[zaloguj się]
[pdf]

KROL (17297) sb m

krol (17294), (rus.) korol (3); krol : korol LibLeg (609:3).

o pochylone; korol z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
sg pl du
N król królowie, króle, królewie króla
G króla królów, króli
D królowi, krolewi, królu królom
A króla króle, król(o)w królu
I królem królmi, królami
L królu królach, króloch, król(e)ch
V królu królowie, królewie, króle
inne sg G a. A - króla

sg N król (5945). ◊ G króla (3401). ◊ D królowi (1394), krolewi (6), królu (3); -ewi SeklWyzn, LibMal; -owi : -ewi MetrKor (16 : 1), GórnDworz (6:1); -owi : -u BielKron (342:1), ActReg (32:1) -owi : -ewi : -u LibLeg (66:2:1); skróty (34). ◊ A króla (1577). ◊ G a. A króla (18). ◊ I królem (1371); -em (170), -ém (1), -(e)m (1200); -em : -ém OrzQuin (62:1). ◊ L królu (259). ◊ V królu (587). ◊ pl N królowie (781), króle (17), królewie (8); -e KlerWes, RybGęśli; -ewie SeklWyzn (4), MurzNT; -owie : -e LubPs (19:1), RejWiz (3:4), RejZwierz (4:1), RejPos (38:2), SkarJedn (6:2), KochSz (2:2), KochProp (1:1), SarnStat (33:1); -owie : -ewie MetrKor (1:2); -owie : -e : -ewie SkarŻyw (36:1:1). ◊ G królów (819), króli (1) MiechGlab; -ów (126), -ow (4), -(o)w (689); -ów : -ow OrzQuin (8:1), SarnStat (83:3); skróty (3). ◊ D królom (268); -om (31), -óm (9), -(o)m (228); -om OrzQuin (16), KochDryas, KochPieś, KochProp; -óm KochWr, GórnTroas; -om : -óm SarnStat (12:7). ◊ A króle (374), król(o)w (6); -e : -ow StryjKron (3:4), CzechEp (5:2). ◊ I królmi (292), królami (10); -ami ReszPrz, Calep; -mi: -ami StryjKron (1:6), SarnStat (6:2). ◊ L królach (66), króloch (32), król(e)ch (4); -ach ZapWar, LibMal, KwiatKsiąż (2), Mącz, HistRzym, CzechRozm (4), ModrzBaz (2), SkarJedn, SkarŻyw (4), ZapKościer, StryjKron (2), CzechEp (2), PaprUp, ActReg, LatHar (2), WujNT (18), SarnStat (6), SkarKaz (6); -och KromRozm II, GroicPorz (2), BibRadz, BielKron (14), RejAp (3), RejZwierc (2), BudBib; -ech WróbŻołt, ComCrac, KromRozm I, KrowObr; -ach : -och Leop (5:2), OrzRozm (1:2), PaprPan (4:4); ~ -ach (53), -åch (6), -(a)ch (7); -åch PaprPan (4); -ach : -åch StryjKron (1:1), LatHar (1:1). ◊ V królowie (10), królewie (3), króle (1); -owie LubPs, GroicPorz, LeovPrzep, PaprUp, LatHar (2), SkarKazSej; -ewie SeklWyzn (3); -owie : -e OrzQuin (3:1). ◊ du N (cum nm) króla (1) KochAp 10. ◊ A (cum nm) królu (5) BielKron 50, 86 marg, 279, 414v; BudBib Iudic 8/12. ◊ skrót (1) SarnStat.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Monarcha, koronowany władca suwerennego państwa; też w ogóle panujący; rex Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; tyrannus Mącz, Cn; administrator, sceptiger Mącz; princeps principum, regnator Cn (17 244): MetrKor 31/620v [2 r.], 38/321, 57/120v, 59/282; BierRaj 18v; BierEz E3 [2 r.], F [3 r.], Fv [2 r.], F2 [3 r.], F2v (54); OpecŻyw 43, 53 [2 r.], 95, 101, 143 (30); OpecŻywList C2; OpecŻywSandR nlb 3; na tym ſtanęło aby ią [rzecz] na wiéce odłożili/ gdi ſám król ze wſzemi pany wſzytki ijneé prze ſędźićz będźie. ForCnR Ev, kt, A3, E3v; PatKaz I 5; uſtawcza wſzytkych praw czeſarz albo krol może uyyącz ſpraua kogo chcze a ſam nyepouynyen prauu uſtanouyonymu przezen PatKaz II 66v, 42v, 43, 44, 45, 66v; PatKaz III 107v, 108, 108v, 130, 13lv [3 r.]; Murm 174; Mymer1 11v; HistJóz B, Bv, B2, B3v, E2 (13); KlerPow 2, 3, 9 [2 r.]; LibMal 1533/177v; FalZioł +2, I 102d, IV 11b, 33d, V 49v (13); krol ma w noczi myſlić o ſprawie ludu ſwego, á wednie to myſlenie ma ku vcżynkowi przywieſć. BielŻyw 166, 7, 25, 26, 50, 63 (37); BielŻywGlab nlb 10; GlabGad N7v; March2 Dv [2 r.], D3 [2 r.], D3v, D4 [5 r.] D4v; MiechGlab 15, 16, 53, 60, 87 [4 r.] (12); BierRozm 7, 15 [3 r.]; ſtan krolewſki/ barzo dziwnie chodzi Niekáżdy krolem bywa/ kto ſie wnim vrodzi. KlerWes Av, A2 [2 r.]; LibLeg 8/133v, 10/56, 58, 96, 113v (14); March3 Xv; WróbŻołt ce2, ee5v, 118, oov, 109/5, 118/46; RejPs 29v, 48, 71, I17v, 154v (34); LudWieś A2v; SeklWyzn 2 [2 r.], 2v [2 r.], 3 [2 r.], Gv [2 r.]; I5v, K4, K8v, L, L2v (31); SeklKat A4, 13; RejRozm 395; RejKup in8; HistAl A3, B2v [2 r.], B3, B4, C4v (24); KromRozm I N, N4v [4 r.]; MurzHist M; MurzNT 29v, Matth 10/18, Luc 10/24, 19/38 [2 r.], 22/25, Ioann 18/37 [2 r.]; KromRozm III E2, F6, H3 [3 r.], 18, P2 [2 r.]; minnyce niedostatek prze to, iż WKM nie bijesz pieniędzy swych. Wszyscy ini krolowie i książęta dostatek jej mają. Diar 24; przykłady dowiodę, że wszyscy biskupi nie tylko żeby mieli panować komu, ale służyli i byli poddani zawsze krolom i inym zwierzchnościam ziemskiem. Diar 45, 26, 27, 30, 32, 35 (34); DiarDop 102, 103, 104, 109; BielKom A3, A3v, C, Cv [2 r.], C2v, C3 (10); GliczKsiąż C3v, F3v [2 r.], F4, G2 [2 r.], G5v (10); LubPs A2, B2 [2 r.], D4v, E4 marg, E4v [2 r.] (79); GroicPorz a2, a2v, o2v, o3 [2 r.], o3v (16); KrowObr B3 [2 r.], C2v, 3, 3v [3 r.], 5v (60); Bo niechay y krol ſiędzye złotem zháfftowány/ A z rozlicżnym kámieniem w koronę vbrány/ Gdy weźrzy na ſwe cżáſy co mu przypáść máią/ A iáko nań rozlicżni ſtanowie cżyháią [...] Wieręć mu nie weſoła w głowie pioſnká gędzye RejWiz 53; tą koſą márnie/ Tá ſproſna okrutnicá wſzytki ſtany gárnie. Ktorey áni żadny krol áni żadne kſiążę/ Iuż ſie wydrzeć nie może RejWiz 86v, 70v [2 r.], 71 [3 r.], 112v, 152, 181v (29); Opiſuie porządek á ſpráwę dobrego goſpodarzá w domu/ y krolá w Páńſtwie ſwym. áby złe karał/ dobre miłował á nimi ſie báwił. Leop Ps 100 arg, Gen 36 arg, 36/31 [2 r.], 41/33, 46 arg, 47/2 (349); Obieráliſmy Krolá ná Seymie w Piotrkowie przy ſwym Krolu/ y przy cáłym Máyeſtaćie iego/ á wżdyſmy ſye zgodźić niemogli/ około wybieránia przyſzłego Krolá OrzList i, e3, hv [2 r.], h2, h4v, i (9); UstPraw A [4 r.], Av [3 r.], A4, A4v, C2v [2 r.] (18); LeszczRzecz A2v; RejFig Aa, Aav [9 r.], Bb4, Ce3 [4 r.]; Bo ieſliże wam Krolom wolno wſzytko cżynić/ Niechże chociay z dáleká/ wżdy was wolno winić. RejZwierz 16, A5v, 2v, 3v [2 r.], 4v, 5v [3 r.] (126); BibRadz *2v [4 r.], *3 [2 r.], I 7b marg, Gen 14/5, 9 (279); Goski A3 [4 r.], A3v, A14, A14v, A15; żaden práwy Krol/ bez Przyśięgi Krolem nie ieſt OrzRozm B3v, A, A2, A2v [3 r.], A3 [3 r.], A4 (451); w Grecyey nie ieden krol był/ było wiele krolow/ iż miáſtá były bogáte á ludne/ przeto káżde miáſto ſwoiego krolá miáło BielKron 61 v; Hieu zábił dwu krolu. BielKron 86 marg; rádzili około wybieránia krolá/ ábowim tám było ſiedḿ kſiążąt ktorzy krolá wybieráli/ iáko dziś w Niemcech Ceſárzá. BielKron 116; w Egipcie y w Perſyey krole zwano Magi/ iż muśił być krol ich gwiazdarz/ mądry/ y vcżony. BielKron 138; Polacy [...] ku krolu [Mieczysławowi II] żadney chući niemieli y práwie go opuśćili wſzytey. BielKron 346v; walcżyli w ten cżás trzey braćia o nię [o Mekkę] Sołtanowie/ bo tám káżde kſiążę álbo Krolá Sołtany zową BielKron 457, 4, 5v, 6v, 9 [3 r.], 10 (1429); GrzegRóżn D3v, Nv; KochSat B, B2v, C; KochZg A2v; KwiatKsiąż G2, G2v, K3v, Mv [2 r.], M2, N3v; Esse administratorem, Namieſnikiem álbo też królem być. Mącz 428d, 9c, 63b, 78a, 84b, 115a (49); Król ieſt vrząd/ przez który ludźie w Króleſtwie porządnie wedle ſtanu ſwégo/ rozliczné dáry Bożé biorą/ któré ſye też záſye w Królu/ iáko w głowie/ wſzytkié zámykáią. OrzQuin F3, A4v, Bv [3 r.], B2 [2 r.], B2v [3 r.], C (301); Prot C3, C3v; SarnUzn D4v, F5v [2 r.]; LeovPrzep A2, Bv, B4 [2 r.], B4v, Cv (10); Onyć to rogi [na głowie smoka z Apoc.] y onyć to korony oni ſrodzy tyránnowie/ oni krolowie á inſtrumentá ſmoká tego/ ktorzy przenáſládowáli á bodli tymi złośćiwemi rogámi ſwemi wierne RejAp 100, BB3v, 20, 22, 24v, 26v [3 r.] (98); opuśćiwſzy teraz ſtáre Monárchy/ podźmy do dziſieiſzych krolow GórnDworz Ii4, G4, P8, Q6v, R2 [2 r.], R4 [3 r.] (67); GrzepGeom L; HistRzym 3v, 4, 6v, 7 [7 r.], 7v [5 r.] (259); Tho ſie iuż tám zámyka y Rzym/ y Ieruzalem/ y Ceſarz/ y Krol/ y Biſkup/ y Bernádyn. A żadnego cżłeka s tego nie wyymuie/ áby tego vpominánia Duchá s. [...] nie potrzebował RejPos 129v; áż do śmierći będzyeſz miał wſzythko po ſwey myſli/ byś chciał być y krolem. RejPos 315v, 3v, 19, 43v, 53v, 168 (179); BiałKat d4v, 66, 101, 196, 201; BielSat D4v, G3, G4v, H2v, N4v [2 r.]; KwiatOpis C4; GrzegŚm 3; KuczbKat 25, 405; RejZwierc B3v, 9v, 13, 34 [3 r.], 34v (146); BielSpr 36v, 37v, 61, 70; KochMon 25 [2 r.], 28 [3 r.], 29 [2 r.]; WujJud A3, B2v, 3v, 16 [3 r.], 16v (20); WujJudConf 3, 9, 15v, 18, 85, 213v; RejPosRozpr b4 [3 r.]; RejPosWstaw [1433]v; A (tá) [ziemia] mnoży pożytki ſwe krolom [...] ktorzy pánuią nád ćiały náſzemi/ y dobytki náſzemi według ſwey woli/ y ieſteſmy w wielkim vćisnieniu. BudBib 2.Esdr 9/37, B2v [3 r.], B4, Gen 17/16, 36/31 [2 r.], Ios 9/1 (257); HistHel Av, Bv, B3, C4, C4v, D2v; MycPrz I A4v [2 r.], B [2 r.], Bv [2 r.], B2 [5 r.], B2v [2 r.] (39); WierKróc Av [2 r.], A2v [2 r.], A3 [2 r.], Bv [2 r.]; BiałKaz Bv, Hv [3 r.], H2v [5 r.], H3, H4 (40); podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie cżłowiekowi krolowi [...] ktory chćiał kłáść lidżbę zniewolniki ſwemi BudNT Matth 18/22[23], przedm a2v, Matth 14/9, Ioann 18/37 [2 r.], Luc 9/20, Act 13/21 (18); Krol wybrány bywa vbran przez Márſzałká Naywyſzſzego w botki k temu przyſtoyne/ w ſuknią/ w Albę/ w Dálmátykę/ w rękáwice/ y w ornat álbo w kápę z złotogłowu/ ná kſtałt Kápłaná Rzymſkiego StryjWjaz C4v, kt, A4, C4v [4 r.], D, Dv (76); CzechRozm 9, 29, 67v, 72, 75 (108); PaprPan A3, C3, D4v, E, G2v (61); KarnNap C; ModrzBaz 1, 3, 11, 15 [3 r.], 15v [7 r.] (163); ModrzBazBud ¶6; ModrzBazStryj ¶2v; SkarJedn 47, 55, 57 [4 r.], 62, 77 (27); KochDryas A2 [3 r.], A2v [3 r.], A3; KochOdpr A4, B3, B4v [2 r.], C [2 r.], C2v [2 r.] (11); Oczko A2v, A3v, 23v; Calag 311a; KochPs 29 [2 r.], 46, 67 [4 r.], 68 [2 r.], 70 (47); Krol pod rękę kápłáńſką głowę ſwoię ſchyla: y wſzędzie wpiśmie ſtárym/ kápłani Krole pomázowáli. SkarŻyw 91; Był Krol (Ceſarzá Iulianá Apoſtátę chce rzec) wiekow tych náſzych [...] inne ktorzy przed nim byli niezbożnośćią przechodzący. SkarŻyw 130, A4v, A5, 25, 27 [2 r.], 31 (239); MWilkHist E, E2v F2; StryjKron 46, 62 [2 r.], 135, 170, 306 (183); [Bog] záwżdy rozmáite páſterze/ y rżądźce dawał: y Sędźie y Krole y ofiárowniki/ przez ktore rządźił lud ſwoy. CzechEp 332, 21, 27, 44, 90, 162 (77); CzechEpPOrz **; KochJez A3, A3v [3 r.], A4, B [2 r.], B4 [2 r.]; NiemObr 20, 21, 42 [2 r.], 57, 58 (40); KochFr 41, 42, 79 [2 r.], 117; KlonŻal B3v; KochDz 106 [2 r.]; KochMarsz 153; KochSz A2v [2 r.], A4 [2 r.], C2; KochWz 141 [3 r.]; KochMRot By; ReszPrz 66, 107,109; ReszHoz 115; ReszList 181; WerKaz 297; WisznTr 22; BielSen 7, 8 [2 r.], 18; BielSjem 19, 25; KochPam 80, 86, 87; KochPieś 13, 17 [2 r.], 38, 40 [3 r.], 46 [2 r.]; KochSob 66; KochTarn 73; przepłáćić twé dáry/ któréć gwiazdy dáły/ Zá toby wſzytkich królów bogáctwá nie ſtáły PudłFr 60; BielRozm 3, 4, 7 [3 r.], 31; ArtKanc B11v, C13v [3 r.], K13, M10, Q20v (13); GórnRozm A [5 r.], Av [7 r.], A2 [7 r.], A2v [3 r.], A3v [2 r.] (114); KmitaPsal ktv, A2, A2v, A4 [4 r.], A4v (18); KochProp 7, 8 [2 r.], 9 [5 r.], 10, 11 (15); KochWr 16, 28, 33, 36, 37 (13); PaprUp B, Bv [2 r.], B2 [2 r.], Cv, C2 [5 r.] (86); ZawJeft 3, 9, 10, 26; przed Coronacyą Pan nic więcey nie powinien, tylko poprzysiądz wsytkie prawa wedle Roty tych ostatnich Krolow dwu. ActReg 21, 3v [2 r.], 4 [3 r.], 4v, 5, 5v [2 r.] (146); Calep 408a, 554a [2 r.], 906b; GostGosp 20; GostGospPon 169; GrochKal 12, 15, 16, 17, 20 (22); Phil B4, C, C2 [2 r.], C4 [4 r.], F2 (30); GórnTroas 7, 10, 15, 20, 25 (28); GrabowSet C2v, C3, E3v, F3 [2 r.], M3v (3); KochAp 10 [2 r.], 13 [2 r.]; KochFrag 40 [2 r.], 41 [3 r.], 42, 43 [2 r.]; OstrEpit A3; OrzJan 3, 8, 11, 36, 50 [5 r.] (47); LatHar +2, 95 [2 r.], 10.0, 168, 198 (28); KołakCath C2v [2 r.]; KołakSzczęśl C2; RybGęśli B3, B3v, C3; Niechayżeć tedy wie [...] dom Izráelſki/ iż go y Pánem/ y Chriſtuſem (marg) krolem. Hebr. (‒) vczynił Bog WujNT Act 2/36, przedm 21, 39, Matth 2/9, s. 7 [3 r.], 8 [2 r.] (104); WysKaz 43; JanNKar B; dla tego z Boſkiégo zrządzenia ſą dáni Królowie ludźiom/ y Pánowie poddánym/ áby z potrzeby ſpráwiedliwośći/ ſądowi y roſkázowániu królewſkiému byli poddáni wſzyſcy SarnStat 953, *3 [2 r.], *3v [2 r.], *5, *6, 2 [2 r.] (336); SiebRozmyśl F4v; KlonKr Av [3 r.], C2, Dv, E, E2 (15); KmitaSpit A4 [4 r.], A4v [4 r.], Bv, B2v, B3 [2 r.] (43); PowodPr 9, 10, 21, 22, 23 [3 r.] (35); wſchodnie ſtrony ná on czás kroleſtwá z mądrośćią ożeniáli/ y mądre krolmi czynili. Bo nic nie ieſt właſnieyſzego y potrzebnieyſzego temu co drugie rządźi/ y ná wyſokim mieyſcu śiedźi: iáko mądrość. SkarKaz 517a, )(3v, )(4, 7b, 39b, 41b (60); CiekPotr 15, 49 [2 r.], 51, 92; CzahTr E4v, F2v; GosłCast 10, 14, 15, 19, 65; PaxLiz A3, Dv; SkarKazSej 658a, 659a, b [3 r.], 660a, b (143); SapEpit A3, A4v, B, Bv, [B2] [3 r.]; KlonWor 7, 32, 56; PudłDydo A2v, B4; RybWit C2; Krolu [do Stefana Batorego] y z twey nátury/ nietylko z korony. Bo kto ćiebie nie mnieyſzy? práwie bez rownośći/ W rádźie/ w mowie/ w dowćipie/ w vmyſłu miernośći? Kto rownie ſpráwiedliwy? kto łáſkáwy? SzarzRyt C2v, B4, C2v [3 r.], C3, Dv, D2v (10). [Cf a. »krol w cierznie koronowany« SkarKazSej 687a].

