Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [KLAZURA]

Następne hasło: KLĄĆ SIĘ »

KLĄĆ (46) vb impf i może pf

impf (14), impf a. pf (32) impf [w tym: praes (7), fut (3), imp (3), part pras act (1)] PatKaz I, RejRozpr, BielKom, UstPraw, OrzRozm, KochMon, OrzQuin, RejPos, BudBib, KochPs, CzechEp (2), NiemObr, KochFrag.

kląć (31), klnąć (2), kląć a. klnąć (10); klnąć KromRozm III, KochMon. [Za wątpliwe uznano tylko formy praes, imp i part kln- z tekstów, w których nie ma odmianki świadczącej w sposób niewątpliwy o brzmieniu postaci podstawowej.]

Fleksja

indicativus
inf	kląć, klnąć
praes
	pl
3	klną

praet
	sg		pl
2	m	-ś klął	m pers
3	m	klął	m pers	klęli

fut
	sg		pl
2	m	kląć będziesz	m pers
3	m	będzie kląć	m pers
3	n		subst	będą klnąć

imperativus
	sg	pl
2	klni	klnicie
3	niech klnie

impersonalis
praet		klęto
con		by klęto
participia
part praes act		klnąc
inne formy
praes i może fut 3 sg 3 - klnie

inf kląć (7), klnąć (1). ◊ praes i może fut 3 sg klnie (4). ◊ 3 pl klną (3). ◊ praet 2 sg m -ś klął (1). ◊ 3 sg m klął (20). ◊ 3 pl m pers klęli (1). ◊ fut 2 sg m kląć będziesz (1). ◊ 3 sg m będzie kląć (1). ◊ 3 pl subst będą klnąć (1). ◊ imp 2 sg klni (1). ◊ 3 sg niech klnie (1). ◊ 2 pl klnicie (1). ◊ impers praet klęto (1). ◊ con by klęto (1). ◊ part praes act klnąc (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Złorzeczyć, sprowadzać na kogoś nieszczęście lub niepowodzenie mocą słowa (7)
2. Nakładać klątwę kościelną, wyłączać ze społeczności chrześcijańskiej, ekskomunikować; wyłączyć od udziału w czynnościach liturgicznych, od sprawowania funkcji kapłańskich (39)

1. Złorzeczyć, sprowadzać na kogoś nieszczęście lub niepowodzenie mocą słowa; verbo maledicere Mącz; abominari, diram exsecrationem componere, defigere diris deprecationibus, iram Dei in caput alicuius detestari, devincire exsecrationibus, devotare, devovere, pestem exoptare, exsecrare, exsecrari, imprecari, diris exsecrationibus incessere, votis interfitere, male precari, sacrare, iratis precibus urgere Cn (7):

kląć kogo, co (5): Miſtrzu/ otho figowe drzewo coś ie klął/ vſchło. BibRadz Mar 11/21; Mącz 87d; Ja tam nie pojdę, bobych hańbę niosła z tego, Bych mu łoże słać miała i trojańskie panie Będą mię klnąć KochMon 33; Y rzekł Bog do Bilámá: niechodz z nimi/ nie klni tego ludu/ bo ieſt błogosłáwiony. BudBib Num 22/12; KochFrag 46.

W przeciwstawieniu: »kląć ... błogosławić« (2): Niech on klnie/ ty błogoſłaẃ KochPs 169; NiemObr 91.

Szereg: »kląć i złorzeczyć« (1): niewinnośćią náſzą ćieſzyć ſię będźiemy: á z Dawidem ś. ſłow tych vżywáć: oni klną y złorzecżą: á pan Bog błogoſłáwić będźie. NiemObr 91.

