 22/27[29], 26/30 (9); OrzRozm D4v; [Gigantowie] Bogiem gárdzili/ a ſiebie zá Bogi kazáli chwalić BielKron 5; wybierz męże mądre/ boiące ſie Bogá/ prawdę miłuiące/ á coby łákomſtwem gárdzili BielKron 32; A áby ieden drugim nie gárdził/ to ieſt pan vbogim/ a vbogi pánu nie był zazdrośćiw BielKron 99, 17, 32, 64v, 82, 113v (16); Exosus, active dicitur, qui odio habet, Ten który kim gárdźy/ Nie towárzyski/ nielucki Mącz 111c; Prae se caetoros contemnit, Wſziſtki mimo ſie puſzcza/ gárdźi wſzemi. Mącz 316c; Superbas aures habere, Gárdźić czym/ nie chcieć słucháć. Mącz 433d, 119b [3 r,], c, 223d, 259d, 345a (14); OrzQuin Hv, K2 marg [2 r.], K2v [3 r.], L2v, X4v; Proć B; SarnUzn E2, F7v; SienLekAndr a2v; LeovPrzep b2v, b3, F2v; tákże wſzeláką pomocą/ y rátunkiem gárdząc/ dáć gárło prędziuchno muſiáłá, GórnDworz, Bb2, K8v, Z2v, Kk4v; Pomniſz ieſzcże ná to/ [...] iż on nigdy grzeſzniki á vpádłemi ludźmi nie gárdził RejPos 147v; iż on [Bóg] nigdy nie gárdzi żadnym/ áż im kto pirwey wzgárdzi RejPos 335v, 1, 24v, 36v, 82, 144 (36); BiałKat 381v; BielSat C; Proſzę prze Bog ábyś mi wſzytkiego przebacżył/ A vbogim domem mym iuż gárdzić nie racżył. HistLan C4, A2; bo śię to niegodźi y rzecż ieſt bárzo nieprzyſtoyna/ ſłowy Páná Chriſtuſowymi gárdźic/ álbo ich ſłucháć niedbále. KuczbKat 300, 290, 309, 360; áno choćći kęs w ocży pochlebuią á odſzedſzy wſzyſcy ſie ſmieią/ wſzyſczy o tobie ſzepcą/ wſzyſcy tobą choć nie w ocży gárdzą/ á ty niedbas kiloby kilko węſátich chłopow z liśimi kolnierzmi przed tobą ſtało RejZwierc 69v, 69, 139, 147 [2 r.], 258v; WujJud 30 [2 r.], 33 marg, L13v; A wſzákże Swiętych áni háńbimi/ áni gárdźimy imi/ gdyż ie znamy być żywemi cżłonkámi Kryſtuſá Páná WujJudConf 59, 30 [2 r.], 215, 259v; RejPosRozpr b3 [3 r.], h3v [2 r.], h4 [2 r.], cv, c3, c4; RejPos Wstaw 21y [2 r.], [21²], 22 [3 r.], [41²] [3 r.], 42 [2 r.]; Oto widziſz ná oko/ iáko ſię ięzyki mſzczą krzywdy ſwey nád temi co nimi gárdzą/ á bez nich do tłumáczenia piſmá świętego przyſtępuią. BudBib b2, h4, h4v, c, 2.Par 36/16, Iob 31/13 (13); Sżaty y máiętnośći rozumu nie dáią/ V tych ſie też nie lęże co w Zamkách ſiadáią. Nie gardźmyſz iuż powieśćią y brátá ſzárego/ Pożytetznieyſzać tzáſem niżli błáwatnego. WierKróc A4v, B; BiałKaz 14; BudNT 1.Tim 4/12; Ponieważ to przedſię w cále zoſtawá/ iż świetſka zwierzchność od Bogá poſtánowioná bywa: á tą zwierzchnośćią wierni gárdźić nie máią/ áni ſie iey ſprzećiwiáć CzechRozm 25lv, 78, 114v, 131v, 211 [2 r.], 246 (14); PaprPan B2; KarnNap A2v; Niemoże ten /ktory gárdźi Bogiem y ludźmi/ áni vcżćiwośći/ áni prawdźiwego