krol czyj [w tym: ai poss (3534), G sb i pron (365), pron poss (218)] (4117): OpecŻyw 118, 118v, 119v, 130v, 132 [2 r.]; OpecŻywList Cv; PatKaz I 2; PatKaz II 59; HistJóz Av; [Zygmunt] Ten iuż panem kſięſtwa Litewſkégo/ Y też Krolem Krolewſtwa Polſkégo KlerPow 9; BielŻyw 151, 160; MiechGlab **, 38 [2 r.], 39; LibLeg 6/159, 7/68, 10/96; KlerWes Av; WróbŻołt 19/10, 67/13, ee5v; RejPs 124, 219; HistAl A2 [3 r.], C5, F2v, H8v; LubPs O6; KrowObr 180, 180v; wytráćił Pan Bog [narody] przed oblicżnośćią ſynow Iſráelſkich/ y krolow ich Leop 4.Reg 17/8, Ios 12/9, 11 [2 r.], 12 [2 r.], 13 [2 r.], 14 [2 r.] (51); OrzList i, i2v; LeszczRzecz A2v [2 r.]; RejZwierz 33; BibRadz Ios 1/2, 10/1 [2 r.], I 183d marg, Ier 25/20 [2 r.], Ose 11/5 (48); OrzRozm B3, B4v, Fv, F2, F3 (34); Maurowie [...] wyſzli przećiw Hiſzpanom s Krolem ſwoim ktory ná Wſłoniu ſiedźiał BielKron 448, 9, 11v [2 r.], 41v, 46v, 47v (88); Mącz 6c, 89c, 210d, 212b, 242d, 350a; Nie może iuż być ſzláchetnieyſza [...] náturá w żadnym Królu/ iáko ieſt w Krolu náſzym OrzQuin D3, C4v, D2, D3, F, 12 (38); HistRzym 12, 79v; RejPos 66v, 80, 141, 312v, 316v (17); RejZwierc 43, 261v; BielSpr 38, 39, 45v; WujJud 17; Gdzie ieſt krol Chámárſki y krol Arfadſki/ y Krol miáſtá Sefarwaimſkiego/ Heny BudBib 4.Reg 19/13, Ios 12/7, 9 [2 r.], 10 [2 r.], 11 [2 r.], 12 [2 r.] (53); HistHel Dv, D2; BiałKat B, H2v, K, M2, M3v (8); StryjWjaz C3; CzechRozm 68, 120, 180, 251v, 252; PaprPan Ev, L2, Q3v, Gg, Hhv; ModrzBaz [16], 23; ModrzBazBud ¶5v; SkarJedn 302; Oczko A4; KochPs 198, 216; SkarŻyw 251, 367, 368, 501 [2 r.], 559 (12); StryjKron A5, 36, 95, 612, 782 (11); CzechEp 299, [394]; KochFr 27; BielSjem 19; KochPieś 45; GórnRozm C2, L4 [2 r.]; KmitaPsal A5, A5v [2 r.]; PaprUp A3v, C, C3v, H4 [2 r.]; GrochKal 2; Phil C; GórnTroas 7, 14, 35, 58; OrzJan 41, 53, 60 [2 r.], 61 [2 r.]; LatHar 625, 626, 717, 734 [2 r.]; WujNT Matth 21/5, Luc 22/25, Ioan 19/14,15, Hebr 7/2, s. 288; SarnStat 12, 894, 988; SiebRozmyśl G, H3; (nagł) Włádyſław Iágiełowicz (–). [...] Krol dwoygá kroleſtw, y gromcá ſrogiego Biſurmániná KlonKr E4, F3; KmitaSpit B2v, Cv; PowodPr 33; SkarKaz 487a; VotSzl C4; CiekPotr 87; SkarKazSej 681b, 683a [2 r.], 693b [2 r.]. Cf W polączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej, »krol świata (tego)«, »krol ziemie«.

krol z czego [= czyj] (15): abych tę hiſtorią o żywocie y ſprawach Alexandra wielkiego krola z Macedoniey W.M. przywłaſzcżyła HistAlHUng A2; Leop Ios 12/9; BibRadz Ios 10/5 [5 r.]; BielKron 232v, 337v, 374v; ON mężny Gotifredus krol z Ierozolimá/ Snadź zoſtáwił potomkiem tego cnego ſyná PaprPan G2v, C, C4, Aa2; PudłDydo A2v.

krol nad kim, nad czym (41): O dziwnych obronách y możnoſćiach boſkich y iáko miał poſtánowić krolá nad ludem ſwoiem RejPs 131, 218v; Leop 1.Reg 12/1, 15/35, 2.Reg 19/22, 2.Par 1/9, 11 (9); BibRadz 1.Reg 12/1, 15/1, 17, 3.Reg 11/37, 12 arg (11); BielKron 65, 69, 69v, 82v marg, 83v; BudBib 1.Reg 15/26, 2.Reg 5/2, 3, 4.Reg 9/3,6 (12); CzechEp 299; iuz Pan Bog sam vkazował, kogo chciał miec Krolem nad narodem naszym ActReg 107.

krol w czym (39): Leop 2.Par 36/1; SLowá Káznodźieie ſyná Dawidowego krolá w Ieruzálem. BibRadz Eccle 1/1, Ex 1/8, Iudic 19/1, 1.Reg 15/10, l.Par 18 arg, 2.Esdr 6/7, Ier 37/1; Co zá Krol w Polſzce/ álbo co zá vrząd Krolá Polſkiego ieſt. OrzRozm K3v, B, F2v, Lv [2 r.], O [2 r.], Ov, S; BielKron 79v, 93v, 347; Mącz 381b; OrzQuin V3, V4v, X2v, Y3, Aa3; SarnUzn D4v; BiałKat 126; BudBib 3.Reg 21/1, 2.Par 36/1, 2.Esdr 6/7, Eccle 1/1, I 429a marg; PaprPan S4v; StryjKron 452; ActReg 24; WujNT 7; PowodPr 60; PaxLiz A2v.

W połączeniu z imieniem [krol + imię (1695), imię + krol (680)] (2376): March1 A, A2v [4 r.]; BierEz E3, G2, G3, F3; dáwſſy zwięzatz Iezuſa/ poſlál go ku Herodowi krolowi/ ktory Galileą dzierżál OpecŻyw 121, C, 23v, 62v, 121 [2 r.], 168v (13); MetrKor 38/501 [3 r.], 46/46v, 117v, 175, 59/77v (21); PatKaz I 2; ſzwyąta anna poſzla ſkrola dauyda rodu y ynych krolow PatKaz II 45, 42v, 43v, 44; PatKaz III 87, 101v, 102; KlerPow 3; TarDuch D3v, D4; Philip krol Ariſtoteleſowi wielkie pozdrowienie dawa BielŻyw 87, 6, 42, 67, 99, 104 (31); March2 D, Dv [2 r.], D2, D3 [2 r.], D4v; MiechGlab 15 [2 r.], 16, 39, 47, 60 (45); KłosAlg Gv [2 r.]; LibLeg 7/34 [5 r.], 34v [2 r.], 35, 41, 97v [2 r.] (60); ComCrac 16; ConPiotr 32; SeklWyzn 3; SeklKat Ev; HistAl Av, A2, A3v [2 r.], A4v [2 r.], A5 [4 r.] (62); HistAlHUng A2; KromRozm I N4, N4v; MurzNT Matth 1/5, 6; DiarDop 102, 103; BielKom B5, G5v; GliczKsiąż F4v; LubPs A5v, B2v, G3, Iv, Q4v; GroicPorz e4v, aa4 [2 r.], ii4, pp2; KrowObr B2, 32v, 49, 101v, 112v (13); RejWiz 137, 181; Leop Deut 1 arg, 2.Reg 5/3, 6, 16/5, 3.Reg 21 arg (106); OrzList hv; UstPraw A2, C3, E; LeszczRzecz kt; RejFig Aa; RejZwierz 5v, 10v, 13v, 16v, 45v (13); BibRadz *2v, *3, I 7c, 3.Reg 12/6, 3.Esdr 6/22 (82); OrzRozm D2v, D4v, F2v, I4, O4 (20); Namocnieyſzy Ceſárzu Krolu Ferdynándzie/ y wielcy Kſiążętá/ proſzę áby to wywołánie Woyćiechá z Brándeburgu [...] wźięło ſwoie exekucyą BielKron 232v, 26v, 76v marg, 91v, 115v, 280v (791); KochSat ktv; Mącz 202a, 428c, 470a; OrzQuin C2, N, N4, P, V2v (12); SarnUzn ktv, D8v; SienLek 34, T4; RejAp 63, 126; GórnDworz B8, H7v, N4v, R2, Y3v (8); GrzepGeom A4v, L; HistRzym 9, 10 [2 r.], 11, 13v, 14v [2 r.] (32); RejPos 50v, 64, 89v, 115v, 331v (39); BiałKat d4v, 131, 13lv, 138v, 140v, 158v, 221; BielSat G marg, G4v, H; KuczbKat 420; RejZwierc A, 42v, 43, 46v, 125v (30); BielSpr 30, 37, 37v, 55 [2 r.], 56 (13); KochMon 21, 28, 35; RejPosRozpr, b3v, b4, c; RejPosWstaw [213]v, [413]v [2 r.], [414]v; BudBib 2.Reg 5/3, 9/5, 11, 3.Reg 2/19, 25 (89); HistHel D2 [2 r.]; MycPrz I C4V, II B2v, B3, C2v [3 r.], BiałKaz B, B3, H3v, 12, I2v (10); BudNT przedm a2v [2 r.], c3, Matth 1/6 [2 r.], Mar 6/15[14], Act 12/1 (9); StryjWjaz A4, A4v [2 r.], C3; CzechRozm 68, 118v, 131v, 132, 142v [2 r.] (19); PaprPan Cv, C2v, C4, D3v, I (12); ModrzBaz [16], 21v [2 r.], 37, l06v, 127v (13); ModrzBazBud ¶5v; SkarJedn 59, 331, 304; SkarŻyw A2v, 80, 91, 114, 159 (43); kráiny/ nád czyrwonym y miedzyziemſkim Morzem przy Niluſie Rzece/ ktore Potym názwano Egiptem/ od Egiptuſſa Krolá StryjKron 11, 16, 36 [5 r.], 61, 145, 170 (135); CzechEp 165, 299 [2 r.], 365, 378 marg, 382; NiemObr 16, 71, 156; KochFr 88; KochWz 141; Resz 107; ReszList 142, 147; WerGośc 215, 247; WerKaz 296 marg; BielSen 13 marg; KochPieś 13; ArtKanc C13 [2 r.], C14, D11; GórnRozm Av, A2, Cv, D2v, D3v (16); KochWr 40; PaprUp B4v, C2, Dv, D2, E4v (13); ActReg 3v, 6, 7, 8, 9 (24); GrochKal 4; Phil B4, C, C2 [2 r.], F2, L3 (10); GórnTroas 6, 19; KochAp 9, 10 [2 r.]; KochFrag 43; OrzJan 61 [2 r.], 74, 97, 99, 115 (19); LatHar +10, 2, 73, 119, 132 (30); KołakCath A4; wierni Zydzi [...] muśieli ſię kryć y táić czáſu onego ćięſzkiego prześládowánia/ zá niezbożnego krolá Achábá y Iezábelle żony iego WujNT 563, Matth 2/3, s. 8, Mar 6/14, s. 204, Ioann 8/20 (26); WysKaz 43 [3 r.]; JanNKar A2v, A4, Bv, B4v; SarnStat *8, 4 [2 r.], 11 [2 r.], 19, 21 (357); KlonKr A4v, D, D2v, D4v, E3; KmitaSpit Cv, C3; PowodPr 2, 3, 4, 7, 29, 30, 56; SkarKaz 350b, 385b, 387b, 419a, 518b (13); VotSzl B, B2, B3v, B4v, C2v (8); CiekPotr 88; PaxLiz A2v; SkarKazSej 666b, 668a, b, 683a, 685b (9); KlonWor 7, 22, 32; SzarzRyt D3.

