»jałmużnę (a. jałmużny A pl) czynić, czyniący; czynienie jałmużny; jałmużna (u)czyniona« = facere elemosynam Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (28 : 1; 6; 5): BibRadz Matth 6/1, 2, 3; Doſyć vcżynienie tedy zowiemy: gdy ten co kradł/ więcey nie krádnie/ ále rácżey z roboty rąk ſwoich iáłmużny cżyni WujJud 92v, 202v, 240; Cżyń iáłmużnę z máiętnośći twoich/ á niechay nie będzie oko twe nie ochotne gdy iáłmużnę cżyniſz [in faciendo eleemosynam]. BudBib Tob 4/7, Tob 4/8; ſtáraymy ſię powiáda/ ábyſmy poſtem y cżynienim iáłmużny y miłoſierdzia od zmázy grzechow wolni byli SkarŻyw 320, 101, 141, 224, 308, 353 [2 r.] (14); ReszHoz 126; STrzeżćie ábyśćie ſpráwiedliwośći (marg) iáłmużny. G. (–) wáſzey [iustitiam vestram] nie czynili przed ludźmi/ dla tego ábyśćie byli widźiáni od nich WujNT Matth 6/1; [był rotmistrz] pobożny y boiący ſię Bogá ze wſzytkim domem ſwym/ czyniący iáłmużny wielkie [faciens elemosynas multas] ludźiom WujNT Act 10/2, Matth 6/2, 3, s. 26, 262, 439, 611 (13); SkarKaz 349b, 385b, 386b.

»jałmużny działać« (1): iáłmużny zwycżáyne Kśiężey y vbogim wedle przemożnośći dźiáłáią. WujJud 201 v.

»jałmużny ofiarować« (1): ábyſmy iemu [Bogu] oddawáli modlitwy tzyſte/ dziękowánie vſtháwitzne co zowie ćielcami vſt náſzych/ iáłmużny y ćiáłá náſze offiárowáli. KrowObr 141v.

»prosić, proszący, żądający, upraszanie jałmużny; prosić o jałmużnę« = petere elemosynam Vulg; elemosynas petituri JanStat [szyk zmienny] (14 : 1 : 1 : 2; 3): W ten cżás ſie żebrak przygodził Ien Iáłmużny proſząc chodził BierEz P; OpecŻyw 36; GroicPorz h4v; Leop Act 3/2; GRzegorz trzeći był [...] ták miłośćiwy/ iż nigdy od ſiebie cżłowieká iáłmużny żądáiącego dármo nie puśćił BielKron 168; HistRzym 106; SkarŻyw 140, 412, 542; ReszHoz 126; Ten vyźrzawſzy Piotrá y Ianá gdy mieli wniść do kośćiołá/ prośił ich o iáłmużnę [rogabat ut elemosynam acciperet]. WujNT Act 3/3, Act 3/2, s. 408; WysKaz 41, 42; [niektórzy] przez gnuſność nieiáką/ iáko ſkoro im brody wielkié poroſły/ y śiwé włoſy ſie pokazáły/ zániechawſzy domów ſwych/ w vpraſzániu Iáłmużny oſtátek żywotá ſwego pokłádáią [in eleęmoſynarum ſuffragiis ac impetrationibus reſiduum vitae ponunt JanStat 1096]/ wielkié zgorſzenia czyniąc SarnStat 517 [idem 927], 518, 927 [2 r.]; KlonWor 50, 54.