Rzecżypoſpolitey pożytku obácżyć. ModrzBaz 28; á tedy ſámá twoiá cnotá niedopuśćić pyſznić ſię z twoich y z oycowſkich ſpraw/ ábo też y drugiemi/ ktorziby tobie nierowni byli/ gárdźić. Bo gárdźić kim dla tego iż ſię nieurodźił śláchćicem/ á co inſzego ieſt/ iedno Bogá ſprawcę rodzenia milcżkiem ſtrofowáć ModrzBaz 57; wſzákże ponieważ y my ſámi niemożemy być od káżdey wády prożni/ przeto słuſznie mamy drugich litowáć/ á nimi niegárdźić: chyhá byſmy chćieli/ żeby też námi gárdzono ModrzBaz 58, 4, 28v, 56v, 58, 58v (16); Zá tym bądź zdrow á łáſkaw Cżytelniku/ á pracámi ludźi vcżonych/ mądrych a zwłaſzcżá ſwoich pomni nie gardźić. ModrzBazBud ¶ 6v, ¶5; SkarJedn 45 [2 r.], 287 [2 r.], 325, 375; Do ćiebie/ który prośbámi lndzkiémi Nie gárdźiſz/ przydą wſzyſcy/ co po źiemi Okrągłéy chodzą KochPs 92, 32, 121, 152, 180, 185; ćiáłem y iego márnymi przypráwy gárdzić tym więcey pocżęłá SkarŻyw 13; z młodośći świátem y iego roſkoſzámi márnymi gárdzić [..,] pocżęłá SkarŻyw 192; Obacżże Pietrze [...] w iákiey ſtrażey Bożey ći ſą ktorzy ſami ſobą gárdzić vmieią. SkarŻyw 212; pieniędzmi y máiętnośćią gárdził/ ku potrzebie tylko iey vżywáiąc. SkarŻyw 328; Ermigildus młodzieniec/ gárdząc świeckim kroleſtwem: chętliwie niebieſkiego ſzukáł SkarŻyw 368; á ia ſię ćiebie nieboiąc/ przegroſkámi twemi gárdzę/ y báłwány twe mam ſobie zá ieden gnoy SkarŻyw 566; Vcżćie ſię bráćia docżeſnemi dobry gárdzić: cżći świeckiey zánic niemieć SkarŻyw 589, 30, 68, 82 [2 r.], 92, 99 (57); KochTr 25; Lecż ieſliby tym gárdźić chćiał X. K. iż nie iego ordy kátholik był Kálwin: onoż ma Papiſtę tęgiego Fránćiſzká Watáblá CzechEp 157, 34, 56, 58 [2 r.], 59, 74 marg (13); CzechEpPOrz **v; NiemObr 27, 45 [3 r.], 68, 88, 94; Niegardzćie y wy tym/ co dom vbogi nieśie KochFr 99; KochPhaen 5; KochWz 139; KochMRot B3v; ReszPrz 108 [2 r.]; WisznTr 23; Przypátrz ſie iedno dobrze iáko pocżynáią [mężowie] [...] Domá ſtęka/ niemoże/ ále indzie ſkocży: Swą gárdzi/ á ná cudzą cżárt rozedrze ocży. BielSjem 7; KochPieś 4, 10; KochSob 59; Nie gárdźiſz tą náſzą ofiárą/ gdy ćię wzywamy z práwą wiárą/ okáżże łáſkę náſz PAnie ArtKanc M, L2, M17, N12; BielRozm 16; KochWr 29, 34; ZawJeft 40; Calep 377a; GostGosp 1; KochPij C4v; Y cżemuż mną ták gárźiſz/ Boże wſzem władnący? Przecż oblicże odwracaſz/ w lutośći ſłynący? GrabowSet F, B, F4, G2v [2 r.], P2, P2v, S3, T2; wſzák to nie nowiná wáſzéy kró: M. Pánu ták mądrému/ tym niegárdźić/ cokolwiek ſie mówi od tych którym idźie o gárdło/ y o wolność OrzJan 78, 8, 78; day nam to/ ábyſmy z iego [św. Eranciszka] náſládowánia/ świeckimi rzeczámi gárdźili/ á z