[zaloguj się]
[pdf]

1. JEDNOĆ (36) pt i cn

pt (23), cn (13).

e oraz o jasne.

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

I. W funkcji partykuły ekspresywnej uwydatnia i ogranicza; tylko (23):
1. Uwydatnia i wyłącza w treści zdania jeden wyraz; jedynie, wyłącznie (21): RejKup 18v; Wadź ſie wſzędy z niecnotą/ á s cnotą idź mirem. Bo iednoć tá ſláchćicá ſámá cżyni właſnie RejWiz 101, 21v; RejZwierz 37; RejPos 217, 301; A ták iednoć nas ſtráſzy tá obłudá iáko dzieći máſzkárą/ á iáko kozá wilká potrząſáiącz rogámi áleć nam nic nie vcżyni RejZwierc 178; ZbylPrzyg A4v.
a. Połączenie: »nie jednoć« zapowiada wystąpienie szeregu treści przeciwstawnych, zwykle wyłączając jeden element w przeciwstawieniu do ogółu (13): Nie iednoć ia każdyć cżłek vgodzy w to ſnadnie RejJóz L7; Bo nie iednoć to ſą dáry Boże co ie iedno ocżymá w ſkrzyni/ w oborze álbo w komorze widzieć możemy? ſąć też drugie co ich nie widzimy RejZwierc 94, Av; GórnRozm D4; GosłCast 25.

»nie jednoć ... ale (i, też)« = non enim ... sed Vulg (8): SeklKat Lv; [Pan Bóg] rzekł/ ſłuchay głoſu ich/ nie iednoć ciebie zárzućili ále y mnie [non enim te abiecerunt sed me Vulg 1.Reg 8/7]/ bych nád nimi nie krolował BielKron 63v; RejAp 63; RejZwierc 71v, 140; Abowiem nie iednoć te tylko ſągrźechy/ ktore człowiek káżdy z oſobná popełni/ ále ſą te grżęchy/ á dáleko ćiężſze ktore popełni Rzeczpoſpolita. GórnRozm M2v, D2; KochWr 19.

2. Uwydatnia i wyłącza jedyną możliwość z treści zaprzeczonej; oprócz (2): Y złotho im lepiey wypolerowano będzie/ thym ſie napiękniey błyſzcży. Nielzać iednoć ſie nam vſtáwicżnie polerowáć potrzebá/ bo tego żadnego podobno ná ſwiecie nie máſz/ w ktorymby prziſády álbo zużelice nie nálazł RejZwierc 103, 48v.
II. W funkcji spojnika; tylko (13):
1. Nawiązuje do poprzcdniego wypowiedzenia rozpoczynając nowy fragment tekstu (1): Gáłąs rzekł/ yednoć nie wiem yeśli thák wiele mam ſpátrzę GliczKsiąż H8v.
2. W szeregu treści przeciwstawnych wprowadza i uwydatnia drugi człon przeciwstawienia (którego treść jest zwykle bardziej ograniczona od ogólniejszej treści członu pierwszego); ale jedynie (7):
a. Przy zaprzeczeniu pierwszego członu przeciwstawienia; unum Vulg (5): Niemáſzći we mnie tłuſtośći/ Iednoć mię ſkora á kośći. BierEz K3; Nie przetomći ták płákáłá/ Iżebych go żałowáłá: Iednoć mi tego bárzo żal/ Iż mi tego płaſzcżá niedał. BierEz O3v, R3v; LubPs 12; SienLek T4.
b. Przy zaprzeczeniu drugiego członu przeciwstawienia (1): Ten [cesarz Fryderyk] vmiał rozmáite ięzyki [...] y ku inym rzecżam godny á fortunny był/ iednoć do oycow wielebnych nie miał fortuny BielKron 183.
c. Bez formalnie wyrażonego przeczenia (1): Wies ze to zuphalecz wielky A boy ſię go ſtan wſelky. Iednocz mocz boga zywego Ta wſedy trze głowę iego. RejKup Hv.
3. Ogranicza treść poprzedniego wypowiedzenia uwydatniając zastrzeżenie, dodatkowe wyjaśnienie; ale jednak; tylko że (5): RejZwierz 24; Co ieſli dla vſzu/ po któréy ſtronie głowy puściémy/ od rzeczy nie będźie: iednoć przypomnię/ áby to ſtrumiéń źimny/ áni gorący bárzo niebył/ gdyż obádwá bárzo ſzkodzą Oczko 16v; CzechEp [406]; O wiezniach tych widzę żeby rad Im Pan Kanclerz od Arcyxiązęcia odłączeł, iednoc y w tym są nie małe difficultates ActReg 95; PaxLiz C2.

Synonimy: I. 1. chyba, jacy, jedynie, tylko; a. jacy, jedynie, tylko; 2. jacy, oprocz, procz, tylko; II. 1. chyba, jacy, tylko; 2. a, ale, jacy, lecz; 3. chyba, wszak, wszakże.

Cf JEDEN, JEDNOŻ, JEDNOŻCI

JZ