[zaloguj się]
[pdf]

GNIĆ (54) vb impf

Fleksja
inf gnić
indicativus
praes
sg pl
1 gniję gnij(e)my
3 gnije gniją
praet
sg pl
3 m gnił m pers
n subst gniły
fut
sg
1 m gnić będę
2 m będziesz gnił
conditionalis
sg pl
3 f by gniła m an
n by gniło subst by gniły

inf gnić (9). ◊ praes 1 sg gniję (9). ◊ 3 sg gnije (11). ◊ 1 pl gnij(e)my (1). ◊ 3 pl gniją (12). ◊ praet 3 sg m gnił (2). ◊ 3 pl subst gniły (1). ◊ fut 1 sg m gnić będę (1). ◊ 2 sg m będziesz gnił (1). ◊ con 3 sg f by gniła (1), n by gniło (2). ◊ 3 pl subst by gniły (2). ◊ part praes act gnijąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

1. Ulegać procesowi rozkładu na skutek działania bakterii; putrescere BartBydg, Calep, Cn; putrere Mącz, Calep, Cn; computrescere, imputrescere Calep, Cn; cariem inducere Mącz; fracere, fracescere Cn (45): OpecŻyw 180; Putrescere, gnycz BartBydg 232; RejRozpr Hv; Boć iednak ſzkoda tey ſtraty Iz tak darmo gniją ſzaty RejJóz D7; RejWiz 74; Fugacia, mala Persica appellat Plinius, Które łatwie gniyą/ nie długo leżą/ niegodzą ſie ná chowánie. Mącz 138d; Putreo, Gniyę/ próchnieyę. Mącz 333d, 38d, 45c; y náśienie gnijąc vmiera/ á záś puſzcżáiąc śię powſtawa. KuczbKat 90; Oczko 5v; Calep 230a, 515a, 879a [3 r.]; Kędy ſie tráfi iżby puſtki zoſtáły/ tego ſtrzedz áby nie gniły/ áni opalone były GostGosp 26; Cebulę cżáſu ſwego z ogrodá bráć/ y ták ſchowáć coby nie gniłá GostGosp 68, 48, 108; SkarKazSej 666b.

gnić od czego (1): Gnoiow ná śćiány nie miotáć w ſtáyniach/ [...] bo od tego śćiány gniją GostGosp 16.

Szereg: »gnić i psować się« (1): [jabłko] ále gdy mewnątrz [!] gnić y pſowáć ſię pocznie: wſzytko záraz porzućić muśiſz SkarKazSej 674a.
Przen: O życiu w warunkach więziennych [w czym] (1): a bylesz yusz w viezy ale iescze bendziesz w nyey gnyl do woley do nassey ZapWar 1548 nr 2656.
a. O procesie chorobowym ciała żywego; computrescere Vulg (13): á tha wilkoſć poſpolicie gnije w żyłkach vſtek żołądkowych y theż wątrobnych/ niegdy płucznych/ á niegdy też ſleziony. FalZioł V 5v, I 78b, V 71; y zárażał męże w kázdym mieśćie/ od máłego do wielkiego/ y gniły trzewá ich wychadzáiąc ſnich Leop 1.Reg 5/9; BielKron 450; KochPij C2.

gnić komu (7) : Też proch kokornakow zmiodem zmieſzany ieſt dobri na roſpadliny vſt y też komu dziąſła gniją FalZioł I 10d, ‡5a, II 17c; SienLek 75, 93, 93v; Wierę wam ſłábo puls bije/ Znáć że wam wątrobá gnije. RejZwierc 235v.

W charakterystycznych połączeniach: gniją(-e) dziąsła (3), płuca (3), trzewa, wątroba (2), wilkość.

Szereg: »psować się albo gnić« (1): Skothowy gnoy Máiowy vſuſz/ á w gárnieć ná ogień włoż/ przykryy pokrywką dźiuráwą/ á on dym w gárdło puſzczay/ komu ſye płucá pſuią álbo gniją. SienLek 93v.
b. O procesie rozkładu ciał po śmierci (6): Nie ieden w trawie leżąc gnił KmitaSpit C5v.
Zwroty: »w grobie gnić« (2): OpecŻyw 121v; Ktorego iż ia nie doczekam/ á w grobie ćiáłem/ niżli rozumu doydzie/ gnić będę ábo iuż zgniję SkarKaz )(4.

»gnić w ziemi« [szyk zmienny] (3): Niegodno tedy by to cialo w ziemi gnilo/ tzo ciebie noſilo OpecŻyw 180, 180; Tocży nas robáctwo w ziemi/ y rodzi ſię z nas/ y gnijemy w ziemi. LatHar 668.

c. O procesie trawiennym (2): gdyż w żołądku zaziębionym od zbytniego picia mało ſie pokarmu trawi tilko moknie á gnije GlabGad E8v; RejWiz 14v.
2. Gnuśnieć; tracić siłę i ochotę do działama; nic nie robić; fracere, fracescere Mącz, Cn; marcescere Calep, Cn; desidere, languere, languescere, stertere Mącz; flaccere Cn (9): Fraceo, et Fracesco, Lenieyę/ Gniyę/ Gnuśnieyę Yużem cięſzki od ſtarośći/ iuż mi ná ſchodzie/ Gnuśnym. Mącz 135b; Desideo, Siedzę/ gniyę/ leżę/ nic nie czinię. Mącz 379c; Sterto, Chrápię/ ſpię twárdo. Metaph. Długo ſipiam/ gniyę. Mącz 415b, 183d, 252a; Calep 639a.
Zwrot: »w prożnowaniu, od prożnowania gnić« = otio languere Mącz (1 : 1): Przes ten tedy cżas [...] Xięgi pożytecżne/ máią być pilno przegłądane: wyiąwſzybyſmy zgruntu ſpánia naſladować/ albo w gnuśnym proznowaniu gnić chćieli KwiatKsiąż Gv; Mącz 183d.
W przen [w czym] (1): Bo iedni grzeſzą tylko myſlą/ drudzy vczynkiem/ á trzeći iuż gniją w nałogu grzeſzenia WujNT 143.

Synonimy: 1. psować się; a. ropić się; c. kisać; 2. gnuśnieć, lenieć, leżeć, siedzieć, słabieć.

Formacje współrdzenne: ognić, pognić, ugnić, zagnić, zagnić się, zgnić; przegnijać, rozgnijać się, wygnijać, zgnijać.

Cf GNICIE, GNIJĄCY, GNIJENIE, GNIŁY

MM