2. Nakładać klątwę kościelną, wyłączać ze społeczności chrześcijańskiej, ekskomunikować; wyłączyć od udziału w czynnościach liturgicznych, od sprawowania funkcji kapłańskich; a sacris amovere, devovere hominis caput, anathema dicere, excommunicare, sacrificiis a. communionem interdicere, dirum anathema intorquere, communione multare a. secludere, anathemate plectere a. percellere a. iugulare, separationem a Deo pronuntiare, ab Ecclesiae communione repellere, animam inferis sacrare, a piorum societate et communione secludere Cn (39): A ty chłopku muſiſz dáre [...] A nie daſzli wnet będzie kląć RejRozpr E2v; á to/ gdy też podcżás mowi wedle obiáwienia Ianowego káp. 13. v 11. iáko Smok: grożąc/ roſkázuiąc/ klnąc y woiuiąc. CzechEp 383.

kląć kogo, co [w tym: kogo o co (8), kogo iż (3)] (35): PatKaz I 13; niecżytałem tego wpiſmie ſwiętym/ aby dla tego [dla długów] miano vbogiego cżłowieka kląć/ albo mv ſwiątoſci koſcielnych dla tego bronić. SeklWyzn d2v; KromRozm III O8; gdy Pan żonę álbo dzyewkę zgwałćiłby kmiećiowi/ [...] álbo gdyby kmiotki klęto rok y ſzeſć niedziel o wyſtępek Páńſki: O tákowe rzeczy nietylko ieden ále wſzyſcy mogą wſtáć. UstPraw Fv, A4, C3, C4v; tedy iuż mię klnićie iáko chcećie/ ia bes Plebaná zoſtáć wolę. OrzRozm H3; vżywáli z nim Papieżowie wielkich trudnośći/ zwłaſzcżá Alexánder/ Gregorius/ ktorego klęli/ á on tym gorſzy był ná nie BielKron 177; potym ie klęto y wypędzono. BielKron 181v, 158, 162, 167v, 177 [2 r.], 181v [3 r.] (21); RejPos 338v; StryjKron 457; CzechEp 385; WerGośc 220; SarnStat 898. Cf kląć kogo za co.

kląć kogo za co (1): Ty ſam bluźnić Bogá nie przeſtawaſz/ Arcybiſkup ćię zá to nie klnie/ Król ćię nie karze OrzQuin Z.

kląć o co (10): O dzyeſięćinę klną popi BielKom A2v; UstPraw C3, Fv; bo tylko o ſnopy kląć zwycżay iuż ná ten cżás náſtał. LeszczRzecz A4; BielKron 162, 167v, 177, 420v; WerGośc 220; SarnStat 898.

Ze zdaniem przyczynowym [iż] (4): Ceſárzá Arkádyuſá klął iż był wypędził Biſkupá Konſtántynopolſkiego Ianá złotouſtego BielKron 158, 181v, 184v, 189v.

W połączeniu szeregowym (1): Bo miáſtho pociechy á miáſto miłoſiernych obietnic Páná ſwoiego/ łáią/ klną/ wyświecáią/ wydzwoniáią s ſpołecżnośći ſwiętey/ ty nędzne owiecżki iego. RejPos 338v.

Zwrot: »kląć klątwą« (1): gdzye potym Adryan Papież klął wielkimi klątwámi Rzymiány y Gwilelmá Neápolitáńſkiego krolá/ iż kościołowi Rzymſkiemu miáſtá pobrał. BielKron 181v.

Szeregi: »kląć, karać« (1): OrzQuin Z cf kląć kogo za co.

»kląć i przeklinać« (1): y owſzem ty kthorzy by to thrzymaly klnye {papeſz y} vyecznye pothąpyayącz przeklyna PatKaz I 13.

Synonimy: 1. łajać, złorzeczyć.

Formacje wspołrdzenne: kląć się, przekląć, przekląć się, wykląć, zakląć, zakląć się; oklnąć; klinać, poklinać, przeklinać, przeklinać się, wyklinać, zaklinać.

Cf [KLĘCIE], KLĘTY, KLNĄCY