W połączeniu G sg z przymiotnikiem dzierżawczym od imienia własnego, występującym w składni zgody z rzeczownikiem nadrzędnym dla całego Połączenia (całość funkcjonuje jako przymiotnik dzierżawczy) [zawsze: krol + przymiotnik] (43): po ſſmyerczy Croliia Ianvſzowey Tranquillus Secretarz Croliia Rzymszkiego byl poslem do Cessarza Thvreczkiego LibLeg 9/51, 9/49v, 50v, 10/63v [2 r.], 67 [2 r.], 67v (15); KlerPow 9; WróbŻołt ee5v; GliczKsiąż E3; Leop 2.Par 36/22; BibRadz 2.Reg 8/12, Amos 1/1; OrzRozm N4v, Tv; dowiedli dekretem s Kſiąg Krolá Káźimierzowych dekrethow BielKron 387v, 15v, 56v, 79, 182, 191v, 235, 259; Mącz 154a, 163d, 164a; GórnDworz Y2v; BudBib 2.Reg 13/37, 4.Reg 16/1; Wysſzy Státut ieſt ſkázón, á Státut Królá Olbráchtów do vzywánia przywrocón. SarnStat 608, 336, 772.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [krol + przymiotnik [w tym dodatkowo z imieniem własnym (1258)] (3175), przymiotnik + krol [w tym dodatkowo z imieniem własnym (205)] (365)] (3531): BierEz F3 [2 r.], F3v [2 r.]; OpecŻyw 24, 69 [2 r.], 71v [2 r.], 119v [3 r.], 120 (17); OpecŻywSandR nlb 4v; ForCnR E3v; MetrKor 34/133, 37/4, 38/502, 40/174 [2 r.], 59/75 (22); PatKaz I 2; PatKaz II 42v; HistJóz B2v; TarDuch [C4], E4; FalZioł IV 33d, V 107; BielŻyw 4, 5, 9, 11, 13 (26); MiechGlab *6v, *7, *7v, *8v [4 r.], ** (43); KłosAlg D2; PAnv wyelkiemv myędzy krzeſczyanſzkymy pany meſſiaſzowey wyerze panv mąndremv naſzemv przyacyelowy mylemv polſzkiemv Crolewy Sigmuntowy. LibLeg 8/160v, 6/114v, 158v, 159, 160, 160v (69); KlerWes Av; WróbŻołt B, E7, ſſ; RejPs 124; ComCrac 12v; SeklWyzn 2v, 3, f4; LibMal 1545/99; SeklKat Ev; Ná tym też mieyſcu byłá piękna rola y wielką/ ná ktorey ſie ſtárzy krolowie y ſędzie Perfcy zmárli chowáli. HistAl F6v, kt, A [2 r.], Av, A2, A2v (56); MurzNT Matth 27/29, Ioann 18/39; KromRozm III II4v; Diar 60, 61, 87, 89; DiarDop 107, 112 [2 r.], 113, 114; GliczKsiąż E3, F5, Gv, Lv, L5v, L6v, P8; LubPs B, Q4, dd4 [2 r.], dd5 [2 r.], gg6; GroicPorz a3v, a4, bv, c, c2v, bbv; KrowObr 31, 39; Leop Gen 14/2, 26/8, 41/44, Ex 2/23, 14/5 (187); OrzList hv, iv; LeszczRzecz A6; RejZwierz 2v, 4, 8v, 33v, 39v (81); Walczyli przećiw Berá Krolowi Sodomſkiemu/ przećiw Berſá krolowi Gomorſkiemu/ y przećiw Senááb krolowi Adámy (marg) A tu názywa Krole/ ktorzy nád iákiem powiáthem byli przełożeni. (‒) BibRadz Gen 14/2, 1 7e, Gen 14/8 [2 r.], 10, 21, 22 (240); Krol Polſki/ mem zdániem/ nie inego nie ieſt/ iedno ſtroż Prywileiow Koronnych/ ięzyk Praw poſpolitych OrzRozm L4v, A, A3, Bv, B3 [2 r.], B4 [2 r.] (92); [Krzyżowcy] Kálifuſá zábili krolá Sáráceńſkiego/ ktory ná then cżás był mocny w Syryey y w Aſyryey BielKron 178; Kárzeł piąty Ceſarz Krześćiáńſki vmárł ieſt [...] ſpuśćiwſzy zá żywothá Ceſárſtwo/ bráthu Ferdynándowi Krolowi Rzymſkiemu/ z przyzwoleniem Ellektorow BielKron 238v; [Książęta Śląscy] iż bez ich woley Krol Lokietko był ná kroleſtwo wybran/ takież koronowan/ przeto Lokietká nie zwáli iedno Krákowſkim krolem. BielKron 373, 8, 8v [2 r.], 9v, 10 [5 r.], 10v [5 r.] (1446); KwiatKsiąż K3v, L4; Mącz 2d, [18]d, 24b, 43a, 58c (35); OrzQuin A3, B2 [2 r.], Cv marg, D3 marg, D3v (62); Prot Av; SienLekAndr a3; LeovPrzep a4, b [2 r.], A3, A4v [2 r.], Dv, D3v; RejAp 30, 113; GórnDworz H7v, Q7, R2v, R4, Z5v (17); GrzepGeom Lv; HistRzym 6v, 8v, 9, 13v, 14v (12); RejPos 35 [2 r.], 46, 153, 185, 218 (17); BiałKat 131 [5 r.], 156, 158v [2 r.], 168v; KwiatOpis A3v [2 r.], Bv [3 r.], B3, B3v, B4 (16); GrzegŚm 23; RejZwierc A, 13, 50v, 56, 127v (36); BielSpr 3v, 28, 28v, 30v, 38v (19); KochMon 28, 30; ſam Pan Chriſtus [...] poſłał obraz Twarzy ſwoiey Abágárowi Edeſſeńſkiemu Krolowi. WujJud 45v, A2, 16v [2 r.]; BudBib Ex 2/23, Num 22/3, 10, 21/33, 34 (179); HistHel B4, C4, C4v [2 r.], D [2 r.], D2 [3 r.], D2v; MycPrz I B4v, C2 [2 r.], II B, B4, Cv [2 r.]; WierKróc A2v; BiałKaz kt, Bv, 1v [2 r.], 12, I4v (14); BudNT przedm cv, Matth 27/30, 37, Mar 15/2, Ioann 18/33 (9); StryjWjaz kt, A2v, A3v, A4v; CzechRozm 48, 58v, 66, 79, 81 (30); PaprPan Cv, C2, N2, O3v, Dd (65); ModrzBaz kt, 15, 15v, [16], [16]v (24); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn 170, 199 [2 r.], 218, 254, 367 (14); KochDryas A2, A3; KochOdpr A3; Oczko 23v, [42]; KochPs 200 [2 r.]; SkarŻyw 26, 27, 73, 75, 159 (46); Hetman Iuſtinianá Ceſarzá Totilę y Teie oſtátecznych Krolow Gotſkich ná głowę poráził StryjKron 36, 11 [3 r.], 31 [2 r.], 36 [2 r.], 51, 308 (112); CzechEp 12 [2 r.], 13, 165, 352, 378 [6 r.] (21); KochJez A4, B; NiemObr 154 [2 r.], 168 [2 r.], 169 [3 r.], 170 [2 r.] (13); KochFr 123; KochSz A2; KochWz 140; ReszPrz 58, 74; WerGośc 237 [8 r.]; WerKaz 297; KochPam 80 [2 r.], 81, 84, 86; KochPieś 6, 45 [2 r.]; GórnRozm A2 [2 r.]; KochProp 6 [2 r.], 10 [2 r.], 11; KochWr 28, 32, 40; PaprUp B3v, C2, C2v, Dv [2 r.], L2; ActReg 4 [2 r.], 11 [2 r.], 24, 25, 49 (21); Phil B2, B3, B4 [2 r.], C4, Dv (29); KochFrag 21, 43; OrzJan 6, 28, 114; LatHar 420, 685, 697, 699, 700 [2 r.] (28); KołakCath A4; WujNT Matth 27/11, 37, 42, s. 8 (27); WysKaz 6; JanNKar B [2 r.], B3, B4v [2 r.], D2; SarnStat *4v [2 r.], *7, 3, 8, 10 (188); SiebRozmyśl C4v; GrabPospR K4; KlonKr A3v marg, A4 marg, A4v [2 r.], E, E2v (15); KmitaSpit A4v [4 r.]; PowodPr 11, 13, 14, 75, 81 (16); SkarKaz )(4, 40a, 80a [2 r.], 518a, 519a (9); VotSzl B2, C4; CzahTr F4v [3 r.]; SkarKazSej 681b marg, 693b; PudłDydo A2; SzarzRyt C2v, D3v.

W przeciwstawieniach: »krol ... poddany (9), człowiek pospolity (a. prosty) (5), ubogi (3), niewolnik (2), żebrak (2), kmiotek, obywatel, sługa« (24): nie ieſt podobno/ aby krol był w boiu/ a ſluga odpocżywál w lożu. OpecŻyw 103; RejWiz 138v; Leop Sap 18/11; LeszczRzecz A2; OrzRozm D2, L3 [2 r.], N2, V2; BielKron 86; OrzQuin S2; GórnDworz Gg3, Ii2; ieſt ták ſpráwiedliwy iż rownie ſądzi krole y kſiążęthá iáko y żebraki RejZwierc 147v, 147, 183v; BudBib Sap 18/11; ták vmiera Krol/ iáko y praſty cżłowiek. BiałKaz Hv; Niemáſz w tym to kośćiele rożnice żadney/ miedzy Krolem á poddánym/ miedzy Pánem á vbogim ReszPrz 28; Ty vbogiemu przypráwuieſz rogi/ Ze mu áni król/ áni hetman ſrogi. KochPieś 4; zá długiem czáſem z Krolow bywáią niewolnicy/ á z niewolnikow Krolowie. GórnRozm I; że ſie królmi nie obywátelmi/ pány nie poddánémi téy Rzeczypoſpolitéy bydź zdaćie. OrzJan 53; LatHar 570. Cf Przysłowie.

[W przeciwstawieniach (lub rozbudowanych konstrukcjach syntaktycznych zbliżonych do przeciwstawień), w których dobry i sprawiedliwy król przeciwstawiony jest tyranowi, tyraństwu; dotyczy stosunków XVI–wiecznych, zwłaszcza osoby króla polskiego]: »krol ... tyran (19), tyraństwo« (21): gdy Kápłan Ołtarzowi/ to ieſt Zakonowi roſkázowáć chce/ tráći Kápłáńſtwo y odſzczepieńcem przewrotnym zoſtawa: ták też Krol/ gdy ſye nád Kápłaná przekłáda/ okrutnym Tyrannem bywa OrzRozm E3v, F3, O2; tym iednym/ Król od Tyranná bárzo róznym ieſt: iż Tyran Morze/ á Król dáie. OrzQuin B; Grunth y wſzyſtko Kśięſtwo Ruſkié/ ia Polak dobywſzy go pod Ruſkiémi Pány/ pod ſrogimi Tyránny/ w iednom ćiáło Króleſtwá Polſkiégo/ pod iednym Królem/ y pod iednym Práwem złączył. OrzQuin Q4, Cv, 13, R2; cnotliwi krolowie/ nie o ſię ſie ſámi boią/ ále o the kthorzy ſą pod ich moczą: á Tyránnowie/ thychże ſie ſámych boią/ ktorym roſkázuią. GórnDworz Gg6v, Gg2v; Vmárł ną Krol/ Polacy [...] Krol/ nie Tyran/ ále łáſkáwy/ nie okrutnik/ ále miłośierny BiałKaz H2v; Monárchią zową to Páńſtwo/ ktore iedná tylko oſobá rządźi/ ktora ieſliże wedle pewnych Praw ono Páńſtwo rządzi/ Krolem bywa názwána/ [...] lecż ieſli wedle [...] vpodobánia ſwego rządzi/ tedy Tyráńſtwem bywa názwána. ModrzBaz 3, 21, 21v, 72, 100v; GórnRozm C2v; PaprUp E3; ſámi [Polscy] bezmáłá ze wſzyſtkich narodów nie widźieliſmy tyránná nád ſobą żadnégo/ ták/ iż téż pográniczné narody wzoru królów dobrych od nas biorą OrzJan 51; SkarKazSej 666a.

[Ze względu na wyższość ‒ wg poglądów Orzechowskiego i tylko w jego pismach – króla nad księciem uosobieniem tyranii i ucisku]: »krol ... książę« (7): ia Polak/ tego Królá mam/ którégom miéć chćiał: niemaſz ty żadnéy obróny przećiwko zwiérzchnośći Kśiążęćiá ſwégo OrzQuin Q4; iáko Królowie z Bożéy łáſki króluią/ ták téż y ludźie z Bożéy łáſki ſye rodzą: nie ináczéy iedno iáko w Kśięſtwách Kśiążętá z gniewu Bożego pánuią/ ták też w Kśięſtwách ludźie w gniewie Bożym ſye rodzą. OrzQuin Sv, P, Q, S [2 r.], T3v.

