[zaloguj się]
[pdf]

BAŁWOCHWALCA (153) sb m

bałwochwalca (150), bałwofalca (3); bałwofalca SeklKat (3).

bał- (143), båł- (3); bał- : båł- KromRozm III (1 : 1), KrowObr (23 : 2); -chwal- (130), -chwål- (16); -chwal-: -chwål- KrowObr (24 : 1), BielKron (15 : 4), OrzQuin (4 : 2), RejAp (8 : 1), BiałKat (1 : 2), CzechRozm (4 : 1), SkαrŻyw (10 : 2), CzechEp (5 : 1), NiemObr (2 : 1), ReszPrz (4 : 1); a końcowe oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N bałwochwalca bałwochwalcy, bałwochwalce
G bałwochwalc bałwochwalców
D bałwochwalcy bałwochwalcóm
A bałwochwalcę bałwochwalce
I bałwochwalcą bałwochwalcami, bałwochwalcy
L bałwochwalcach
V bałwochwalco bałwochwalcy

sg N bałwochwalca (29). ◊ G bałwochwalce (1). ◊ D bałwochwalcy (1). ◊ A bałwochwalcę (1). ◊ I bałwochwalcą (20). ◊ V bałwochwalco (2). ◊ pl N bałwochwalcy (17), bałwochwalce (8); -y SeklKat (2), BielKron (3), OrzQuin (3), CzechRozm, SkarŻyw, NiemObr, WerśGośc, -e LubPs, Leop, OrzList, ReszPrz, SkarKaz, -y : -e BibRadz (1 : 1), RejAp (3 : 1), WujNT (1 : 1). ◊ G bałwochwalców (15); -ów (2), -(o)w (13). ◊ D bałwochwalcóm (13); -óm (2), -(o)m (11). ◊ A bałwochwalce (17). ◊ I bałwochwalcami (14) KrowObr (2), OrzList, BibRadz, WujJud, BudNT, CzechRozm, CzechEp, NiemObr, ReszPrz (3), WujNT (2), bałwochwalcy (10), KromRozm III, BielKron (2), BudBib, SkarJedn, SkαrŻyw (3), WerGośc, LatHar. ◊ L bałwochwalcach (3); -ach (2) RejAp, CzechEp, -åch WujJud. ◊ V bałwochwalcy (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Człowiek oddający cześć boską bałwanom lub innym przedmiotom fizycznym; wyznawca wielobóstwa; poganin; idololatra Mącz, Calep, Cn (153): WróbŻołt tt4; Dowodziles pyſmem/ ze pan Bog przed tym ſrogo takowe Bałwophalce karał SeklKat E2v, L3v; Złorzecżenie/ áby ſie też tákiemi sſtáli báłwochwálce/ iáko y ich rzezáni bogowie. LubPs dd4v marg; KrowObr C2v [2 r.], 64v; Leop Is 2 arg, Apoc 22/48; BibRadz I 156a marg, Ps 135 arg, Is 41 arg, 66 arg, 456b marg, 1.Cor 10/7, Apoc 22/15; Ten [Ioakim] był złościwy y báłwochwálcá wielki/ ták iż s kościołá kápłany wymiotał y Proroká Vryaſzá zábił. BielKron 91; káżdy v nich [Żydow] iny cżłowiek niecżyſthy/ káżdy pothępiony/ káżdy Bálwochwálcá/ tylko oni ſą ſwięći BielKron 465v, 6, 43v, 85, 90, 168 (17); GrzegRóżn C4; Idololatra Báłwochwálcá ten zwłaſzcza ktory ſie kłánia/ zeymuye czapkę przed yákiemi obrázy álbo ye chwali. Mącz 164c; Iuż Báłwochwálców przećiwnych ſobie żadnych nie mamy/ któré wykorzenił z tego świátá Pan Kryſtus przyśćim ſwym OrzQuin M3v, 12, M3v; RejAp E3, 177v, 179, 180 [2 r.], 193 (8); GórnDworz Yv; BiałKat 51, 56, 338v; RejPosWstaw [1108]; BudBib I 246b marg; BudNT 1.Cor 5/11, 12; CzechRozm 7v [2 r.], 220v; WujJud 40; SkarŻyw 26, 126, 150, 151, 517 (11); CzechEp 63, 79; bowiem iuż y do Indyey [...] zápłynęli/ gdźie wiáry chrześćijáńſkiey vczą/ báłwochwálce náwracáią/ krzczą/ święcą ReszHoz 138, 138; WerGośc 212 [2 r.], 267; Calep 500b; LatHar 245; A ná dworze pśi y czárownicy/ y wſzetecznicy/ y mężoboyce/ y báłwochwálce/ y káżdy ktory miłuie y ktory czyni kłamſtwo. WujNT Ap 22/15, s. 890, 1.Cor 5/10, 11, 6/9, 10/7, Ap 21/8; TEn [Zemomysław] był oſtátni báłwochwálcá ſrogi, Chwaląc Báłwány zá prawdziwe Bogi. KlonKr B4v; PowodPr 71.
Wyrażenie: »poganin bałwochwalca«: Inni záś Zydowie nieprzyiaćiele Chrześćijáńſkiey wiáry/ nie tylko ſámi prześládowáli Chrześćijány/ ále też Pogány báłwochwálce poduſzczáli WujNT 517.
Szeregi: »niewierny a bałwochwalca«: [Tatarowie] Smiele wyznawaią ſie być Izmaelity [...] krzeſciany zowącz (dzincis.) to ieſt, pogani albo (gaur) iakoby niewierne á bałwochwalce. MiechGlab 21.