»(roz)dać jałmużnę, wiele jałmużny; (wy)da(wa)ć na jałmużnę; jałmużny (roz)da(wa)nie; jałmużna da(wa)na; wiele jałmużn rozdający« = facere eleemosynam Vulg, Pol; dare eleemosynam Vulg; eleemosynam praestare Modrz; dare inopi a. stipem Calag [szyk zmienny] (54 : 3; 7; 5; 2; 1): Toć zá duſzę mężá mego/ Dawam iáłmużnę pierwſzego BierEz Pv; OpecŻyw 5; BielŻyw 87, 89; Drugie ſwięto maią [Saraceni] zaduſzne, w kthore nawiedzaią groby ſwych przodkow cżyniącz vcżynki miłoſierne, y vbogiem iáłmużny rozdawaiącz [operibus misericordiae insistunt et alunt pauperes MiechSarm Bv]. MiechGlab 21; SeklKat G2, L4v; MurzNT Luc 12/33; KrowObr 62v; RejWiz 19; Leop Is 58 arg, Tob 4/7; BielKron 97, 212, 394v; OrzQuin G4; HistRzym 29v, 51, 82, 82v, 117v, 123v; BiałKat 171 [2 r.], 356; A wyborny to ieſt Iáłmużny dawánia y miłośierdźia cżynienia obycżay KuczbKat 420, 300; WujJud 234; daway iáłmużnę [fac eleemosynam] zdoſtátku twego/ á oko twe niechay nie będzie zámarſzcżone przy dawániu iey. BudBib Tob 4/17, Tob 4/9; BiałKaz B3v [2 r.]; KarnNap Dv; ModrzBaz 59; Oczko 23v; Calag 11a; Bo nie tjlo ty pieniądze y tá máiętność ktorą dáiem ná iáłmużny wniebo idzie SkarŻyw 131; Proſiłá cżęſto ſioſtr/ ktore dáć iáłmużny ćieleſney vbogiemu nie mogły/ áby duchowną dáły/ zań ſię y zá iego nędzę Pánu Bogu modląc. SkarŻyw 161, 98 [2 r.], 100 [2 r.], 102, 103, 141 [2 r.] (17); ieden Kárdynał/ ná káżdy rok dźieſięć tyſięcy złotych ná iáłmużnę wydawa ReszHoz 133, 116, 124 [2 r.], 134; ReszList 172, 176; WujNT 12, 243, Luc 11/41, 12/33, s. 281, 419, 435; WysKaz 13; SarnStat 1275; KlonKr C; SkarKaz 350a; KlonWor 48.

»na jałmużnie, dla jałmużny siadać« (1 : 1): A poznawáli go że tho on był co ná iáłmużnie ſiadał [qui ad elemosynam sedebat] v Ozdobnych drzwi kośćielnych Leop Act 3/10; WujNT Act 3/10.

»składać (się) (na) jałmużnę; składanie jałmużny; jałmużna złożona« [szyk zmienny] (4; 3; 2): Ale iednák y inſzych kośćiołow y káplic bárzo wiele/ ktore żadnych práwie dochodow nie máią/ tylko ſię ſámi ludźie na iáłmużnę ſkładáią ReszPrz 116; ludźie iáko záchwyceni dobrodźieſtwá Páńſkie rozmyſláią/ wyſławiáią/ iáłmużny nie máłe ſkładáią/ z ktorych pánienkom vbogim zá mąż idącym poſági dawáią ReszList 164; záleca im ſkłádánie iáłmużny ná vbogie kośćiołá Ierozolimſkiego. WujNT 622, 571, 620 [2 r.], 637 [2 r.], 639.

»jałmużny nieco udzielić« (1): Ieſli Kościoł bliſko á nie máſz złego powietrza/ przed iną ſpráwą Mſzey ſłuchay/ á Iáłmużny nieco vdźiel SienLek 12.

»wołać o jałmużnę« (1): potkał Lucyaná mnichá zacnego y vcżonego [...] ná ktorego wołał ieden nędzny o iáłmużnę. SkarŻyw 452.

»jałmużnami wspomagać; wspomaganie jałmużną« (2; 1): SeklKat M; vbogich iáłmuznámi niezápomináią y wſpomagáią/ y bráterſką milość záchowywáią KrowObr 187; Eleemosyna, Latine Misericordia, Miłoſierdzie/ Smiłowánie też dar á wſpomagánie vboſtwá yáłmużną. Mącz 101b.

»jałmużnę zbierać; zbieranie jałmużny« (2; 1): KuczbKat 295; Bráctwo ná zbieránie iáłmużny tym co ſię żebráć wſtydzą. SkarŻyw 412; WujNT 653.