W porównaniach (9): RejPs 92; HistAl Fv; iednochmy rozumem ſwiát opánowáli. A práwie iáko krolmi nád wſzytkim zoſtáli. RejWiz 17v; Leop Iob 29/25; RejPos 20; Abowiem vmyſł ſtátecżny á w poważnym ciele poſtánowiony/ ieſt iákoby krol wſzytkim inym ſmyſłom y ſpráwam cżłowieká onego RejZwierc 19; obłudne á ſwowolne ciáło/ ktoremu więcey ſłużymy niż iákiemu krolowi. RejZwierc 115v; SkarŻyw 259; Regaliter ‒ Po pansku tak iako krol. Calep 907a.

W formułach grzecznościowych i dyplomatycznych [w tym: jego miłość (1122), miłościwy [w tym: V sg (162)] (171), miłościwy pan [w tym: V sg (1)] (22), miły [zawsze V sg](8), najjaśniejszy [w tym: V sg (81)] (108), z łaski bożej (74), najjaśniejszy pan (36), z bożej miłości (14), namiłościw(iej)szy [w tym: V sg (2)] (5), pan namiłościw(iej)szy (4), moj [zawsze V sg] (19), nasz [zawsze V sg] (5), oświecony [w tym: V sg (5)] (8), oświecony pan (2), pan [w tym: V sg (18)] (210), pan a pan [w tym: V sg (1)] (7), wasza miłość [zawsze V sg] (12), wielki [zawsze V sg] (7), wielmożny [w tym: V sg (2)] (5)] (1564): krol yego myloſzcz pan naſz namyloſzczywſzy sthobą walką wyodl MetrKor 34/288v, 31/620v, 621 [2 r.], 34/265 [2 r.], 268, 288 (88); thak was proſym y zadami yako panow Chrzeſczyanſkych y przyaczielow naſzich [...] abiſczie nas wſpomogly czim bedzie laſka vm.m. krolv abiſmi ſye mogly wiplaczicz Chrzeſczyanye od tich poganow Thvrkow LibLeg 10/124v; myloſczywi Krolyv. nyeracz waſcha Kro. m ſzye na naſz gnyewacz LibLeg 11/155, 4/26 [2 r.], 9/49v, 10/61v, 11/10 (436); March1 Wiet Av; OpecŻyw 121 v; ZapWar 1528 nr 2457 [3 r.], 1531 nr 2434 [2 r.], 1534 nr 2371 [2 r.], 1535 nr 2413, 1536 nr 2492 (16); KłosAlg Gv [2 r.]; KlerWes A2v; WróbŻołtGlab A3, A5; ComCrac 11, 14; ConPiotr 33v; LudWieś A2, A4v; SeklWyzn ktv [2 r.], 3v, g4; LibMal 1545/99, 1548/144v, 145, 147v; RejJóz K3v, K7, K7v, K8v, L6, Q; MurzNT A2 [2 r.]; proszą, aby KJM raczył sejmiki powiatowe złożyć dla obierania poborcow Diar 80, 20, 65, 69, 75 [2 r.], 83 (122); DiarDop 107, 111, 112 [2 r.], 113, 114 (48); BielKom A3; Sąd przodkiem gáią mocą Bożą/ mocą Krolá Iego Mił. y przes Dekret pokoy y wſzeláką vtćiwoſć przykázuią GroicPorz i4, e2v, e4v, i2 [2 r.], cc; Leop 1.Reg 25/25, 2.Reg 15/21, 19/27, 28, 30 (33); OrzList iv, i2; UstPraw 12, Kv, K2v [2 r.], K3v; LeszczRzecz A4, A4v, A5, A5v, A6v; WyprKr 50, 126; BibRadz *2 [2 r.], 2.reg 9/11, 13/33, 24/3 [2 r.], 4.Reg 6/26, 3.Esdr 6/8; OrzRozm P, V3v; Attilá ſyn Bendekukow/ Niemrotá wielkiego wnuk/ wychowániec w Engáldzie/ z łáſki Bożey Krol Węgierſki/ Medſki/ Gotſki/ Dácki/ bicż Boży/ ſtrách świátá. BielKron 298, 84v, [852], 231, 231v [3 r], 305v (24); OrzQuin A4v, B2, K4 [2 r.], Q, S (1e); SarnUzn A2 [3 r.]; LeovPrzep Dv; GórnDworz A2 [2 r.] B7, B8, P7v, Q7v (27); HistRzym 13, 25v, 68, 93v, 110v (12); RejPos A3, 228, 349; BiałKat a2; KwiatOpis A3v, Bv [3 r.], B2, B2v [2 r.], B4v (12); prze Bog miły krolu vcżyń mi ſpráwiedliwość RejZwierc 43v, 45, 154, 233v; WujJud A2 [2 r.], A5v, B4, 15v, 18v (20); WujJudConf 3 [2 r.], 8; KochList 1, 2, 4; BudBib 1.Reg 26/15, 16, 19, 2.Reg 4/8, 9/11 (16); Zaſz nowiná byłá/ zá przodkow Krolá Páná náſzego zmárłego zá onych potomkow Piaſtowych. Tátárom [...] po wſzyſtkiey polſzcże woiowáć y ſkodźić? BiałKaz H3v, II2, Iv, 12, I4v, Kv (15); StryjWjaz kt; ZapMaz II G 97/792; PaprPan D4v, M2, M4v; ModrzBaz 31; SkarJedn 382 [2 r.]; KochDryas A3 [2 r.]; KochOdpr kt, C4v; Oczko A2, B; SkarŻyw A2v [2 r.]; ZapKościer 1581/22v, 23, 23v, 24, 25 (18); StryjKron 288; CzechEp 11, 54, 55, 57, 90 (9); NiemObr 4, 20, 21, 151; KochSz C3; ReszPrz 68, 74, 107, 111; ReszList 142, 188 [2 r.]; GórnRozm C3v, E2; Iżeś ſyná oglądał ná wyſokiem tronie [...] Będźieſz wiecżney moy Krolu/ ſtał rádośći trwáłey. KmitaPsal A3, kt; KochProp 14; to wietſza y ſzkodliwſza Krolu Oſwieconi/ yſz dopustzaſz Litwie brac naſze Kraini w Ruſi PaprUp F, E4v, Fv, G, Iv, K2; ActReg 15, 16 [4 r.], 17 [3 r.], 18 [2 r.], 19 (248); GostGospSieb +2; GrochKal 8; GrabowSet kt, A3, A4, M, M2; KochAp 10, 13; OrzJan 3, 72, 91, 92, 100 (26); OstrEpit kt, Av; RybGęśli A2, A3v; WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ rć. Kśiążę nawysſzé Litewſkié: Pomorzki/ Ruſki/ Pan y Dźiedźic: oznáymuiemy ninieyſzym liſtem SarnStat 218; pan Neorzá Woiewodá [...] kazał ſobie dáć poczeſtowánié. Od tego czáſu Iego M. Król dowiedźiawſzy ſie/ gniewał ſie nań więcéy niż dwá Mieśiącá SarnStat 372; Státutá Naiáſnieyſzégo Páná Królá Olbráchtá odnawiamy SarnStat 842, *4 żp, *5, *7v [2 r.], *8v [2 r.], 11 (296); GrabPospR K2v [4 r.], K3 [2 r.], K4, L [5 r.], Lv (20); KlonKr kt; PowodPr 2 [2 r.], 47; SkarKaz )(2 [2 r], )(3v; VotSzl A2, B3v, Cv, C3v,C4v (25); GosłCast 7; SkarKazSej 694b.

W charakterystycznych połączeniach: krol cnotliwy (15), dobry (24), mądry (24), mocny (10), możny (42), nędzny (15), prawy (20), sam (26), sławny (14), sprawiedliwy (7), srogi (11), święty (60), wielki (108), zacny (cny) (42), złośliwy (13), zly (18); krola mieć (57), stanowić (postanowić) (12), wybierać (obrać, wybrać) (58), wybieranie (obieranie) (38), koronować (23); za króla wybrać (obrać) (29), mieć (5), wziąć (5); krolem się czynić (9), się działać (10), postanowić (6), czynić (uczynić) (27), wybrać (obrać) (23), zostać (48), zostawić (9); krol kroluje (14), panuje (12).

Przysłowia: Mozeż też wagy przyſporzyć Do pieprzu kamików wlozyć. [...] Wybornieċ ſię to przetſie ſda Boċ też niekażdy krolia zna. RejKup e2v; Przeday Száfran mieſzány á rzecz iż Moráwſki/ Wſzák nie káżdy Krolá zna kupi Pan Zoráwſki. BielSat B3 [idem] BielRozm 11.

Krolowie broią/ á poddáni pokutuią. (marg) Horatius Delyrant Reges plectuntur Achiui. (–) ModrzBaz 144v, 107v.

iáko mowią: Nicżemny Krol nicżemnym ludziem wolność dáie BielKron 262.

Syn nowy Krol/ nowy zakon/ naprzod cżęść rády ſtárey Ceſárſkiey potruł/ cżęść pobił/ ſkárby wſzytki rozdał roſproſzył. BielKron 258v.

Nie ſłuſzna rzecż krolom pſiego głoſu ſłucháć. BielKron 301v.

powiedáią/ iż przez pány do krolá/ á przez ſwięthe do Bogá. RejPos 133.

bibl. oddawáiąc co Bożego Bogu/ á co Krolewſkiego Krolowi etc. [quae sunt Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo Vulg, PolAnt Mar 12/17] CzechEp 405.

Fraza: »zdrow (a. żyw) bądź krolu, żyw (a. żyj) krolu, (niech) żywie krol, niech krol będzie zdrow« (12:5:3:1): OpecŻyw 120, 122v; HistAl C2; wywiodſſy onego Krolewicá/ włożył nań koronę/ y świádectwo: tákże ij vcżynili Krolem/ y pomázali: á kláſkáiąc rękomá/ mowili: Zyw bądz Krolu [Vivat rex]. Leop 4.Reg 11/12, 2.Reg 15/21, Dan 6/6; BibRadz 2.Reg 16/16; HistRzym 9, 11, 14v, 90v, 103; BudBib 2.Reg 16/16 [2 r.], 2.Esdr 2/3, Dan 2/4; Bądź zdrow ná długie cżáſy/ Krolu wielowładny KochDryas A.2.; KochPs 68; GrochKal 26; Ziy, ziy cny Krolu, długo tu ſczęśliwie. KlonKr F4; SkarKazSej 668a.
Zwrot: »na krola wziąć; na krola wzięty; wzięcie na krola« = konfiskować; konfiskata [szyk zmienny] (6;2;1): GroicPorz o3 [2 r.], nn4; Applicare fisco regio, Ná Królá wźiąć. Mącz 128d; Sectio item media vel aliqua pars bonorum sive omnia quibus multatur, confiscatio vulgo dicitur, Przipádnienie ymienia ku ręce Rzeczypoſpolitey álbo wzięcie ná królá ymienia cziyego zá winę. Mącz 377b, 87a, 329b; StryjKron 587.
Wyrażenia: »dziedziczny krol« (1): NAIASNIEYSZEMV ZYGMVNTOWI TRZECIEMV [...] SZWEDZKIEMV [...] DZIEDZICZNEMV KROLOWI SarnStat 3.

»krol krolow« (2): oto ia przywiodę [...] krolá Bawelſkiego z pułnocy/ krolá krolow [regem regum]/ z końmi/ z wozárni/ z konnemi BudBib Ez 26/7; ſłuſznie y przyſtoynie wáſzę kró: M. Królem królów Krześćiáńſkim/ nie ieno mieć/ ále zwáć ſie godźi OrzJan 95.

»krol nad krolmi« [szyk 26:2] (28): BielŻyw 150, 158; Dárius krol Perski y krol nád krolmi/ ſlużebnikowi náſzemu Alexandrowi przykazniemy. HistAl E6, C3v, C5, C6v [2 r.], C7, E5v (18); Pan Kryſtus niechciał być Krolem/ á Wikáryi iego/ tzyni ſię nád Krolmi Krolem/ y nád pány pánem? KrowObr 11, 26v, 33, 67; BielKron 123v, 124, 269; GórnDworz Ii.

»krol krześcijański« [szyk 56:23] (79): LibLeg 11/70; należy, abyś WKM jako chrześcijański krol woli miłego Pana Boga pilnując to naprzod naprawil, co się przeciw rozkazaniu Jego świętemu w państwach WKM dzieje Diar 83, 55, 84, 88; GroicPorz Bv; LeszczRzecz A5v; BibRadz *2; OrzRozm C, L2, L2v, L4v [2 r.], N2; Krześciáński Krol Alfonſus dwie śćie tyſięcy Sárácenow poráźił. BielKron 279, 56, 189, 245v, 252, 267 (28); OrzQuin IV, K, K2v [2 r.], K3, K3v (11); GórnDworz C7; HistRzym 79v; RejPos A3; WujJud 21v, 84v; Krolowie Chrześćiáńſcy nie winni ſą iednego Monárchę mieć nád ſobą/ ále iednę wiárę Chrześćiáńſką mieć y iednego Papieżá winni ſą. SkarJedn d8, 201, 204; SkarŻyw 357; StryjKron 652; Car Moſkiewſki [...] chćiał świátu wſzyſtkiemu Gróźnym być? wſzyſtki lekce Króle Krześćijáńſkié Vważáiąc przy ſobie/ tákże y Poháńſkié. KochJez A3; ReszPrz 53; ActReg 31; OrzJan 27, 95 [2 r.]; LatHar 177; Kośćioł może żądáć pomocy krolow Chrześćijáńſkich przećiw haeretykom. WujNT Zzzzz3, 73, 498 marg; SarnStat 1118; CzahTr Gv; SkarKazSej 670a, 679a, 68Ią [2 r.].

»malowany [= nie mający władzy] krol« (1): Przezacni Pánowie/ nie czyńćie z kroleſtwá Polſkiego Niemieckiego Rzeſkiego miáſtá: nie czyńćie málowánego krolá/ iáko w Wenecyey. SkarKazSej 695b.

»krol młody« = Zygmunt August [szyk 35:5] (40): MetrKor 46/65, 61/224 [2 r.]; LibLeg 6/55v, 158v, 159, 160v, 7/31v (32); ComCrac 14; LudWieś A4v; Diar 91; Kánclerz y Podkánclerzy piecżęći Krolá vmárłego potłukli/ á inſze im ná tho mieyſce dano od krolá młodego. BielKron 425v; Krolowa Boná vſtáwicznie Krolá młodego z Pány Koronnymi fráſſowáłá/ wiodąc go do rozwodu z Bárbarą Rádziwiłowną StryjKron 762.

»krol najwyższy« = papież (1): Papiéż [...] ieſt náde wſzemi Królmi Vrzędnikiem w Kośćiele Bożym/ itéż Królem naywyżſzym/ ták iáko ty powiádaſz. OrzQuin X3.

»pierwszy, wtory po krolu« = secundus a rege Mącz [szyk 6:1] (7:2): RejJóz L8; BielKron 69v, 305v; Mącz la, 378a; on záprzedániec przedſię zoſtał wielkim á możnym cżłowiekiem á pirwſzym po krolu w obcym kroleſtwie onym. RejPos 215v; RejZwierc 125v, [203]v; Nie ruſzyło ćię ono złoto/ y dobre mienie/ y cześć oná po krolu wtorym być/ y świát rządźić SkarKazSej 668b.