vczeſtnictwá niebieſkich dárow wiecznie ſię weſelili. LatHar 451; EY nie rácżże/ wſzechmogący Boże/ gárdźić ludem twoim/ do ćiebie w vtrapieniu wołáiącym LatHar 624, 95, 120 [2 r.], 132, 152, 218(11); KołakSzczęśl C2v; Gárdzić práwymi ſługámi Bożymi y wiernymi káznodzieymi: ábo niechćieć przyiąć opowiedźiáney y doznáney prawdy/ ieſt grzech śmiertelny WujNT 43; Ktoć was ſłucha/ mnie ſłucha: á kto wámi gárdźi/ mną gárdźi. A kto mną gárdźi/ gárdźi onym ktory mię poſłał. WujNT Luc 10/16 [przekład tego samego tekstu KromRozm I I3v, O2 [2 r.], KromRozm II f4v [2 r.], g4, x, KromRozm III C3 [2 r.], F4, KrowObr 118v, WujJud 30, WujJudConf 30, RejPosRozpr b3, h4, RejPosWstaw 22, SkarJedn 45, CzechEp [403], ReszPrz 108, WujNT 236, 461, Zzzzzv, SkarKaz 118a]; Zali domow nie maćie do iedzenia y pićia? ábo kośćiołem Bożym gárdźićie WujNT 1.Cor 11/22, A7v, 34, 51, 129, 155 (38); A przedſię tymi pośrzodkámi nie gardźmy/ ktore nam ſą od Kośćiołá náznácżone/ ábychmy po śmierći w Cżyścu zábáwieni być mogli. Iáko poſty/ Iáłmużny/ modlitwy WysKaz 39, 12 [2 r.], 47; SarnStat 172, 1273; SiebRozmyśl C2v, F4v, [M2]; Oni pierwſzych Oycow ś. co byli przed nimi/ wykłádáli piſmá ś. iáko perły zbieráli/ y podánia ich vſtnego dochowáli/ á ty wſzytkimi gárdźiſz. SkarKaz 43b; Ták y my podłemi ludźmi w ſzpitalách/ w ſzkołách/ w klaſztorách/ we wśiách y kmiecych domkách/ nie gardźmy. SkarKaz 84a; Zaden nigdy ſzczerze pokutuiący poſtem nie gárdźił/ ále im ſohie ſmutku dla Páná Bogá przyczyniał. SkarKaz 120b; bo ofiáry y modlitwy od nas nie przyimie P. Bog/ y wzgárdźi ſłużbą náſzą/ ieſli my przyiáźnią bliźniego gárdźim/ á z nim ſię nie poiednamy. SkarKaz 316a; nád vmárłym płácz [...]. y wedle rozſądku y baczenia Pokryi ćiáło iego/ á nie gardź pogrzebem iego. SkarKaz 386a, 38b, 41b, 42b [3 r.], 43b, 44a (51); Teraz coć powiém/ niegardz tym/ ſłowá ſą wieczné/ Iedno chćiéy ſam przyſtąpić/ á twé vcho wdźięczné Poday do ſłowá mégo. GosłCast 57; Ták y w Rzeczypoſpolitey wyżſze ſtany niech mieyſkimi y kmiecymi nie gárdzą. SkarKazSej 677a, 665a, 674a, 677a [2 r.], 686h, 700h; Ty ſię dźierz tych ſłow/ co ie w mieſzek kłádą Nie gardź mą rádą. KlonFlis H2; KlonWor ded **2; PudłDydo A3; ZbylPrzyg kt; SzarzRyt B3.

gardzić kogo, co a. kim, czym (5): Nie modlić ſię nabożnie/ gardzić ſacramenti á nie pożiwać ich tak/ iako pan Chriſtus vſtawił y pożiwać roſkazal. SeklKat G2v; BibRadz Os 12 arg; BielKron 169, 179v; Tákiſz grzech ma kto krolá y vrzędu nie ſłucha/ y mándaty iego gárdźi. SkarKazSej 698a.

cum inf (1): ále iż bogowie ſą nieſmiertelni/ s ſmiertelnemi obcowáć gárdzą HistAl C5v.

