[zaloguj się]
[pdf]

HUFIEC (72) sb m

hufiec (42), ufiec (30); hufiec RejWiz, RejZwierz (2), Mącz (22), BudBib (2), MWilkHist, WerGośc, Calep (5), LatHar, KmitaSpit (2); ufiec BielKron (5), BielSpr (5), SkarJedn (2), StryjKron (8), GórnRozm, SarnStat, PowodPr; hufiec : ufiec BibRadz (3 : 2), SkarŻyw (2 : 5).

-ec (31), -eć (1).

e prawdopodobnie jasne (tak w formancie -ec).

Fleksja
sg pl du
N hufiec hufce
G ufca hufców
D hufcowi hufcom
A hufiec hufce hufca
I hufc(e)m hufcami, hufcy
L hufcu
V ufcze

sg N hufiec (25). ◊ G ufca (1). ◊ D hufcowi (1). ◊ A hufiec (7). ◊ I hufc(e)m (4). ◊ L hufcu (3). ◊ V ufcze (1). ◊ pl N hufce (2). ◊ G hufców (5); -ów (1), -(o)w (4). ◊ D hufcom (1). ◊ A hufce (17). ◊ I hufcami (4) Mącz, StryjKron (3), hufcy (1) SkarŻyw. ◊ [du A (cum nm) hufca (Linde).]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. wojsk. Oddział wojska; poczet, zastęp żołnierzy; szyk; ala, turma Mącz, Calep, Cn; exercitus Mącz, Calep; centuria, cohors Mącz, Cn; ordo (militaris) Calep, Cn; classis Mącz; acies instructa Calep; cuneus, legio, phalanx, pilus Cn (62): RejWiz 64; RejZwierz 33v; Tego mężá poimánego od Zydow/ gdy iuż od nich miał być zábit/ przyſzedſzy z hufcem [cum exercitu] odiąłem BibRadz Act 23/26, 2.Par 13/13; nieprzyiaćiel walny vfiec ze wſzytkich ſtron przełomił BielKron 353v, 334, 349v; Ala, Skrzidło. Praeterea equitum turma, quod pedites tegat, alarum dice Huffiec kilkodźieſiąt koni/ piefzy lud zákrywáyąc. Mącz 6b; Turma, Hufieć/ poczet yeznych nie máły. Mącz 470b, 40b, 47d, 56a [2 r.], 64c, 187b (12); Ten Ordynek ná ſześć Vfcow ſtoi. BielSpr 71v; BudBib 1.Mach 10/82; SkarŻyw [407]; á Hetmánow dwu ná czoło/ trzeciego z trzemá vphcámi w zagony wypráwił. StryjKron 265, 375, 702; Turma, ordo militaris – Rota haffiecz [!]. Calep 1094b, 17b, 47b; KmitaSpit B, Bv; PowodPr 60.
Zwroty: »na hufce rozdzielić, rozdzielony« [szyk zmienny ] (2 : 1): Tedy on wźiąwfzy lud rozdźielił gi ná trzy hufce [in tria capita] BibRadz Iud 9/43; Mącz 253c; vkazałá ſie im w polu wielka Hordá Tátárow z trzemá Cárzykámi ná trzy vfce rozdzieleni StryjKron 416.

»rozsadzić się na ufce« (1): A w nocy rozſádźiwſzy ſię ná vfce [Et divisit se super eos] przećiwko nim/ on ſam y ſłudźi iego/ poráźił ie BibRadz Gen 14/15.

»sprawić [kogo] na ufce, sprawić się w ufce« (1 : 1): BielKron 353v; SPráwić Ludźi s tarcżą á z drzewcy ſtho álbo dwie álbo więcey álbo mniey ná Vffce máłe po ſześći Koni álbo po cżterzy BielSpr 72.

»(z)szykować [kogo] na, w hufce; szykować się na ufce« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): BielSpr 18, 66, 69; A Máchábeuſz teſz ſpráwiwſzy woiſko ſwe/ y zſzykowawſzy ie w huffce [per cohortes]/ ſzedł ſpráwą przećiw Tymoteuſzowi BudBib 2.Mach 12/20; StryjKron 416.

Wyrażenie: »ufiec zbrojny« (3): BibRadz Gen 14/14; Támby był widział nową ſpráwę oney woyny/ Gdy vderzył Niemcom w bok Polſki vffiec zbroyny StryjKron 527; GórnRozm N3v.
Szeregi: »chorągiew i ufiec« (1): OSobliwa chorągiew/ y oſobny vfiec [acies JanStat 708] ma bydź tych/ którzy w właſnych perſonách nie ćiągną ná woynę SarnStat 447.