»krol pogański (a. pohański)« = rex gentium PolAnt [szyk 21:18] (39): RejZwierz 21v; BibRadz Gen 14/1, 9; OrzRozm L2; Zábili thedy iuż byli ſynowie Izráelſcy trzydzyeśći y ieden krolow Pogáńſkich wſzytkich. BielKron 48, 118, 207; GórnDworz O2; RejPos 39v, 315v [2 r.], 320; BiałKat 331; KuczbKat 270; pátrz ná ony pogańſkie krole/ y ná ine zaczne á ſławne ludzi/ iáko ſtany ſwe vmieli nadobnemi cnotámi ſwemi pokrywáć RejZwierc 52, A6 [2 r.], 43v [4 r.], 44v, 45, 47 [2 r.], Bbb2; CzechRozm 192v; ModrzBaz 1G5v; SkarŻyw 486; CzechEp 385; KochJez A3; GórnRozm A2; PowodPr 4, 13, 50; SkarKaz 4Ob, 518b [2 r.]; SkarKazSej 692b.

»krol star(sz)y« = Zygmunt I Stary [szyk 20:2] (22): MetrKor 46/47; KlerWes A2, A2v; LudWieś A4v; LibMal 1545/97v, 1548/143; podatek nie jest w Polscze nowiną, bo i często dawano za krola starego, ojca KJM dzisiejszego. Diar 27, 32, 36 [2 r.], 37 [2 r.]; GórnDworz R2v, R4, R7, R8v, S6v (8); RejZwierc Aaa; SarnStat *4v.

»krol świata (tego)« = rex terrae Vulg [szyk 55:2] (57): WróbŻołt 88/28; RejPs 72, 149; LubPs F4 marg; Otoſz tu inſz maſz ſkąd tá pychá Pápieżow vroſlá/ iż s Ceſárzow/ á Krolow tego Swiátá/ ná kthorych Papieże ták wiele pańſtw wyłndzili KrowObr 31v, 3 [2 r.], 5v, 39v, 62; ná oney Beſtiey o ſiedmi głowach powſtáłá niewiáſtá [...] fáłſzem ſwym zwiodłá y opoiłá s kubká ſwego krole y kſiążętá ſwiátá tego RejAp BB4v, CC3v, 7v, 8 [3 r.], 64, 79v (15); nádziewáli ſie też iż ſie miał [Mesyjasz] vkazáć iáko iny krol ſwiátá tego RejPos 80, 3v, 6 [2 r.], 6v, 89, 124v (21); RejZwierc 48, 70, 84v, 211v, 260; WujNT 387, 498, 877, 878; SkarKaz 122a; Kośćioł Chryſtnſow krole wſzytkiego świátá przyiął zá ſyny SkarKazSej 681a.

»(ten a. on) święty krol« = Dawid [szyk 11:1] (12): Owa práwye wyráził ten ſwięty Krol mękę Kriſtuſá Páná. Tytuł właſny Pſalmu tego [...] Okrutni pśi etc. LubPs F, A2 [2 r.], B, G3, G4v, P (8); Leop AAa; Albo też Dawid gdy powſthał przećiwko iemu on ſwowolny ſyn iego Abſálon/ á zebrał nań wielkie woyſká/ iáko ſie bárzo o to ſtárał on ſwięty krol/ iákie woyſká ſzykował. RejZwierc 265, 204; CzechEp 123.

»krol (u)koronowany« [szyk 18:2] (20): OrzRozm D2v; BielKron 103, 118v, 348; OrzQuin V3, V4v; iże ſie ten Pan á ten zbáwiciel nie miał okázáć iáko ſwiecki á koronowány krol/ iedno iż koroná iego y wſzytki przypráwy krolewſkie iego miáły być w ſkárbie niebieſkim RejPos 3; StryjWjaz C3; KRólowie ſądzą poddáné/ A króle koronowáné Sędźia wiekuiſty ſądźi KochPs 124; ActReg 3v, 21, 57, 83; SarnStat 1012, 1021, 1022, [1023], 1042; BOleſław Chrobry [...] Pierwſzy krol Polſki vkoronowány. KlonKr Cv, A marg.

»krol ziemski, ziemie« = rex terrae Vulg, PolAnt [szyk 102:9] (89:22): Możeſz to wiedzieć że krol niebieſki vcżynił mię [Dariusza] krolem ziemie y tego wſzitkiego czoż naniey ieſt. BielŻyw 150, 151; WróbŻołt 148/11; LubPs B2, N, Q4, T5, X3v, dd6v; KrowObr 19v, 119v, 234, 241v; Leop Ios 12/7, Ps 2/2, 75/13, Apoc 17/18,18 arg (8); BibRadz 4.Esdr 15/20, Matth 11/25, Apoc 16/14, 17/2, 21/24; BielKron 78, 80; GrzegRóżn Gv; RejAp 6, 62v, 126, 134, 137v (23); RejPos 36v, 89, 132v, 133, 317v (16); RejZwierc 42, 69, 156v, 225v; BudBib Ps 138/4, 147/11; BiałKaz Hv; BudNT Apoc 17/18; Dawid poki żył nie miał też ſobie rownego/ przeto go piſmo zowie pierworodnym/ y nád Krole źiemſkie zacnieyſzym. CzechRozm 104v, 107, 156, 167v, 179v, 180, 192v; CzechEp 375 [2 r.]; NiemObr 21, 163, 164, 174; LatHar 167, 359, 368, 399; WujNT Matth 17/25, Apoc 1/5, 6/15, 16/14, 17/2 (14); SiebRozmyśl G; PowodPr 6; SkarKaz )(3v, 456b.

Zestawienia: »Kroniki Krolow (judskich a. izraelskich)« = tytuł czterech ksiąg Starego Testamentu (Paralipomenon); liber verborum dierum regum PolAnt (12): Ale wſzytki ine ſpráwy Azy y wſzytká iego moc [...] ſpiſáne ſą wkronikách Krolow Indſkich BibRadz 3.Reg 15/23, 4.Reg 14/28, 15/6, 21/17, 21/25 (8); A drugie rzecży Acházhiego/ ktore cżynił/ áza nieſpiſáne w kronice krolow Izráelſkich? BudBib 4.Reg 1/18, 4.Reg 12/19, 15/36,3.Esdr 1/32.

»Księgi Krolow (judskich i izraelskich a. izraelskich)« = tytuł księgi Starego Testamentu; liber regum Vulg, PolAnt (10): theſz wkſyągach krolow napyſano ktory myą vyelby uvyelbyą theſz za ſyą yego PatKaz I 16; A oſtátek ſlow Ioácymá/ y brzydliwośći iego [...] nápiſáne ſą w kxięgach Krolow Iudſkich y Izráelſkich. Leop 2.Par 36/8, 2.Par 20/34; BibRadz 2.Par 28/26, 35/27; BudBib 2.Par 16/11, 20/34, 35/27, 36/8, 3.Esdr 1/32.

Szeregi: »krol a(l)bo (to jest) car(z)« [szyk 2:1] (3): Drudzy Tátárowie ktorzy około Wolhy mieſzkáią máią ſwe oſobne Carze/ to ieſt Krole álbo Kſiążętá BielKron 439; ále wſzyſtkiey Ruśi Krolem álbo Cárzem (iáko ſię dziś Matewſki tituluie) prágnąc być/ wypráwił Poſły ná Concilium do Lugdunu StryjKron 330; GórnTroas 23.

»krol albo (a) cesarz« (4): dáli mu imię od przełożeńſtwá Cangius Chan/ to ieſt Krol álbo Ceſarz BielKron 438v, 258v; Monarcha. Iediny pan/ xiążę/ Król/ álbo Ceſars. Mącz 230c; HistRzym 9.

»cesarz, (i) krol« = o władcy łączącym obie godności [szyk 5:2] (7): Sigmund krol Węgierſki, Cżeſzki á Ceſarz Rzymſki wielkie zebrał woyſko. MiechGlab 67; Wacſław Ceſarz Krol. BielKron 326v marg; corę ſwoię [...] ſynowi Kárłá cćwartego/ Ceſárzá y krolá Cżeſkiego/ od wnucżki Káźimierzowey/ cory kſiążęćiá Stholpeńſkiego/ zá małżonkę dał BielKron 378, 173, 187, 388; StryjKron 608.

»Chrystus [= pomazaniec], krol« = Christus rex Vulg (4): Tegoſmy náleźli á on podwráca lud naſz/ y zákazuie tribut dáwáć Ceſárzowi/ y powiáda ſie być Chryſtuſem krolem. Leop Luc 23/2; LatHar 713, 722; WujNT Luc 23/2.

»(egipski) krol farao« [szyk 34:28] (62): HistJóz C [2 r.]; Tu iuz Pharao krol z trefunku przy ſtole powiedal ſwoy ſen dżywny RejJóz K3, A4v, B8, I6v, K6v, K7, L2, L6; MurzNT 121 marg; GliczKsiąż C6; KrowObr 94, 155v; Leop Gen 41/46, 3.Reg 9/16, 4.Reg 17/7, Is 36/6; BibRadz Ex 6/11, 13, 14/8, 4.Reg 18/21, Is 36/6 (9); BielKron 8v [2 r.], 11, 17 [2 r.], 18 [2 r.], 19 (13); SarnUzn D; Moiżeſz [...] wywiodł był przodki ich s ſrogiego więzienia od krolá Fáráoná z Egiptu RejPos 2, 56, 103 [2 r.], 141, 149v, 158; BudBib 3.Reg 11/18, Ier 25/19; SkarŻyw 283 [2 r.], 349, 478, 479; CzechEp 366; NiemObr 118; LatHar 656; WujNT Act 7/10; SkarKaz 386a; GosłCast 3; KazSej 662b.

»krol, (i) głowa« (3): GórnRozm M3v; POdymnégo álbo Porádlnégo/ iż duobus hiſce Interregnis ludźi wiele nie dawáło: máiąc zá to/ iż go nie byli po winni dáwáć dla tego/ iż Królá głowy ſwéy nie mieli SarnStat 354, 1002.

»krol abo książę« (1): Bonifacyuſz/ vbráł ſię w piękne y ozdobne Biſkupie ornaty/ y przyſzedł wnich do Krolá (ábo Kśiążęciá) Ruſkiego SkarŻyw 576.

»krol (polski), (i) (wielki(e)) ksiądz (a. książę, a. kniaź) (litewski)« = rex Poloniae, supremus dux Lituaniae JanStat (33): MetrKor 34/133, 287v, 289, 37/1, 1v [2 r.] (10); Alexender krol polſki y kxiądz Litewſki Siem miał w Ruſkim Brzeſciu. MiechGlab 31, 73; LibLeg 6/77v, 158v [4 r.], 10/95v, 97v, 11/164v; BibRadz *2; OrzQuin Q3; RejPos A3; BiałKaz kt; StryjWjaz kt; StryjKron 365; [Statut] Alexándrá Królá Polſkiégo y wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo Stryiá náſzégo SarnStat 1189, 978, 993, 1039, 1058, 1075, 1076.

»krol a(l)bo (i) monarcha« [szyk 4:4] (8): BibRadz I 45Ią marg; BielKron 274; A ták Monárchowie álbo Krolowie/ pilnie tego doględáć máią [Itaque haec monarchis videnda sunt]/ áby onym vrzędy dáwáli/ ktorzi ſámi przez ſię vrzędom doſyć cżynić [...] mogą ModrzBaz 45; krotko wam ziwoti każdego monarchi y Krola opowiem PaprUp A2v; LatHar 600, 626; PowodPr 23; SkarKazSej 691b.

»krol, (a, i, a(l)bo) pan (zwierzchni)« = rex aut princeps Modrz [szyk 62:20] (82): BielŻyw 85; ZapWar 1545 nr 2646; HistAl D5v; Diar 32; GliczKsiąż F2; KrowObr 132v; mam KRolá Páná ſwego zwierzchnego/ náprzećiwko gwałtu y nieſpráwiedliwoſći Biſkupiey OrzList f3; LeszczRzecz A6; BibRadz 3.Esdr 6/21; OrzRozm A3; BielKron 231 [2 r.], 369; OrzQuin Bv, D3v, Lv, P4, P4v, V2v; GórnDworz I6v, Ff8v; WujJud 18; BudBib A3, 3.Esdr 6/21; WierKróc A2v; BiałKaz H3v, 14, M4v; CzechRozm 123v, 124, 252, 255v; PaprPan Ddv; ModrzBaz 74v, 106v; SkarJedn 49; SkarŻyw 151, 241; NiemObr 171 [2 r.], 172; KochFr 86; Trzáſło w Szkocyey wſzelákie powinne ku Krolowi Pánu ſwemu poſłuſzeńſtwo. ReszPrz 74; BielSjem 3; PaprUp B, D4, K; ActReg 49, 70, 106, 170; GostGospSieb +3; LatHar 177; SarnStat 8, 14, 15, 941, 989 (12); GrabPospR K2v [2 r.]; SkarKaz )(2v, 206a, 454b, 515b [2 r.]; Tá miłá mátká [Ojczyzna] podáłá wam złotą wolność/ iż tyránnom nie ſłużyćie/ iedno bogoboynym pánom y krolom/ ktore ſobie ſámi obieraćie. SkarKazSej 666a, 666a [3 r.], 667a [2 r.], 672b [2 r.], 693a, 701b.

»krol, (i) pomazaniec; pomazany (a. namazany)« = unctus rex PolAnt [szyk 4:2] (3;3): Wáſzá Krolewſka Miłość po przodkoch ſwych chwalebnych/ ná thych ſławnych pańſtwach od niego [Boga] ieſt Krolem/ pomázańcem/ y wielkim możnym Pánem/ á wodzem ludu Bożego poſtáwion BibRadz *2, 2.Reg 3/39; BudBib 2.Reg 3/39; CzechRozm 69, 178; obtocżyłáś głowę ſwoię/ Krolá y Pomázáńcá od Páná Bogá dánego PowodPr 4.

»krol i (a) prorok« = Dawid [szyk 9:1] (10): PRorok ſwięty á ten zacny Krol [...] Naprzod pocżyna w tym pirwſzym Pſalmie ſwoim/ od błogoſłáwieńſtwá cżłowieká wiernego. LubPs B, kt, A2 [4 r.], A5v, G3; Ten Zołtarz nápiſał Dawid Swięty Krol y Prorok cżelnieyſſy Leop AAa; CzechEp 123.

»krol sołtan« (1): przyrzekłá mi ſkoro Krol Sołtan przyiedźie że ćie wolnym od okow [...] vcżyni BielKron 458v.

»tetrarcha albo krol« (1): Mánáſem/ ktory ſye z Herodem tetrárchą (albo krolem ) vchował KromRozm III I5v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod krolem« = za panowania, za czasów krola (2): BielKron 429; Wolność rożnego wierzenia záwżdy pod Krolmi Polskimi bywáłá. CzechEp 12 marg.

