[zaloguj się]
[pdf]

KROCZYĆ (56) vb impf

o jasne.

Fleksja
inf kroczyć
indicativus
praes
sg
1 kroczę
2 kroczysz
3 kroczy
praet
sg pl
3 m kroczył m pers
f kroczyła m an
n subst kroczyły
imperativus
sg
2 krocz
3 niech kroczy
conditionalis
sg
3 m -by kroczył

inf kroczyć (5). ◊ praes 1 sg kroczę (1). ◊ 2 sg kroczysz (2). ◊ 3 sg kroczy (39). ◊ praet 3 sg m kroczył (2). f kroczyła (1). ◊ 3 pl subst kroczyły (1). ◊ imp 2 sg krocz (1). ◊ 3 sg niech kroczy (1). ◊ con 3 sg m -by kroczył (1). ◊ part praes act krocząc (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Stąpać, iść powoli, uroczyście, nadchodzić, zbliżać się; iść w ogóle; tollere gradum Mącz; incedere magnifice Calag; grandire gradus Calep; grallatorio a. grandi a. militari a. vegrandi gradu ire a. metari a. properare, grandiorem gradum facere, proceros passus proferre, ingenti passu venire Cn [w rymach] (50): RejRozpr Iv; Támże gdzye ocży nioſły proſto ſobie krocżył. RejWiz 46; [pyszny] krocży s poſtáwą/ vſzy wznioſł by Záiąc. RejWiz 188v, 8, 26, 39, 118, 140 (8); [ksiądz] krocży Potym zá ſtoł RejFig Aav, Aa6v, Bbv [2 r]; [szalony] kryie pśiną ocży/ Ze wſtydem od pocżćiwych/ ná zad ſtroną krocży. RejZwierz 133, 31v, 106v, 116; Mącz 457c; RejZwierc 211v, 237; Calag 273a; Rádzę ráczéy pilnuyćie/ kiedy owo w nocy Zoná wſtawſzy od ćiebie/ do inſzégo kroczy. PudłFr 37; Calep 462b; GórnTroas 15; Ale ktoſz ono w ſtroiu iákoby Fráncuſkim, Doſyć poważnie kroczy? CiekPotr 64; GosłCast 16, 21; Iednák zow Xiędzem Woyćiechem boćianá/ Gdy owo ſobie krocży nád żabińcem/ Iák nád źwierzyńcem. KlonFlis F3v; Radby iáko on Ianus miał y w tyle ocży/ Kiedy ná znacżną korzyść ćichucżeńko krocży KlonWor 2.

W porównaniach (4): RejZwierz 126; Pátrz gdy fortunny iáko pawik krocży RejZwierc 224, 116, 239.

W charakterystycznych połączeniach: kroczyć bujno (3), bystro, cicho, cichuczeńko, na zad (2), poważnie, prosto, szeroko (2), z postawą.

Zwroty: »kroczyć z miary« = zbaczać (1): Mym tropem śiecż powietrze nie krocżąc nic zmiáry Ieśli ſię k Słońcu przymknieſz złocżyſtemu w zgorę/ Woſk v ſkrzydeł roſtopi/ y opalić ſkorę. Ná doł ſię też nieſpuſzcżay głębia pod nogámi/ Tuż zá mną leć/ á w miárę/ będźie dobrze známi. RybGęśli C.

»w tańcu kroczyć« (2): Miley pátrzyć záprawdę gdy [dziewczyna] ná koniu tocży/ Niżli kiedy po Włoſku w tańcu z chłopem krocży BielSjem 21.

Szereg: »kroczyć a rozlicznie stawiać nogi« (1): á ony chodzą z wyciągnionemi ſzyiámi á s podnioſłemi głowámi/ krocżąc á rozlicżnie ſtáwiáiąc nogi ſwoie RejPos 306.
W przen (14): RejWiz 54v; ROgizius ten Hiſzpan/ choć ma krzywe ocży/ Ale rozum ten wierz mi/ iż mu proſto krocży. RejZwierz 76; Iuż przeminęły z tobą Orpheu one czáſy/ Gdy zá tobą krocżyły w taniec plęśne láſy. KlonŻal A4; KochMRot Cv; PudłFr 15; SIny mroz ku nam krocży RybGęśli B4; nabożeńſtwu ocży Lupią: Słowna też wiárá w zdártey kiecce krocży RybGęśli C3; zá Zimą Láto/ Zárłáwą chleborodne ná przemiány krocży RybGęśli C4; O płáwiácżko Sármácka/ Polſkich rzek głowo/ [...] Ty żytá roznoźiárne w morſki brzeg tocżyſz/ A z wſzyſtkokupnym kruſzcem ná zad k ſwym krocżyſz RybGęśli D2v; Zá czym boiaźń ze ſtráchem vſtáwicznie kroczy/ Mocno gryźie ſumnienié/ á wſtyd kole w oczy. GosłCast 59; Zátym Gąbinek z oſtrowem ſwym krocży/ Támżeć ſzpiklerze Brzeſtkie zaydą w ocży. KlonFlis Gv, G2.
Zwroty: »ciszej kroczyć« = zachowywać się spokojniej (1): Lecż gdy iuż k látom przydzie á iż ſie obacży/ To iuż też iego miłość ćiſzey krocżyć racży. RejZwierc 29v.

»ochotniej kroczyć« = nabrać pewnośći siebie, otuchy (1): Co też widząc on ſtárzec że nam wſzytko k myſli/ Ochotniey krocży gdychmy iuż ná ſuſzą wyſzli. Pirwey ſie ſtępią ſzłápał á dziś inochodą HistLan D4.

2. Postępować, zachowywać się (5):

kroczyć przeciw komu, czemu (3): RejJóz E7v; Nie płocho/ áni z gniewem/ przećiw mężom krocżyć BielSjem 9; GosłCast 67.

kroczyć w czym (2): RejJóz K8; Widziſz iż káżdá ſpráwá ku końcu ſie tocży/ A niech káżdy iáko chce tu w ſwych ſpráwach krocży/ Wſzytko ſie ktemu ciągnie by tego [rozkoszy] vżywał RejWiz 20v.

3. Iść za kim, gonić, ścigać, tropić [kogo, co] (1):

[W porównaniu: Cżarći krocżą myſzliwce/ iáko myſzliwcy kuropátwy PostępekPrCzart 70.]

W przen (1): iuż ſie Fraucymer tocży/ Ktory w káżdą godźinę/ coś dziwnego krocży. PaxLiz D2.

Synonim: stąpać.

Formacje współrdzenne: odkroczyć, odkroczyć się, okroczyć, pokroczyć, przykroczyć, skroczyć, wkroczyć, wykroczyć, wykroczyć się, wzkroczyć, zakroczyć; kraczać się, pokraczać, rozkraczać, rozkraczać się, wkraczać, wykraczać, wykraczać się, zakraczać; okraczyć, rozkraczyć, rozkraczyć się.

JB