« Poprzednie hasło: ODRZEZYWAĆ | Następne hasło: ODRZUCAĆ SIĘ » |
ODRZUCAĆ (295) vb impf
o oraz a jasne.
inf odrzucać (37). ◊ praes 1 sg odrzucåm (19). ◊ 2 sg odrzucåsz (9). ◊ 3 sg odrzucå (58). ◊ 1 pl odrzucåmy (30). ◊ 2 pl odrzucåcie (9). ◊ 3 pl odrzucają (55). ◊ praet 1 sg m odrzucåłem, -m odrzucåł (2). ◊ 3 sg m odrzucåł (9). ◊ 3 pl m pers odrzucali (10). ◊ fut 1 sg m odrzucać będę (1). ◊ 2 sg m będziesz odrzucåł (1). ◊ imp 2 sg odrzucåj (14). ◊ 2 pl odrzucåjcie (1). ◊ con 1 sg m bych odrzucåł (2). ◊ 3 sg m by odrzucåł (11). ◊ 1 pl m pers bysmy odrzucali (3). ◊ 3 pl m pers by odrzucali (2). ◊ impers praes odrzucå się (1). ◊ praet odrzucało się (1). ◊ part praes act odrzucając (20).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. odrzucić.
- 1. Powodować, aby coś znalazło się nie na swoim poprzednim miejscu, przebywając drogę w powietrzu
(3)
- a. Odkładać jako nieprzydatne (2)
- 2. Mieć negatywny stosunek
(280)
- a. Wobec ludzi: nie przyjmować, nie tolerować; potępiać
(37)
- α. Wykluczać ze społeczności (1)
- β. Nie chcieć być pod czyjąś władzą (1)
- γ. O Bogu: nie obdarzać łaską
(25)
- W przen (8)
- b. Wobec elementów abstrakcyjnych
(243)
- α. Oceniać jako niesłuszne, niepotrzebne (o elementach systemu religijnego, czasem jako nie pochodzące od Boga); niekiedy też: w związku z tym odpowiednio postępować; lekceważyć (231)
- β. Przestawać się czymś zajmować, zaprzestawać tego, w czym się trwało (uważając, że kontynuowanie byłoby niesłuszne, niepotrzebne) (5)
- γ. Nie przyjmować ofiarowanego dobra
(7)
- W przen (2)
- a. Wobec ludzi: nie przyjmować, nie tolerować; potępiać
(37)
- 3. Odmawiać prawa do czegoś (1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (11)
W przeciwstawieniu: »znosić ... odrzucać« (1): Gdźie też to pokázuie/ iż złych znośić potzrebá [!]/ á nie odrzucáć CzechEp 41.
»od siebie odrzucać« (1): wczymnie znałem, abys WKM Pana Gnieznińskiego od siebie odrzucac raczył ActReg 106.
»odrzucać na stronę« (1): Zdami się przeto żeby Krol IM nieodrzucał go nastronę ActReg 110.
W przeciwstawieniu: »odrzucać ... przyjmować« (2): Ták Pan Bog karze grzeſznego/ [...] Hárde odrzuca ſprawiedliwie/ powolne przyimuie łáſkáwie. ArtKanc A13, M.
»odrzucać od siebie« [szyk zmienny] (5): WróbŻołt 70/9; Niechćiéyże mię dźiś w oſtátniéy potrzebie/ Móy wieczny pánie/ odrzucáć od śiebie. KochPs 31; Nie odrzucay mię od śiebie/ ále mię przyimi ku ſobie ArtKanc M, A14, N.
»odrzucać a zhańbiać« (1): Teraz záś nas odrzucaſz á zháńbyaſz nyewyem przecż LubPs Mv.
odrzucać od czego [= uważać za niepotrzebne do czegoś] (1): żeby Páweł S. tu y w liśćie do Rzymian/ odrzucał od vſpráwiedliwienia zgołá wſzytkie vczynki dobre. WujNT 658.
odrzucać czym [= argumentując czymś] (3): CzechRozm 68v; Iż ná słowie Bożym przestawáiąc wſzytki ludzkie vstáwy nim mamy odrzucáć CzechEp 116 marg; Co on powiedźiał/ przypomniawſzy ex apocriphis baykę iákąś/ ktorą tym odrzuca iż iey w ſłowie Bożym nie máſz. CzechEp 133.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem to (2); zaimek względny (2), iż (1)] (5): Iż ludźyom oboyá oſobá śwyątoſći bywa daná/ nye gányę áni odrzucam/ y owſſem mogłbych ten zwyczay dźyerżeć. KromRozm I G3; á gárdzą y odrzucáią to/ cżego poznáć prawdziwie nie mogą. CzechRozm 99; CzechEp 103.