»za krola« = za panowania, za czasów króla (36): LibLeg 10/96 [4 r.]; BielŻyw 4, 42, 67, 78; BibRadz 3.Reg 15/9; OrzRozm C2v; BielKron 92v, 276v, 401, 405v; OrzQuin N4; zá żadnego Polſkiego krolá thák wiele vcżonych ludzi w Polſzcże nie było GórnDworz A2; BiałKat 131; BielSat II; MycPrz II Cv, C2v, C3, D, Dv; Nieſłychána to byłá rżecz zá pierwſzych dawnych Krolow. GórnRozm H4, A3v; PaprUp B4v, E4; SarnStat 1200, 1208, 1209 [2 r.], 1264, 1269, 1275; VotSzl C3; SkarKazSej 690a.

Iron. (6): OpecŻyw 109v; Bo i w karmiecz [lege: karczmie] to więcz biwa Iſz ſie chlop krolem naziwa Alie go patrzai pochwili Barzo więcz krol ſwoi ſtan zmili Bo kiedi go korunuią Sſpetnie mu po lbie harczuią A za taką plochą ſprawą Nieraz krol będzie pod lawą RejRozm 395; A kłániáiąc ſię przed nim [żołnierze przed Jezusem]/ nágrawáli go/ mowiąc: Bądź pozdrowion krolu Zydowſki [rex Iudaeorum]. WujNT Matth 27/29, Mar 15/18, Ioann 19/3.

Przen (46):
a) Władający, rządzący czymś (14): Groźny to krol ná káżdego/ Zwycżay cżłeká niebácżnego RejZwierc 232v, 19v, 68, Bbb2.

krol czego (8): Rozum krol przyrodzenia. RejZwierc 81v marg, 19 [2 r.], 68, 81v, Bbbv, Bbb2; CzechEp 354.

krol nad kim (2): Ile tedy ieſt śláchćicow/ tyle ieſt nád podleyſzym ſtanem Krolow ModrzBaz 72, 72.

b) Pierwszy, najlepszy w jakimś środowisku, posiadający jakąś właściwość w najwyższym stopniu (23): FalZioł IV 25d; Niewieſz ze lwa krolem zową RejRozm 405; Bo Pan Bog nie brákuie nigdy oſobámi. To káżdy krol v niego/ co ſercá wiernego RejWiz 157; Mącz 350a; GórnDworz Gg2; RejPos A2; SkarŻyw 188.

krol czyj [w tym: G sb (15), ai poss (1)] (16):ORzeł miedzy ptaki ieſt namężnieyſzi y naſwiebodnieyſzy. Przeto też krolem ptaſzim ieſt wezwan. FalZioł IV 17a; (marg) Zárłok/ Krol opilſtwá (–) on pan ſiedzi z rozwálonym brzuchem/ Zá nogę vwiązány do ſtołká łáńcuchem. RejWiz 167, 166 [2 r.], 166v marg, 168 marg, 174v marg, Cc6v [3 r.] (12); BielKron 104v; SkarJedn 247; Papieżá Rzymſkiego y z iego náſládowcámi twierdźimy być [...] árcyheretykiem/ to ieſt głową/ pánem Kśiążęćiem y Krolem wſzytkich heretykow. CzechEp 344.

c) Człowiek bogaty, mający władzę, znaczący (8): ubogye odzyenye myala y criſtuſa wubogye pyeluſzky obuynąla Teſz yey oczyecz Joachym krolem nyebyl PatKaz III 131; FalZioł IV 38a; [do świata] komu ſie cudnie ſtáwiſz. O ſzaleńſtwo go przypráwiſz. Bo wnet táki krolem chce być/ Stroynie chodzić á hoynie żyć/ To cżeládzi náprzijmuye/ Konie Tureckie kupuye [...] Chce by mu wſzyſcy ſłużyli BielKom D8; Sive reges sive inopes erimus coloni, Acz królmi to yeſt bogátemi/ Acz vbogiemi będźiemy Mącz 349c; CzechEp 386; RybGęśli C3 [2 r.]; W Rzymie tám nie żal było Candidatem zoſtać [...] Bo tám co Conſul to KROL, DICTATOR Ceſarzem KlonWor 13.
d) Zwrot wyrażający miłość, szacunek (1):
Wyrażenie: »moj krolu« (1): Azaż nie cżęſto ſłychamy onych iedwabnych y pozłociſtych ſłow [...] moy ſerdecżny: moy bráćiſzeńku: moy Krolu: moiá hołowieńko [...] Pátrzayże ná vkłony y ná owo z ſercá nie cáłego cáłowánie KlonWor ded **3.
a. O Bogu, zwłaszcza o Chrystusie (850): A tę oboię rzecż mily Iezus mogl vkazatz/ ijże on był krolem ij bożym ſynem OpecŻyw 130v, 11v, 17, 19v, 24v [2 r.], 72 (9); PatKaz III 131v; WróbŻołt P5v; wſſyſcy yni národowie dádzą chwałę iemu/ zrozumiawſſy to iż to iuż ieſt ten krol/ ktory vſiebie przełożonych oſob niewáży owſſem więcey o nędznem á o vpádłem pieczą ma RejPs 105, 97, 98v, 149; MurzNT Matth 25/40; LubPs E4v marg [2 r.], F4, M4v marg, Q4 marg, T5 marg (25); KrowObr B4v, 93v, 180v; RejWiz 71v; BibRadz Ier 46/18; OrzRozm C; BielKron 79v; RejAp AA7v, 14, 22v [2 r.], 126, 129v, 184v; HistRzym 76, 100v; on krol/ przed ktorego mocą wſzyſcy krolowie iáko proch a iáko błoto leżą pod nogámi iego/ ieſt pewnym opiekálnikiem twoim RejPos 162v, 9v, 14v, 42v, 231, 270 (76); KuczbKat 20; RejPosRozpr b4v; BudBib Ps 46/2, 47/2, Ier 51/57; CzechRozm 156, 176v [5 r.], 177, 177v [2 r.], 178 [3 r.] (27); KochPs 28, 40, 70, 71, 143 (8); SkarŻyw 262 [3 r.], 263, 285, 392 409 (11); NiemObr 21; WisznTr 29; My ćiebie Krolem znamy/ Zbáwićielem być wyznawamy/ ćiebie cżćimy y chwalemy/ ábowiem przez ćię wykupienie mamy. ArtKanc E6v, B2v [2 r.], E5v, E6, E8v, MI6v (12); GrochKal 10; GrabowSet I2v, R4v [2 r.], Sv, V3v, X3; LatHar 15, 59, 300, 355, 361 (8); WujNT 669; SiebRozmyśl A3v, F4v, G; SkarKaz 122b, 206b, 245a, 519b [3 r.], 520a [2 r.]; Krolu powſzechny/ prawdźiwy pokoiu Zbáwienia mego/ ieſt nádźieiá w tobie. SzarzRyt A2.

krol czyj [w tym: pron poss (106), G sb i pron (111), ai poss (90)] (307): OpecŻyw 71v, 104, 174 [2 r.]; TarDuch E3v; WróbŻołt 46/7, 73/12, 88/19; RejPs 70v, 213v, 219; Pan Bog ieſth ſam Krol náſz/ kthory zá nas walcży/ przez ktorego my nic mocą ſwą vcżynić nie możemy LubPs Mv marg, B2 marg, B6v, G4v, Q4 marg, R3 (17); KrowObr 93v [2 r.], 181; RejWiz 112v; BibRadz Ps 68/25; Przeto PAN Kryſtus/ Królem wiernych ſwych/ ták przez Anyołá/ iáko ſam przez ſye ieſt miánowány OrzQuin P3; Wielkie á dziwne ſą ſpráwy twoie Pánie Boże wſzechmogący [...] prawdziwe ſą drogi twoie o krolu ſwiętych. RejAp 127v; RejPos 1, 3, 5v, 27, 34 (48); BudBib Ps 5/3, 46/6[7], 7[8], 149/2, Iudith 9/13, Eccli 50/15; MycPrz I A3v; KochPs 65, 133; SkarŻyw 27, 40, 179, 185, 188 (8); NiemObr 174; ArtKanc A14v [4 r.], A15 [5 r.], A15v [3 r.], H2v, K8 (15); GrabowSet O2; LatHar 269, 340, 364 [2 r.], 396, 406 (7); SiebRozmyśl A3, I, M2; SkarKaz 161a, 205b. Cf »krol anielski«, »krol izraelski«, »krol Jakobow«, »krol krolow«, »krol nieba i ziemie«, »krol niebieski«, »krol wszelkich narodow«, »krol wszego świata«, »krol żydowski«.

krol nad co (1): Boć pan bog ieſth pan wyſoki á ſtraſzliwy/ krol wielki nad wſzytki ziemie [rex magnus super omnem terram]. WróbŻołt 46/3.

krol nad czym (3): nalepſſem pieniem wyſláwiayćio tego krolá náſſego/ ábowiem on ieſt poſtáwion krolem nád wſſytkiemi mieſkáiącemi ná ziemi. RejPs 70v; BudBib Esth 14/11; CzechRozm 251.

krol w czym (1): páłace/ roſkoſzy/ doſtátki/ ſwoim vczniom w oczách ſtáwił/ pokázuiąc ſię Pánem w páńſtwie/ y krolem w kroleſtwie ſwoim nie vſtáiącym y wiecznym. SkarKaz 122b.

W połączeniach szeregowych (47): BierRaj 18v; Oyttzowie ſwięci naprzeciw iego ſwięté miloſci [Jezusa] wſſytcy wyſſli/ ij ſpiéwaiątz weſele mowili: Oto krol/ pán ij buog naſs OpecŻyw 167, [27]v, 87, 153v; wyſluchaj panie iezu kriſte modlithwę moię/ boiarcza moczny/ Kxiążę pokoiu/ Krolu moczny/ Czeſarzu nawyſſzy wſzytkiego niebieſkiego zaſtępu TarDuch D2; RejPs 141, 165v; RejKup Qv; LubPs V4v; KrowObr 46v, 49v; GrzegRóżn D3v; Pan twoy/ Krol twoy/ Stworzyciel niebá y zyemię/ do ciebie przydź chce RejPos 145, 3, 21, 57, 70, 191v (12); BiałKat a4; KuczbKat 25; RejPosRozpr cv; RejPosWstaw [1433]v; CzechRozm 14v, 24, 143, 181v; SkarJedn 172; Krol wiecżny ſye przybliża/ [...] Krol wiecżny/ pan zaſtępow/ y ſprawcá waleczny. KochPs 34; NiemObr 174; ArtKanc Al4v, N20v; GrabowSet O4; Iezu Kápłanie/ Proroku/ Páſterzu/ y Krolu doſkonáły/ zmiłuy ſie nád n. LatHar 340, 86, 221, 299, 348, 518; GosłCast 4; SkarKaz 489b.

W przeciwstawieniu: »krol z gory ... ziemskie książę« = Bóg ... diabeł (1): Y on Pan Dyabeł pewnieć muśi biegáć/ Albo gdzie w cierniu/ przed ſtráchem vlegáć. Bo on krol z gory tho tu ziemſkie kſiążę/ Okrutnie wiąże. RejZwierc 116v.

W charakterystycznych połączeniach: krolu moj (10), nasz (11); krol błogosławiony (4), dobry (2), duchowny (5), mocny (9), możny (17), nieśmiertelny (5), prawdziwy 18), prawy (18), sprawiedliwy (3), święty (7), wielki (20).

Wyrażenia: »krol anjelski, anjołow« (2:2): OpecŻyw 91v; SkarŻyw 131; ArtKanc B2; Rzadko ſłycháć/ áby ſię kto w więtizey nędzy rodźił/ iáko ten Krol Anyołow/ y Pan nád pány y Krol nád krolmi. SkarKaz 489b.

»krol (wiecznej) chwały« = rex gloriae Vulg [szyk 39:1 ] (40): OpecŻyw 19, 36v, [123]v, 153v, [162]; PatKaz II 43v; RejPs 35 [3 r.], 67; Niechay wnidzye krol chwały Pan wiecżny nád pány LubPs F4, F4 [2 r.]; KrowObr 100v [3 r.], 173v; RejPos 29 [3 r.], 175; SkarŻyw 121; Pan Iezus mocny y możny Ná bitwę bárzo potężny. [...] Ten też krol/ wiecżney chwały ſam. MWilkHist D4v, D4 [3 r.], D4v [2 r.], E2v, E3v; ArtKanc R19v, T9v, T17v; LatHar 145, 191, 269, 362, 390, 573, 681.

»krol cier(z)ni(e)m, w cierznie koronowany« [szyk 2:1] (2:1): OrzRozm C; Króleſtwo [Panu Krystusowi poddane] ma Kápłaná Oleiem świętym pomázánégo/ y Królá Ciérznim [...] w Króleſtwie ſwym Koronowánégo. OrzQuin P3; Nowochrzczeńcy [...] mowią y piſzą: iż krolá nie znaią iedno w ćierznie koronowánego/ y bez miecżá SkarKazSej 687a.

»krol izraelski, Izraelow« [szyk 7:2] (8:1): Quia domini eſt aſſumptio noſtra: et ſancti Iſrael regis noſtri. Abowiem ſam pan bog przijął nas ktori ieſt ſwięty Iſraelski krol naſz. WróbŻołt 88/19; SarnUzn E3 [3 r.]; SkarŻyw 596; CzechEp 271; ArtKanc A12, E5v; LatHar 98.

»krol Jakohow« (1): Przełożćie rzecz wáſzę mowi Pan/ á przywiedźćie dowody ſwe mocne mowi Krol Iákobow [rex Iahacob]. BibRadz Is 41/21.

»krol Jehowa« [szyk 1:1] (2): Ná trąbách y głoſem trąbnym/ wykrzykayćie przed krolem Iehową [coram rege Domino]. BudBib Ps 97/6; CzechEp 271.

»krol nad krolmi« = rex regum Vulg [w tym: pan nad pany (31)] [szyk 62:2] (64): BierRaj 18v; OpecŻyw 16, [27]v, 44, 72, 87, 91v; PatKaz III 108v, 131v; RejPs 140v, 141, 202v; GliczKsiąż C3v; LubPs F4, M4v; KrowObr 49, 241v; Ci będą z Báránkiem wálcżyć/ ále ie Báránek zwyćięży/ iż Pan nád pány ieſt/ y Krol nád krolmi Leop Apoc 17/14; GrzegRóżn D3v, Nv; OrzQuin P2v; RejAp 144, 145, 160v, 161v [3 r.]; HistRzym 101v, 102; RejPos 3v, 43v, 53v, 168, 191v, 228; RejZwierc 69, 266v; RejPosWstaw [1433]v; SkarJedn 172; Ty ſię Krolá y Páná świeckiego ktory vmiera y nie trfa boiſz: á ia ſię bać nie mam onego Krolá nád krolmi/ wſzytkiemu niebu y ziemi roſkázuiącego SkarŻyw 151, 225, 274,319, 437, 501 (8); CzechEp 413; NiemObr 108; ArtKanc K13, M10, Q20, VI3; LatHar 98, 208; WujNT Apoc 17/14, 19/16, Xxxxx4v, Aaaaaa3v; SkarKaz )(3v, 416a, 489b; SkarKazSej 689b, 695a.