»hufiec a szyk« (1): Mącz 48d cf »potykać się hufcem«.

Wyrażenie przyimkowe: »po hufcu« = turmatim Mącz (3): Castellanatim Od zamku/ do zamku/ od kluczá do kluczá. Item, po huffcu/ Tu yeden huffiec tám drugi. Mącz 40b; Turmatim Po hufcu á po hufcu/ yeden poczet zá drugim. Mącz 470b.

W funkcji przysłówka: »hufcem, hufcami« (1 : 2): ále Oſocnicy ktorzy źwierz w puſzczy gwoli Kazimierzowi obſtępowáli/ obaczywſzy lud zbroyny rożno vfcámi po puſczy rozſádzony/ wnet vſkoczyli StryjKron 597, 702.

~ Zwrot: »potykać się hufcem« (1): Acre inter se decernere statuerunt, Wźięli przed ſię [...] potykać ſie hufcem á ſzykiem. Mącz 48d. ~

W przen (6): SkarŻyw 208, [407]; Iż obżárſtwo/ niezlicżone hufce grzechow ku porażce duſzney przywodźi. WerGośc 254; LatHar 596.
Zwrot: »w hufce się szykować« (1): Koſzulá. OWoż maſz białe chuſty/ ná páńſkie vbiory/ [...] Pod kolnierzem huſarzy/ w hufce ſie ſzykuią/ A od vchá do vchá/ iuż drudzy hárcuią. RejZwierz 140.
Szereg: »poczet i ufiec« (1): Ná cnot ludzi tych [męczenników] w ſławienie/ nie doſyć by mieć cżterdzieśći ięzykow: á nie tylo ták wielki pocżet/ y vfiec woienny nieprzełomiony/ áni zwyćiężony/ ále ieden z nich wymowę náſzę y rozum przechodzi. SkarŻyw 206.
Przen: O aniołach (4): Gdzie ſtworzył [Bóg w niebie] y oſadził Anioły y Duchy ony/ woyſká/ mocy ſwey niezlicżone/ vfce ná dziewięć chorow rozdzielone/ vſzykowány poczet chwały ſwoiey/ y ſługi świátłośći ſwey. SkarŻyw 258.
Wyrażenie: »hufiec niebieski« (1): Chodź ſám ty do mnie Miáchále Hufcow niebieſkich Hetmánie. MWilkHist F3v.
Szereg: »ufiec i chor« (2): Iáko tám z wielá Aniołow ieden ſię vfiec y chor cżyni/ z wielá vfcow y chorow iedná Hierárchia SkarJedn 60.
2. Znaczna liczba ludzi zebranych w jednym miejscu; gromada, grupa, część (także o zwierzętach domowych, dobytku; multitudo Mącz, Calep; caterva Mącz, Cn; agmen Calep, Cn; conventus, grex; Mącz; globus virum, spira Cn (10): Caterva, Hufiec ludźi/ pro multitudine enim ex maximo numero usurpatur. Mącz 41b; Magna caterva togatorum. Wielki huffiec ſtátecznych ludźi. Mącz 41b, 179c; Pánny [...] vkazawſzy ſie z boku młodzieńcom ięły vćiekáć zá gory/ á oni po nich y przywiodły ie ná vfiec dziewek/ gdzie ie ogárnęły w koło áż żadny nie vćiekł BielKron 319v; Gdy to vſłyſzał Iákob/ bárzo ſię przelękł/ y rozdzielił ſwoy lud y dobytek ná dwá hufce. myślac [!] ſobie: ieſli iednę cżęść pobije wżdy druga zoſtánie. SkarŻyw 347, 347; Agmen, multitudo – Huffiecz kupa. Calep 44a.
Szereg: »hufiec albo gromada« (1): Grex hominum. Hufiec álbo gromádá ludźi. Mącz 149d.

W funkcji przysłówka: »hufcem, hufcami« = gregatim Mącz; accumulatim, acervatim, fartim Calep (2): Gregatim, Trzodámi/ hufcámi. Mącz 149d; Fartim – Hufcem, w gromadze. Calep 408b.

Synonimy: 1. chorągiew, horda, horsza, poczet, rota, szyk, zastęp; 2. gromada, kupa, trzoda.

KN