W połączeniach szeregowych (5): LeovPrzep a3v; á záraz wſzyſtkie tym przeciwne błędy y odſzcżepieńſtwá iákieżkolwiek od Kośćiołá potępione y odrzucone/ y przeklęte/ ia takież potępiam/ odrzucam/ y przeklinam. WujJud 27; Któremu Teſtámentowi/ gdy kto wierzy y ná nim przeſtawa/ tákowy piecżęćiámi iego nie gárdźi/ onych nie zániedbawa/ áni odrzuca: boby ten y ſámym Teſtámentem gárdźił: on ſobie lekce ważył/ y ile w nim ieſt on odrzucał CzechRozm 260v; CzechEp 232.
W przeciwstawieniach: »przyjmować (4), obierać (2), być posłusznym, naśladować, pochwalać, trzymać się, więcej ważyć, wykonywać ... odrzucać« (12): Ieſliż ták yeſt/ [...] czemubyſmy dobrego nye náſládowáli/ á złe odrzucáli? KromRozm I [L3]v; KrowObr B2; Gdyż tymże ſpoſobem oni ſtárſzych ſwoich Kśięgi prziymowáli/ odrzucáiąc rzecży Piſmu ś. prześiwne [!]/ á zgodne pochwaláiąc. WujJudConf 36; Iáko ſie w tych żywociech záchowáć y czo odrzucáć á cżego ſie trzymáć mamy RejPosWstaw 21 marg; CzechRozm 98v, 100, 134v, 140v; A przedśię tácy ieſteſmy ludźie/ iż [...] tyráńſtwu ieſteſmy posłuſzni/ á słuſzne drogi y ſpráwiedliwość odrzucamy. ModrzBaz 30, 2v, 143v; CzechEp 233.
W charakterystycznych połączeniach: odrzucać bajkę, baśni (2), błędy (2), Boga (2), ceremonije (6), chwałę (bożą) (3), człowieka (2), czytanie (2), ćwiczenie, dekretaly, doktory (3), słuszne drogi, gadki, historyją, kapłaństwo, kazanie (pańskie) (2), koncylija (2), krzyżmo, księgi (5), kwestyje, list(y) (2), mądrość, Mojżesza (2), modlitwy (7), mszą (3), nabożeństwa, naukę (nauki) (6), obrazy, obrzezkę (obrzezanie) (4), obrzędy, odszczepieństwo, ofiarę (mszej św.) (6), ojce, Pana (Jezusa) Krystusa (8), pismo (pisma) (apostolskie, boże, święte) (7), podanie apostolskie (2), postanowienie, posty (4), prawdę, przełożenie, przykazanie kościelne, nowe przymierze, radę, rozkazania, sakramenty, sekty, słowo (słowa) (boże, obce) (6), służbę, sprawiedliwość (7), starego Jadama, starożytność, szabat, śpiewanie kościelne (2), świątości, święte (2), tekst, terminy (4), Nowy Testament, Stary Testament, trądycyje (apostolskie) (9), (dobre) uczynki (8), umienie, urząd ustawy (biskupie, boże, kościelne) (11), wodę, niezbożne wszeteczniki, wyznanie wiary, zasługi (3), złe (3), zwierzchność, zwyczaj(e) (2), wieczny żywot; do końca odrzucać.
»od siebie odrzucać« [szyk zmienny] (3): ſpráwiedliwośći iego nieodrzuczałem od ſiebie [non repuli a me]. Leop Ps 17/23; CzechRozm 226, 249.
»odrzucać na stronę« [szyk zmienny] (13): Prziymuię tedy Doktory y oyce ſwięte dokąd ſi[e] s ſlowem Bożym zgadzáią/ ále gdy ſie nie zgadzáią/ [...] to wſzyſtko na ſtron[ę] odrzucam. KrowObr B2; LeovPrzep a3v; Aleć to Antykryſt vmie/ prawdźiwe poćiechy wſzytkie ná ſthronę odrzucáć/ á fáłſzywe wynáydowáć GrzegŚm 26; Przetoż w tym wſzyſtkim odrzucamy ná ſtronę wſzyſtkie Rzymſkie vſtáwy WujJudConf 62, 34, 84, 107, 147, 170v, 173; á dzyeći też y podroſłkow wiele/ ktorzy ćwicżenie á karánie/ z vporney złośći á krnąbrnośći ſwey/ niećirpliwie znaſzáią/ owſzem ná ſtronę odrzucáią. RejPosWstaw [412]; ModrzBaz 143v; CzechEp 103.
»(nie, ani) ganić i (ani, abo) odrzucać; ganić odrzucając« [szyk 16;4] (19;1): KromRozm I G3; A ták gánimy y odrzucamy wſzyſtki niezbożne y wſzetecżniki/ ktorzy [...] zwykli mowić: że ſnádny ieſt do Bogá przyſtęp WujJudConf 91, 80v, 91, 114v, 116v, 170, 214v; Bo ia ták rozumiem/ iż żaden nawiętſzy przećiwnik/ ktory iedno teſtáment nowy przyimuie zá ſłowo Boże/ tego gánić/ ábo odrzucáć nie może: y owſzem wſzyſtko to/ tákże iáko y ty wyzna. CzechRozm 12, 71v, 72, 80, 207v, 208; moie przełożenie y wykład/ ácż nieznácżnie miánuiąc/ wſzákże znácżnie gáni odrzucżáiąc iy/ a ſwoie zdánie wyſtáwia CzechEp 267, 122, 289; WujNT przedm 14, s. 64, 733. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»nie odrzucać ani lekce ważyć« (1): Iednák nieodrzucamy dla tego áni lekce ważymy dobrych vcżynkow WujJudConf 109. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»odkładać i odrzucać« (1): Náprzod tedy odkłádáć to y odrzucáć będę ná ſtronę/ cżego/ wiele I.M.X.K. w ſwym przećiw mnie [...] piſániu nákładł CzechEp 103.