»krol krolow, krolujących, krolom« = rex regum PolAnt, Vulg (9:4:1): Kryſtus ſyn boży s cżyſté ij nie poruſſoné matki vrodziwſſy ſie krol krolow/ ij pán wſſytkich panow OpecŻyw 91v; RejWiz 165; BudNT Ikim 6/15, Apoc 17/14 [2 r.]; SkarJedn 61; [Chrystus] będąc Krolem Kroluiących/ y Pánem niebá y ziemie/ w vbogiem ſię domu y z vbogiey matki národził SkarŻyw 486, 131; CzechEp 413; NiemObr 21, 157; Błądząc/ ocży wznośiemy/ Ku Oycżyſtym przyłogam/ Gdźieś ty krol krolom/ y Bog inſzym bogom GrabowSet M3v; WujNT 1.Tim 6/15, s. 880.

»Krystus (a. Chrystus), Jezus, Jezus Krystus (a. Chrystus) krol« [szyk 40:11] (29:13:9): BierRaj 21v; Iezu krolu maluſkie dzieciątko nádobné/ pocieſs duſſę weſele OpecŻyw 20, 14, 21, 35, 48v, 71v (8); PatKaz II 59; PatKaz III 102; TarDuch B2; WróbŻołt ff4v; LubPs M3 marg, T4v marg, Y6v marg; KrowObr 180v; BibRadz II 2a marg; OrzRozm D4v; RejPos 112 marg; GrzegŚm 57; ná on cżás gdy ſie okaże Iezus Chriſtus/ Krol on y Sędźia ſpráwiedliwy/ oddána będzie pomſtá CzechRozm 185, 144v, 177v, 191, **; SkarŻyw 46, 510; CzechEp 413; Rácż weyźrzeć z Niebá/ słyſz ſwoy lud proſzący ćiebie/ náſz Krolu Kryſte przesławny Boże. ArtKanc H2v, Al4v [3 r.], A15 [4 r.], A15v [2 r.], B3, E5 (15); LatHar 5, 64, 98, 206, 292 (7).

»krol na(j)wyszszy« = excelsus rex Vulg; altissimus omnipotens PolAnt [szyk 10:9] (19):Chwála bądz bogu oyttzowi/ krolowi náwyſſému/ chwála táż panu Kryſtowi OpecŻyw 161v, 164, 174, 189; PatKaz II 42v, 43; RejPs 140v; KrowObr 49v, 148, 168v; Leop Eccli 50/15; OrzQuin T4v, Z2; HistRzym 102; BudBib EccM 50/15; ArtKanc S20; GrabowSet V2v; LatHar 487; SkarKazSej 678b.

»krol nieba i ziemie« [szyk 44:2] (46): OpecŻyw 9, 26, 38v, 72, 92; LubPs T4v marg, Z4; RejAp 123v; Płátnieyſzi v nas przełożoni ſwiecki/ niżli Krol niebá y zyemie. RejPos 132v marg, 1 marg, 19, 34v, 86v, 105v (21); RejZwierc 198; SkarŻyw 26, 27 [2 r.], 241, 560; GrabowSet Qv; w ſzáfowániu ſkárbow ſwych dźiwnie mądry/ niebá y źiemie Krol/ iednemu dáie pięć tálentow/ drugiemu dwá/ trzećiemu ieden LatHar 244, 20, 235, 344, 394, 605, 627, 638; SiebRozmyśl D; SkarKaz )(3v.

»krol niebieski, nieba, (na ziemi i) na niebie« = rex caeli Vulg, PolAnt [szyk 121:10] (71:58:2): BierRaj 21v; OpecŻyw 6, 10v, 14, 17v [3 r.], 19v (21); TarDuch B2; BielŻyw 150; LubPs aa2v marg; SeklPieś 15; RejAp 126; HistRzym 76 [2 r.]; RejPos A3, 105v, 238v, 241, 248 [2 r.]; BudBib 3.Esdr 4/46; BiałKaz IIv; Biſkup Krolá vcżył [...] Rozwáżáiąc mu ciężar ſtanu Krolewſkiego/ A iż ieſt Namieſtnikiem Krolá Niebieſkiego. StryjWjaz C2; CzechRozm 179v; Królu ná źiemi/ y ná wielkim niebie/ Chwałá w Sionie wdźięcżna czeka ćiebie KochPs 92; KRolu ná wyſokim niebie/ Niema indźiey okrom ćiebie Człowiek nieſzczęśćiém ſtrapiony Vćieczki/ áni obrony. KochPs 136, 38; SkarŻyw 46, 131, 358; MWilkHist G2; ArtKanc A13, B3, B3v, B11v, C9 (12); GrabowSet L, V4; LatHar 86, 150, 292, 306, 417, 504; KołakCath Cv; RybGęśli D3; WujNT 54 marg; SiebRozmyśl G; PowodPr 6; miedzy bydłem [...] Páná Anyołow/ y wſzytkiego niebá Krolá położyćieś śmiáłá? SkarKaz 489b, 517b, 611a; SkarKazSej 689b marg. Cf »krol nieba i ziemie«.

»obiecany krol« [szyk 9:2] (11): gdzie ieſt ten wáſz obiecány krol/ kthory ſie wam iuż národził/ kthoregochmy gwiazdę áż ná wſchodu ſłońcá poználi RejPos 36, 2v, 15v, 19, 20v, 29 (9); CzechRozm 195v; pomocy Bożey przez ofiárę/ to ieſt przez obiecánego krolá y Meſyaſzá/ ſzukáli. SkarŻyw 263.

»krol pokoju« = rex pacis Vulg (2): Kryſtus Syn Boży/ ieſt Krolem pokoiu wietznego KrowObr 181; WujNT Hebr 7/2.

»krol sprawiedliwości« = rex iustitiae Vulg (3): iáko Melchiſedek był Krolem ſprawiedliwośći/ ták teſz Pan Kryſtns ſyn Bożyſ ieſt Krolem ſprawiedliwośći KrowObr 180v; RejPos 312v; WujNT Hebr 7/2.

»krol wieczny, wiekow, wieczności, wiekuisty« = rex saeculorum Vulg; rex aeternus PolAnt [szyk 37:16] (44:5:2:2): OpecŻyw 174, 189, 189v [2 r.]; PatKaz II 45, 57, 59; PatKaz III 114v; WróbŻołt 28/10, 18; LubPs E4v, G4v, M2v, P2v marg; KrowObr 179v, 180v; A Krolowi wiekow nieſmiertelnemu/ niewidomemu/ ſámemu Bogu cżeść y chwałá Leop 1.Tim 1/17, Tob 13/6; BibRadz II 2a marg, 1.Tim 1/17; RejPos A3, 36v, 232v [2 r.], 238v; Iehowá lepak Bog prawdziwy ieſt [...] krol wiecżny (marg) krol wiecżnośći. (‒) BudBib Ier 10/10; CzechRozm 5v; KochPs 34 [5 r.]; SkarŻyw 40 [2 r.]; NiemObr 118; ArtKanc A12v, C9v, K11, T11, T12v; GrabowSet Kv; LatHar 96, 206, 235, 292; WujNT 1.Tim 1/17, Apoc 15/3; SiebRozmyśl F4; KlonKr E3v; SkarKaz 123b; GosłCast 4; SzarzRyt B2.

»krol wszechmogący« [szyk 3:3] (6): OpecŻyw 19v, 89; Panie krolu wſzechmogączy w pańſtwie twogim wſzytki rzecży ſą położony TarDuch A2; LubPs F4, Z4; RejZwierc 198.

»krol wszelkich (a. wszystkich) narodow« (2): GrabowSet H; SLawćie dźiśia táiemnicę [...] Od Krolá wſzyſtkich narodow tu dla nas zoſtáwioną. LatHar 384.

»krol wsz(ytki)ego świata« = totius orbis rex Modrz; rex omnis terrae Vulg [szyk 17:1] (18): OpecŻyw 3v, 24, 36; WróbŻołt 46/8; [Krystus] będąc krolem wſzego ſwiátá/ sſtał ſie tu práwie iáko wygnáńcem ná nim LubPs B2v, V2v marg, Xv; RejPos 1, 10v, 312v, 314; RejZwierc 192v; BudBib 2.Mach 7/9; CzechRozm 184; ModrzBaz 15v; KochPs 70; ArtKanc B3; LatHar 364.

»krol wysokości« (1): Rácż mi ſię dáć w dźiedźictwo/ Krolu wyſokośći/ Nie záwieray przede mną drzwi ſwoiey owcżárnie GrabowSet Q4.

»krol żydowski« [szyk 9 : 1] (10): BierRaj 21v; A gdzyeſz ieſt ktory ſie národził ten Krol żydowſki RejPos 34v; CzechRozm 144v; SkarŻyw 398; NiemObr 118; ArtKanc C13; LatHar 5, 275; WujNT przedm 31, Matth 2/2.

Szeregi: »krol, (a, i, to jest) Bog« = deus, rex PolAnt [szyk 20 : 15] (35): OpecŻyw 104, 144v; Tu es ipſe rex meus et deus meus [...]. Tis ieſt ſam krol y bog moj WróbŻołt 43/5, 28/10; GOdna ieſt rzecz abych wſſelyákiem kſtałtem wywyſſał chwałę twoię boże moy á krolu moy RejPs 213v; LubPs B4, Mv, R3, S6v, T5, hh3v, hh4v; BibRadz Ps 67/25, 144/1; SarnUzn E3; RejAp 80v; HistRzym, [118]v; RejPos 37v, 44v, 89, 131, 135v (8); BudBib Ps 5/3; Wyſluchay móy głos płáczliwy/ Krolu/ y Boże prawdziwy. KochPs 7; SkarŻyw A5, 188, 189; GrabowSet N3; LatHar 86, 269, 282; SkarKazSej 678b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»głowa a (i) krol« [szyk 3:1] (4): WróbŻołt ff4v; Bo tu pyęknie wypiſuie Krolá á głowę kroleſtwá tego Kriſtuſá Páná LubPs P4v, B6v; SarnUzn E7v. [Ponadto w Połączeniu szeregowym 1 r.].

»krol (a) książę« [szyk 2:2] (4): PatKaz III 108v; A iákoſz ſie tedy nie maſz roſkocháć á rozrádowáć s tego krolá á s tego kſiążęciá/ ktoryć tu przyſzedł ná to tákie wybáwienie twoie RejPos 19, 16v, 19. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»(nie tylko) krol (ale) i kapłan, ofiarownik« [szyk 16:3] (16:3): KromRozm II i3v; wierzył w Páná Iezu Kryſtá/ Krolá y kápłaná nawyſſſzego/ choćia go widział ná Krzyżu nágiego KrowObr 57, 179v, 180v [2 r.]; OrzQuin T4v, Z2; RejAp 71v, 90, 110; RejPos 214v, 232v [3 r.], 233, 23.6v; WujJudConf 150v; potrzebá go [Jezusa Chrystusa] będźie/ poki ſie iedno ludźie biegiem ſwym przyrodzonym ná świát rodźić będą: dla ktorych on ieſt Krolem tym y Ofiárownikiem poſtánowiony. CzechRozm 181v, 176v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»Mesyjasz, (abo, i) krol« [szyk 7:5] (12): LubPs M2v marg; to ná on cżás v ludzi byłá rzecż niepodobna/ áby tháki cżlowiek/ ktory ſie był zyáwił w ták vniżonym ſtanie [...] miał być Meſyaſz/ ábo on obiecány krol RejPos 80, 10; CzechRozm 167v, 179v, *4; SkarŻyw 262, 263, 268; CzechEp 366; WujNT przedm 31, s. 54 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»pan, (i, a) krol« = rex, Dominus Vulg, PolAnt [szyk 44:38] (82): OpecŻyw 36; Quoniam deus magnus dominus et rex magnus ſuper omnes deos. Boć wielki pan bog/ pan á krol wielki nad wſzytki bogi WróbŻołt 94/3, 97/6; SeklKat O3; LubPs B6v, M3 marg, V2v marg, Xv, Z3 (11); KrowObr 180v; Wykrzykayćie przed oblicżnoſćią krolá Páná/ niech ſie wzruſſy morze y pełność iego Leop Ps 97/6; BibRadz Is 6/5, Zaeh 14/16, 17, Eccli 51/1; OrzQuin P2v; SarnUzn E3, E7v; RejAp BB3; poddaymy ſie w kroleſtwo tego náſzego nowo národzonego Krolá á Páná náſzego/ w ktorym kroluie pokoy á ſpráwiedliwość RejPos 17, 3v, 4v, 27, 27v, 61v (36); RejZwierc 192v, 198; BudBib Esth 14/11; BiałKaz Hv; CzechRozm 184, 191, 250v, 251; SkarŻyw 25, 179, 583; NiemObr 174; ArtKanc A 16v, H2v; GrabowSet V2v; LatHar 347, 394, 638; SiebRozmyśl D, F4; SkarKaz 162a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.].

»krol i sędzia« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 185; O Pánie BOże moy/ ſtráſzliwy ſędźia/ y Krolu wiekuiſtey chwały LatHar 145.

»krol, (a, i) zbawiciel« [szyk 11:1] (12): OpecŻyw 128v; s tego narodn á w tey zyemi miał ſie národzić krol á zbáwiciel/ ktory miał rządźić á opánowáć wſzytek ſwiát. RejPos 35v, 1, 2 [3 r.], 18v, 34v, 76v; RejPosWstaw [1432]v; SkarKaz 517b, 519b.

b. O diable i antychryście (w tekstach protestanckich o papieżu jako antychryście) (59): RejWiz 160; BibRadz Apoc 8/11; to krol nie ieſt z niebá dány/ ále powſtał s przepáśći/ pewnie też nie może długo trwáć kroleſtwo iego. RejAp 80v, 78, 80 [3 r.]; RejPos 15v, 17, 19 [2 r.], 127v, 240, 326; Zyd wziąwſzy zá rękę Theophilá/ prowádził go miedzy ony dworzánj/ aſz do onego krolá/ to ieſt ſtárſzego Dyabłá. SkarŻyw 171, 171.

krol czyj [w tym: G sb i pron (27), pron poss (4)] (31): KrowObr 242v; bieżę proſto s piekłá od krolá ſwoiego/ Ktoremum ieſt porucżon z dekretu Páńſkiego. RejWiz 158v, 161; tenći ieſt Szátan krol wſzech ſynow pychy/ iáko Iob mowi 41. Ká. BibRadz II 138b marg; V nog krolá ſzáráńcżey vpadáć muſzą ini krolowie. RejAp Ff2v, 80 [2 r.], 80v [2 r.], 96v, 135v, Ee (13); RejPos 27, 332. Cf »krol piekielny«, »krol przepaści«, »krol świata tego«.

krol nad kim (1): ánioł przepáśći ieſtći ſzátan/ ktory ieſt krolem náde wſzemi pyſznemi/ ktory ma imię Zátracáiący WujNT 860.