»poganin (człowiek pogański) i (albo) bałwochwalca« (3): MiechGlab 29; Obrázow ſie chronią/ áby nas zwáli przez nie gaury/ to ieſt pogány álbo báłwochwálcy. BielKron 259; Eleuſius pogánin/ y ſurowy báłwochwálcá/ corkę miał z żoną także pogánką. SkarŻyw 150.

W przen: iż wſzelki wſzetecżnik/ ábo nieczyſty/ ábo łákomiec „co ieſt báłwochwálſtwo” (marg) „ktory ieſt báłwochwálcá” (‒) nie ma dźiedźictwá w kroleſtwie Chriſtuſowym y Bożym WujNT Eph 5/5.
a. W polemikach religijnych katolików z innowiercami obelżywe przezwisko, nadawane przez przeciwników wyznawcom zwalczanego odłamu chrześcijaństwa; człowiek fałszywej wiary, odszczepieniec, heretyk (59):żaden ſlugá koſcyelny v nich biſkupem áni kápłanem nye yeſt/ á báłwochwálcą yeſt/ ktokolwyek zá to ma/ iżeby ćyáło boże było to co oni poſwiącáyą y podawáyą/ á iżeby łáſká boża przez ich poſługę a ſſáfowánye ſwyątoſci ludźyom wlewána byłá. KromRozm III L; iż Papieſz niedopierko teras/ ále zdawnych tzáſow/ zoſtał w kośćiele ſwiętym/ nietylko iáwnym báłwochwálcą/ ále teſz onym ſſalonym paſterzem/ to ieſt/ Antykryſtem KrowObr 33v, 33, 33v, 34, 41v [3 r.], 67 (24); Owa ieſteſmy nie krzeſćiánie/ ále iáko piſzeſz/ iáwni báłwochwálce? OrzList a4, a4v, b3; BibRadz I 251a marg; OrzRozm K2, K2v [4 r.]; Iż Papiéż ieſt Antykryſt/ á Kápłani iego Báłwochwálcy/ á Wiárá Rzymſka bluźniérſtwo. OrzQuin Kv, K2, V3; RejAp C; Náśmiewáią ſie z nas iáko z báłwochwálcow/ że Krzyżowi ś. pokłon y cżeść cżyniemy WujJud 49, 264; CzechRozm 13; CzechEp 79 [2 r.], 195, 369; NiemObr 91, 116, 160; ktorą [konfessyją auszpurską] dźiś niektorzy báłwochwálce zá ſzcżyre ſłowo Boże/ [...] pocżytáią ReszPrz 69, 16, 35, 96; SkarKaz 518b, 548a.
Szeregi: »antychryst i bałwochwalca« (3): á nas/ ktorzy ſye ſnimi wnyey [nauce] nyezgadzamy/ od nyego [Kościoła] odćiſkáyą/ Antychryſti y bałwochwálcy nas názywáyąc. KromRozm III E3v; OrzRozm Kv; PowodPr 39.
»bałwochwalca i bezbożnik«: gdy y nas [...] y wſzyſtkich zaraz báłwochwálcámi y bezbożnikámi názywáli. CzechRozm 67v.

»kacerz i bałwochwalca«: ktorych [ojcow, dziadów i pradziadów swoich] kácerzámi y báłwochwálcámi názywáią. ReszPrz 96.

»odszczepieniec (antychryst, heretyk) i bałwochwalca; bałwofalca a odszczepieniec« (2 : 1): wſziſci [mniszy] ſą Balwophalcy á odſzczepienczi od tey reguli bożey SeklKat E2; BielKron 228; SkarJedn 185.

Synonimy: niewierny, poganin; a. heretyk, kacerz, odszczepieniec.

ZZie