»odrzucać i odwracać się« (1): Lecż ktoby prawdzie wychodzącey cżći niewyrządzał/ á oney z vcżćiwośćią słuſzną nieprzyimował/ áleby ią odrzucał y od nieyby ſię odwrácał [respuat et aversetur]/ zá kogo iy pocżytáć mamy ModrzBaz 2v.
»odrzucać i przeklinać« (1): Ponieważ tedy Budny fałſzerz iáwny/ tego domyſłu ſwego opácznego/ niczym nie dowodzi/ [...] przetoż wymyſły iego ſłuſznie wſzyścy wierni odrzucáć y przeklináć powinni WujNT 5.
»odrzucać i nie przyjmować« (1): Kto mnie odrzuca/ y nieprzyimuie [reiciens me et non accipiens] ſłow moich/ ma kto iy ſądzi. BudNT Ioann 12/48. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]
»odrzucać i strofować« (1): y owſzem wſzyſtki błędy y ſekty temu przećiwne precż odrzucamy y ſtrofuiemy. WujJudConf 73v.
»(nie) wzgardzać (a. gardzić) i (ani) odrzucać« (4): Są też trzeći/ ktorzy widząc fáłſze y omyłki w Nowem Teſtámenćie [...]/ te piſmá/ zá podeyrzáne/ wzgardzáią y odrzucáią BudNT przedm bv; A wżdy ći vrzędem nie gárdzą/ áni go od ſiebie odrzucáią/ ábo gi zá niepotrzebny máią/ gdyż przedſię y onym potrzebny ieſt. CzechRozm 249, 99; Od Nowácyanow/ Neſtoryanow náucżył ſię: Conſilia powſzechne wzgárdzáć y odrzucáć. ReszPrz 39. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
W przeciwstawieniach: »odrzucać ... być posłusznym, wysłuchawać« (2): Pan Bog prośb S. ludźi nieodrzuca/ ále ich wyſłuchawa BiałKaz Dv; Ktoremu [Bogu] niechćieli być poſłuſzni oycowie náſzy: ále odrzucáli/ y odwracáli ſię ſercem ſwym do Egiptu WujNT Act 7/39.
W przeciwstawieniu: »odrzucać... zostawiać« (1): Ieſli też cżego zákázował y co odrzucał/ tedy też nie odrzucał/ iedno ćień/ á ćiáło iey [właściwej rzeczy] zoſtáwiał. CzechRozm 71.
»na stronę odrzucać« (1): Ná oſtátek/ w pierwſzey cżęśći tego Przykazánia [ósmego]/ też y nieprawdźiwe zmyślenie/ álbo obłudnośc precż ná ſtronę śie odrzuca. KuczbKat 340.
»ganić ani odrzucać« [szyk 1:1] (2): Mnie ſie ták zda iż Apoſtołowie niezgołá we wſzyſtkich gánią obrzeſki áni odrzucáią/ ále tylko w pogániech CzechRozm 76; WujNT 63.
»odrzucać i potępiać« (1): Odrzucamy tedy y potępiamy polygámią/ wielożeńſtwo niezbożne WujJudConf 211.
»odrzucać i wykorzeniać« (1): SeklWyzn 2v cf »precz odrzucać«.
»wzgardzać i odrzucać« (1): Ani żebychmy tych rzecży za ſwięte mieli/ ktore Pan Bog iako złośćiwe á potępione wzgardza y odrzuca. BibRadz *3v.
»zakazować i odrzucać« (1): CzechRozm 71 cf W przeciwstawieniu.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Wſzákże nie idźie to ſtąd áby gdy oni odrzucáią co im bywa dano/ áby Kryſtuſowá łáſká tym niſzcżeć miáłá WujJudConf 261.
W połączeniu szeregowym (1): Kto tedy odrzuca gárdzi/ y nie chce bráć/ ſam ſobie będzie winien. KrowObr 48.
Synonimy: 1., 2. odmiatać, odmietować, odmietywać; 2. gardzić; b.α.αα. odmawiać; ββ. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, mazać, niszczyć, odwoływać, odzywać, psować, rewokować, tracić, znosić; β. niechać; 3. odstrychać, odstrychnawać.
Formacje współrdzenne cf RZUCIĆ.
Cf [ODRZUCAJĄCY], ODRZUCANIE, ODRZUCANY
MP, RS