Wyrażenia: »krol Abaddon« [szyk 2:1] (3): Abbádon krol ſzáráńcżey RejAp 201, 79v, Ffv.

»krol niewstydliwy« (1): ten Krol niewſtydliwy [...] lekce poważywſzy Bogá y Chriſtuſá [...] práwá w rzecży poſpolitey poodmieniawſzy/ wſzytkie ſobie podbił/ [...] okázuiąc táką pychę [...] iáką áby ktory Monárcha pogáriſki kiedy okázowáć miał. NiemObr 64.

»krol twarzy niewstydliwej« = rex impudens facie Vulg [Dan 8/23] (8): KrowObr 39; Antychriſt miał być Krol twárzy niewſtydliwey CzechEp 384, 362, 382 marg, 384 [2 r.], 400; NiemObr 166.

»krol piekielny« (1): Złość z Lneyperá s krolá pyekielnego Wſtáłá RejZwierc 212.

»krol (anioł) przepaści« = rex angelus abyssi Vulg (4): niechay wam nic nie będzie ſtráſzen y ten krol przepáśći/ o kthorymeſcie ſłyſzeli/ y tá marna ſzáráńcża iego RejAp 86v, 79, 84v; WujNT Apoc 9/11.

»krol świata tego« (8): Wſpomni ſobie ná onę nieomylną rádę Páná ſwoiego/ gdy obacżyſz iż cie ten mámy krol ſwiátá tego będzye odwodził od niego RejPos 240, 20, 77v, 239v [3 r.], 253, 326.

Szeregi: »krol, czart« (1): Bo ſie go [człowieka krześcijańskiego] wnet lęknie on okrutny Herod á on ſrogi krol/ Cżárt RejPos 20.

»krol a książę świata tego« (3): wolimy iść [...] zá onemi omylnemi obietnicámi á rádámi onego ciemnego krolá á kſiążęciá ſwiátá tego: chociay nam, Pan náſz náukę zoſtháwić racżył RejPos 239v, 77v, 239v.

»krol, szatan« (2): BibRadz II 138b; iáko gdy by mi powiádáno o Królu/ ſzátánie/ piekle/ y o inſzych rzeczach mnie wiádomych. BiałKat 71.

c. O bogach mitologicznych (9): GrochKal 3; Niech wzywa Krolá [Posejdona] ktory wiátry ſkáłą Przywálił/ wichry y z morſką nawáłą. KlonFlis B3.

krol czyj (3): Miał też Iupiter corę [...] ktorą Pluto álbo Orkus krol Moloſorum bog piekielny vkradł BielKron 21v, 25; nie mogł/ Iowiſz/ ſyná ſwégo [...] Wyſwobodźić od śmierći/ choć był Królem niebá PudłFr 5.

W połączeniu z imieniem (2): Mącz 4c; ták ſię námi mocno iął ten Krol Bachus (ktory ieſt mocarzem tego świátá/ á bogiem obżárſtwá) ſzalić WerGośc 260.

Wyrażenie: »piekielny krol« (2): Pluto [...] Piekielny krol Mącz 307e, 207d.
d. O każdym wiernym [w tym: RejAp, CzechRozm, WujNT – przeklad lub interpretacja bibl. „fecit nos regnum et sacerdotes Deo” Apoc 1/6 i „et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes et regnabimus super terram ” Apoc 5/10] (20): A przedſięchmy y thu ieſzcże krolmi y ná tey nędzney ziemi/ gdyż w imię ſwięte iego żadne mocy/ áni żadne ſrogośći nie mogą nam nic vcżynić RejAp 9, 9 [3 r.]; doſtąpili zakłádu chwały wiekuiſtey [...] vbogimi tu w dnchu byli/ krolmi teraz zoſtáli LatHar 599.
Szeregi: »krol a dziedzic« [szyk 1:1] (2): nikczemnego człowieka tak wyſlawowac racziſz ześ go prawie vczynił krolem a dziedzicem wiecznego krolestwa twego ſwiętego RejPs 149v; RejAp 9.

»krol i kapłan, ofiarownik« [w tym: pl (12)] (12:1): Kſiążę wſzytkich krolow ziemie/ kthory vmiłował nas/ y ocżyśćił nas od grzechow náſzych przez kreẃ ſwoię/ y vcżynił nas krolmi y kápłany Bogu y Oyczn ſwemu RejAp 6, 7v, 8, 8v, 9v, 53 (10); y vcżyniłeś nas BOgu náſzemu Krolmi y Ofiárowniki: y krolować będźiemy ná źiemi Obiá: 5. CzechRozm 200v; WujNT Apoc 5/10, Zzzzz3.

A. Magowie składający hołd dzieciątku Jezus [pl] (191): OpecŻyw 21, 23v, 24, 25, 29 [2 r.]; TarDuch B; náwiedzáli go Krolowie s Saby z dáry ſwemi to ieſt/ káżdy z nich przynioſł/ Mirę/ Kádzidło/ y Złoto/ y ofiárowáli mu BielKron 138, 138 [3 r.], 144; SkarŻyw 25, 26, 27 [2 r.], 28, 91; Krolowie z Tárſu/ y wyſpy podárki przynioſą: krolowie z Arábiey y Sábby z dáry przyćiągną. LatHar 399, 79, 196, 336, 345 [3 r.]; Nie chwalim tych ktorzy tym Mędrcom krolewſkiey zacnośći nie dáią : ſámemi ie tylo Mędrcámi zowiąc. Gdyż proroctwá ty dawne/ y wiele ś. doktorow krolmi ie zowie. SkarKaz 516b, 513b, 517a [3 r.], 517b [2 r.], 518a, 518b [2 r.] (13).
Wyrażenia: »krolowie chaldejscy« (1): Z Krolow Cháldeyſkich trzey/ wieſzcże nioſąc dáry/ W Troycy iedynemu/ potroyne ofiáry GrabowSet Kv.

»trze(j) krolowie« (60): Gdzie onij od wſchodu ſlońtza trze krolowie bogaci/ ktorzy wdziecińſtwie mym z dary mię ſſukali OpecŻyw 142v, 21 [2 r.], 23v [2 r.], 24 [2 r.], 24v, [27]v; OpecŻywSandR nlb 2; WróbŻołt B6v; RejPs 71; KromRozm II; KromRozm II k3v; KrowObr 219v; tego to Háoloná żoná byłá z narodu onych trzech Krolow/ co Iezuſá náwiedzáli w Betlehem. BielKron 439, 133, 298v; HistRzym 99v [2 r.]; RejPos 35; SkarJedn 8, 99; SkarŻyw 25 [2 r.], 26 [4 r.], 27 [2 r.], 91, 113 (11); StryjKron 707; CzechEp 70 [2 r.]; LatHar 191, 197 marg, 222, 347, 494 (10); WujNT 9, 740, Aaaaaa; SiebRozmyśl G [2 r.]; SkarKaz 160b [2 r.], 514b, 516a, 517a [2 r.], 519b, 520a.

Zestawienie w funkcji nazwy święta chrześcijańskiego obchodzono 6 stycznia = (festum) Epiphaniarum Mącz, JanStat: »Trzech krolow(-i)« [w tym: dzień (14), święto (5)] (88): Bylotz to wrocenijé z Eijptu okolo ſwięta trzech krolow. OpecŻyw 29v; MiechGlab 34; LibLeg 10/121, 11/46 [2 r.]; ComCrac 15; SZiem walny Coronny wPiothrkowie na trzy krolie poloſzicz ConPiotr 30; LibMal 1545/94v, 95, 1546/112v, 1547/127, 1551/158; ZapWar 1549 nr 2657; Diar 56; GroicPorz k2, 1; KrowObr 96; Leop YY4v [7 r.]; Goski A4v [3 r.]; BielKron 380v, 393v; Comitia dilata sunt in festum Epiphaniarum, Ná dźień trzech królów Syem yeſt odłożón. Mącz 123b; RejPos 34v ip; CzechRozm 16v; SkarJedn 318; SkarŻyw 25, 27 47, 118; ArtKanc C13v; ActReg 44; ZapKościer 1588/75; LatHar ++1, ++7, 344 [2 r.], 346, 402, 742; WujNT 5 marg, 7 marg, 32 marg, 33 marg, 54 marg (23); Iármárk ná święto Trzech Królów bywa SarnStat 729, 345, 725, 729, 730, 732 (11); SkarKaz 38, 38 żp, 79, 81 żp, 513 żp.
~ Szereg: »Trzech krolow a(l)bo (w)zjawienie (pana Jezusa)« [szyk 1:1] (2): Trzech krolow/ álbo wziáwienie P. Iezuſá. LatHar ++1; SkarKaz 513. ~
Szeregi: »(trzej) mędrcy (i, albo) (trzej) krolowie« [szyk 3:1] (4): O trzech kroloch álbo mędrcach [...] ſpomina S, Máthuſz KromRozm II h3v; Sławni náuką y rozumem/ ále ſławnieyſzy wiárą y nabożenſtwem/ trzey mędrcy y krolowie/ Káſper/ Melchior/ y Báltázár LatHar 347, 238; WujNT Aaaaaa.

»krole i pany« (1): przyzwał P. Bog Krole y Pány z dáleká/ ktorzy Národzenie Syná iego vczćili SkarKaz 516a.

B. Antropomorfizowana postać władcy w bajkach Ezopowych itp. (34): Záby niegdy w rádzie były/ Bogá o Krolá prośiły: [...] Coby ie dobrze ſpráwował. BierEz 13; Zwierzętá niegdy Siem miały/ By ſobie Krolá wybráły: Więc máłpá Krolem zostałá BierEz Kv, I3 [5 r.], K2 [2 r.], N [4 r.], O3, P4v [3 r.], Q [4 r.], R3; Cżłonkowie ſerce krolem obráli. RejFig Dd8v nagł; RejZwierz 120 [3 r.]; niegdy gołębie wzgárdziły Krolá ſwego Kánię a Iáſtrząbá wybráły/ kthore pothym po iednemu zbierał. BielKron 318v; BiałKat 66 [2 r.]; Wſzedł w rádę Grus álbo Krol ptaſzy/ iak śnieg biały/ Ná ktorym ſię od śrebrá piorá migotáły. KmitaSpit C4v, B2; SkarKaz 80a [2 r.].
C. Postać komediowa (5):
a. Prawdopodobnie postać z komedii żakowskiej (4): Práwie wſzyſcy chodzimy iáko s komedią/ Kyedy żaki vbyorą á potym ie biyą. Nie pomoże ſobye więc nic cudzym łáńcuchem/ Dopirucżko krolem był á iuż wierći brzuchem. Szpetnie Krolá Márſzałek ná pniu koronuie/ Nie doydzye ſyem podobno/ bo nam krol choruie. RejWiz 104, 104.
b. Wybierany podczas maskarady stanowiącej część ‒ w różnych terminach obchodzonych ‒ świąt uczniowskich „biskup” (16 października dzień św. Gawła był początkiem półrocza zimowego na Uniwersytecie krakowskim) (1): Więc náſzy Seniorowie niemogą Koronowáć Krolá? (‒) Mogą/ ále tákowego iákowego Krolá żacy w Szkołach ná święty Gáweł miewáią. OrzRozm Cv.
** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz cytowany) (3): Z tego to ſłowá Gréckiégo/ vrodźił ſye v Węgrów Kiral/ v Ruśi Korol/ v nas Láchów Król OrzQuin O4v, T3v; KwiatOpis A3v.
** Dubium (1): y też vtakowich rzeczach do wyegierſkyey ziemye krolya ſtarſſego wmeſiaſſowey wyerze Janvſch [= imię pisarza] krolya poſlalem ſwoy wielky liſth. MetrKor 46/47.
2. Figura w grze (39):
a. W szachach [w KochSz przeważnie antropomorfizacja] (33): wziął ſwego krolá w rękę/ ktory był dobrze ſpory/ iákie ſzáchy v Portugálcżykow bywaią GórnDworz P6; Wielka ſie godność w Rycerzu náuduie [!]/[...] A ſwoim ſzáchem może wiele ſzkodzić/ Bo záwżdy przed nim muśi Krol vchodzić. KochSz B2v, A2, AB [2 r.], A3v, A4 [2 r.], B (25).
Wyrażenia: »krol biały« (3): Krol biały pátrzał ná ſwego ſámpierzá Przez draba/ y przez cżarnego Rycerzá. KochSz Cv, C, C2.

»krol czarny« (4): Zátym Krol cżarny/ przez ieden huf cáły/ Do kuchniey ſltocżył/ zá oſtátnie wáły. KochSz B, B3v, Cv [2 r.].

b. W kartach do gry (6): RejWiz 74v; RejZwierc 270; Spytam go dźiś o pozwie/ coć ſye zda w téy mierze? A ón proſto by z biczá: Tuz/ pry/ Królá bierze. PudłFr 13; Król Zygmunt gráiąc fluſá/ iż mu przyſzły dwá królá/ powiedźiał/ że ma trzy króle [...] A tom ia/ powiáda/ trzeći KochAp 10.
Przen: Granie w karty (1):
Wyrażenie:»żołędny krol« = treflowy król (1): Drugiego też żołędny krol od wiela rzecży odwiedzie/ á ſwemi go ſpráwámi zábáwi RejZwierc 100v.
3. zool. Prawdopodobnie Porzana porzana (L.), kureczka nakrapiana; ptak błotny z rodziny chmścieli (Rallidae) o skrytym trybie życia, nieco większy od przepiórki (2):
Wyrażenie: »krol przepiorczy« (2): Glottis [...] nieyáki pták który królem przepierczym bywa zwan. Mącz 146d; Ortygometra, Przepiórczy król/ yeſt ptak máło więtſzy niż poſpolite przepiórki Mącz 270c.
4. Matka (królowa) pszczela; rex Modrz (11): Krola ſobie [pszczoły] wybieraią ktorego miłuią y poſluchaią/ á pod nieiakiem prawem ſwym przyrodzonym żywą: tak iż nigdy ſie zvla nie wyroią, aż gich krol pierwey wyleci: ktoremu wſzytki ſlużą. FalZioł IV 27d, IV 27d, 28c; GórnDworz Gg, Gg2; BiałKaz M2; ModrzBaz 126; Pſzczoły iedynego máią krolá SkarKazSej 690b.
Wyrażenie: »krol pszczelny, pszczol« (1:1): chocia ten nie będzie wyſzſzego rodzáiu/ niż ieſt rodzay cżłowiecży/ iákoś w.m. o krolu pſcżoł powiedział GórnDworz Gg4; BiałKaz M2. Cf Szereg.
[Szereg: »krol pszczelny albo maciora«: krol Pſczelny albo Máciorá nie ma żędła. StryjKron 618 marg.]
5. Prawdopodobnie matka (królowa), samica spełniająca funkcje rozrodcze u mrówek (1): Item zemrowiſka doſtacz robaka byallego dlugiego, kthorego krolyem zowa y chowacz weſloyku. LibMal 1549/149.

Synonimy: 1. carz, cesarz, książę, monarcha, sułtan, tetrarcha; A. zest. »trzech krolow«: »szczodry dzień«.

Cf [ARCYKROL], [BEZKROL], KROLUJĄCY, PODKROLI

AK