W przeciwstawieniach: »gardzić ... wielbić (3), czcić (2), dufać, lutować się, wychwalać, wynosić« (9): PatKaz I 16; KrowObr 163v; Ktory gárdzi bliźnim ſwym/ grzeſſy: á ktoryſie lutuie nád vbogim/ błogosłáwiony będzie [Qui despicit proximum suum peccat, qui autem miseretur pauperis beatus erit]. Leop Prov 14/21; Athenianie iáko pirwey gárdzili iego młodoſcią/ ták ią potym wychwaláli BielKron 123v; nie może to inák być/ ná iednym przeſtáć muśiſz/ álbo gárdząc Papieżem/ y Królem Polſkim gárdźić: álbo wielbiąc Królá Polſkiégo/ y Papieżá Rzymſkiégo przy nim wielbić OrzQuin K2v; Głupſtwo to ieſt mową iedney kráiny gardzić/ á drugiey ſłowká pod niebioſa wynośić/ cżemu nie wſzech rádſzey ziem naſzych ſłow vżywamy/ gdyby iácy nie nazbyt grube były? BudBib c; Iáko rodźice czćim/ ták gdy Przyidźie kroleſtwo Boże opowiádáć/ bez niezbożnośći iemi gárdźiem. SkarKaz 44a; Tę wádę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi: iż Pan IEZVS przymawiał tym/ ktorzy ſobie dufáli/ a innemi gárdźili. SkarKaz 352lb.

W charakterystycznych połączeniach: gárdzić apostołmi, biskupami, bliźnim (4), bogactwami (3), Bogiem (15), bogami obcymi, chełpę, chlubą, Chrystusem (8), chrztem (2), chucią, ciałem [czyimś] (6), cudem, czciami ludzkimi, darami (6), dar, dobrami (2), dobrodziejstwem (5), dobrotliwością, doktormi (świętymi, kościelnymi) (8), domem [czyimś] (2), domem Pańskim, dostatki świeckimi, drogami Pańskimi, drugiemi (7), duchownemi, duszą, głosem [czyimś] (2), grzesznikami, grzesznym (4), imieniem Chrystusowym, inszymi (innymi) (5), kapłanem (3), kapłaństwem, kaznodziejmi, kościami (świętych) (2), kościołem (6), krolem (6), krolestwem (2), krześcijany, lepszymi, ludem (2), ludźmi (człowiekiem) (9), ludzie, łakomstwem, łaską [czyjąś] (3), majętnością, małymi (namniejszym) (3), małżeństwem (3), mandaty, matką (2), Matką Bożą, marnością (świata) (2), mądrością bożą, mężem (2), miarkowaniem, miejscami świętymi, miłosierdziem, miłosnikiem, młodością (3), modlitwami (modłami) (3), mową (2), nauczycielmi, nauką (4), nędznym, obiadem, obrazy, ofiarą (3), osobą (3), panem pwym (2), panią, państwem, papieżem (4), personą, pieczępiami, pieniędzmi (2), pismem (2), pobożnością (2), po(hlebstwa, poddanym, podlejszym (podłym) (4), pokorą c2), pokornym, pomocą, posługami, postanowieniem bożym, sostem, postępkiem, pośrzodkami, powieścią, powołaniem, cracami, prawem, proroctwem, proroki, prośbą (prośbami) (7), proznościami, przegrozkami, przełożeństwem (przełożonymi) (5), przyjaźnią (4), przykazaniem, pychą, radą (bożą) (3), ratunkiem, rodzicmi, rozkazaniem (Pana, cesarskim) (4), rozkoszami (5), rozmysłem, rozsądkiem, rządem bożym, rzeczami [jakimiś] (10), sakramentami (2), sakramenty, sam sobą, sądami, sercem skruszonym (2), sławą (4), sławy, słowami [czyimiś] (7), sługami (Chrystusowymi, Pańskimi) (6), służbą (2), stadłem małżeńskim, stanem [jakimś] (4), staraniem, stołem (2), strojami, stworzeniem [jakimś] (3), światem (10), świątością (3), świętym, świętynią, testamentem, trunkiem (2), ubiorami (2), ubogim (8), ubostwem, upominaniem (4), uprzejmością, urzędem (2), usługowaniem, ustawami (bożymi) (4), utrapionym, wczasami, wezwaniem (Pańskim) (2), wiarą, wolą Pańską, wszytkim (2), wykładami, zabobony ludzkie, zakonem, złością, zwierzchnością (bożą) (8), zwyczajem; nie gardzić nikim (6), żadnym.