»jałmużny żebrać« (1): choć ſámi nic nie máiąc od inſzych iáłmużny żebrzą/ przećię z niey záſię y iáłmużnę dawáią/ y ſługi kośćielne chowáią/ ochędoſtwo kośćielne opátruią ReszHoz 116.

»jałmużną żyć, żywić się, być żyw, żyjący; jałmużnami [kogo] żywić (a. odżywiać)« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1 : 1; 3): Meinárdus Mnich [...] iáko Puſtelnik Iáłmużną ſie żywił BielKron 437; niebyło tego vbogiego ktoryby w Rzymie iey iáłmużną nieżył/ iey ſię ſzátámi nieprzyodział. SkarŻyw 139, 83, 413, 567; ReszList 171; Téż vſtáwiamy: áby vbodzy iáłmużną żyiący [pauperes eleemosynarii JanStat 39]/ [...] nie byli kłádźieni ná liczbie. SarnStat 374.

»zażywający jałmużn« (1): Ten jest ku Pánu Bogu [...] bogátym/ ktory [...] ſkárbi ſobie ſkarb zaſługi y zapłáty w niebie: ktoremu vbodzy/ záżywáiący iáłmużn iego/ vproſzą w dźień ſądny miłośierdzie/ ktore tu ſkárbem niebieſkim ieſt názwáne. WujNT 248.

»jałmużna i wsze dobre« (1): iáko ludźie byli do iáłmużny y do wſzego dobrego chętliwi/ iáko wiele kośćiołow Thumow/ klaſztorow budowáli/ y nádawáli ReszPrz 72.

»jałmużna i udzielanie spolne« (1): A dobroczynnośći (marg) iáłmużny. (‒) y vdźielánia ſpolnego [Beneficentiae autem et communionis nolite oblivisci] nie przepominayćie. WujNT Hebr 13/16.

»dobrodziejstwo i jałmużna« (1): Dał klaſztorowi onemu trzy mile puſzcżey ná wyżywienie zakonnikow/ y innych wiele dobrodzieyſtw y iáłmużn kośćiołom cżynił. SkarŻyw 231.

»jałmużna, (i, abo) miłosierdzie« [szyk 5 : 4] (9): Bo nie mnimay być iedno to miłoſierdzie ábo iáłmużná/ iż kęs chlebá podaſz vbogiemu/ á z drugiegobyś rad wydárł y duſzę iego. RejPos 163; KuczbKat 420; SkarŻyw 87, 100, 103, 320, 452 marg; Gotuymy iáko mądre pánny oley miłośierdźia y iáłmużny/ áby nam rzeczono: Wnidźćie do weſela y kroleſtwá wam od Chryſtuſá oblubieńcá y brátá zgotowánego. SkarKaz 552a, 3v.

»ofiary i jałmużny« (1): Bo to ieſt miedzy inſzemi/ właſny vrząd Kápłáńſki: o ktorych przeto nápiſano/ że grzechy ludzkie/ to ieſt ofiáry y iáłmużny zá grzechy iedzą: z tego nádánie y żywność máią. WujJud 156.

»składy i jałmużny« (1): Nákoniec o ſkłádziech y iáłmużnách/ ktore zbierał miedzy Pogány/ áby Chrześćijány z národu Zydowſkiego wſpomogł w Ieruzálem. WujNT 576.

»jałmużny, (i) dobre (a. miłosierne) uczynki« [szyk 7 : 7] (14): HistRzym 91v; RejZwierc 174v; WujJud 229v; Przetoż do Pokuty prawdźiwey y nagrodá y poiednánie bliźniego/ potrzebnie należą/ tákże miłośierne vcżynki y iáłmużny. WujJudConf 90v; SkarJedn 274; SkarŻyw 393; Tá byłá pełna dobrych vczynkow y iáłmużn ktore czyniłá [Haec erat plena operibus bonis et elemosynis quas faciebat].WujNT Act 9/36, s. 23, 27, 108, 435, 783; SkarKaz 312b, 421b.